Ciąża bliźniacza – co warto wiedzieć, oczekując bliźniąt?

O ciąży bliźniaczej mówimy wówczas, gdy w jamie macicy rozwijają się jednocześnie dwa płody. W ostatnich latach na całym świecie obserwuje się wyraźny wzrost częstości występowania ciąż wielopłodowych. Rodzice oczekujący bliźniąt powinni być świadomi nie tylko tego, że czeka ich dużo więcej obowiązków po porodzie, ale również wszelkich konsekwencji, jakie niesie za sobą ciąża bliźniacza. O czym warto wiedzieć, spodziewając się bliźniąt? Podpowiadamy!

Ciąża bliźniacza – objawy

Ciąża bliźniacza jest najczęstszym rodzajem ciąży mnogiej. W naszym kraju bliźnięta rodzą się średnio raz na 80 porodów. Jeszcze do niedawna, gdy badanie USG było mniej dostępne, badanie kliniczne stanowiło podstawową formę diagnostyki ciąży bliźniaczej.

• Początkowym, najistotniejszym objawem, który możemy stwierdzić w badaniu fizykalnym, jest rozbieżność pomiędzy datą ostatniej miesiączki a wielkością macicy. Warto jednak pamiętać o tym, że to jak rośnie brzuch w ciąży, jest kwestią indywidualną i zależną nie tylko od liczby płodów, ale również od wagi matki czy położenia macicy. Jednak faktem jest, że w ciąży bliźniaczej brzuch jest z reguły dużo większy niż w ciąży pojedynczej.
• Większe jest również zapotrzebowanie energetyczne, jednak kobieta w ciąży bliźniaczej nie powinna jeść za dwóch, a już na pewno nie za trzech. Przyjmuje się, że docelowy przyrost masy ciała w czasie ciąży u kobiety spodziewającej się bliźniąt nie powinien być większy niż 20 kg. Dodatkowe kilogramy i sporych rozmiarów brzuch sprawiają, że przyszłe mamy bliźniaków dużo częściej skarżą się na problemy ze snem w ciąży, a także zgłaszają bóle pleców w ciąży czy też bóle brzucha w ciąży, szczególnie gdy zbliża się już termin rozwiązania.
• Z kolei w I i na początku II trymestru są w większym stopniu narażone na występowanie nasilonych nudności i wymiotów.

Od czego zależy ciąża bliźniacza?

Do rozwoju ciąży bliźniaczej może dojść na dwa sposoby. Gdy:

• W wyniku poliowulacji jajniki uwolnią jednocześnie dwie komórki jajowe i każda z nich ulegnie zapłodnieniu przez dwa osobne plemniki. W efekcie czego już od samego początku dochodzi do rozwoju dwóch oddzielnych i różniących się genetycznie embrionów. Mamy wówczas do czynienia z ciążą bliźniaczą dwuzygotyczną, nazywaną również ciążą dwujajową,
• Pojedyncza komórka jajowa ulega zapłodnieniu przez jeden plemnik, a powstała w efekcie tego zygota podzieli się na dwie genetycznie identyczne struktury embrionalne. Podział ten jest możliwy w ciągu pierwszych 2 tygodni od zapłodnienia. Efektem tego jest rozwój ciąży bliźniaczej jednozygotycznej, inaczej

W ciągu ostatnich 50 lat odnotowuje się systematyczny wzrost częstości występowania ciąż bliźniaczych. Powodów upatruje się w coraz częstszym i skuteczniejszym stosowaniu technik rozrodu wspomaganego poprzez hormonalną indukcję owulacji oraz zapłodnienie pozaustrojowe. W większości są to ciąże dwujajowe, rzadziej jednojajowe.

Powstaniu ciąży bliźniaczej dwuzygotycznej sprzyjają również takie czynniki jak:

• Przynależność rasowa matki – największy odsetek ciąż bliźniaczych obserwuje się wśród Afroamerykanów, a najmniejszy u Azjatek,
• Starszy wiek matki,
• Wcześniejsze urodzenie więcej niż 3 dzieci,
• Otyłość i wysoki wzrost kobiety,
• Poczęcie w trakcie laktacji lub w krótkim okresie po przerwaniu doustnej antykoncepcji hormonalnej (większe ryzyko wystąpienia poliowulacji),
• Ciąża wielopłodowa w wywiadzie u kobiety lub jej matki.

Poza tym wykazano, że ojcowie bliźniąt dwujajowych z reguły mają lepszą jakość nasienia, co zwiększa prawdopodobieństwo równoczesnego zapłodnienia dwóch komórek jajowych. Jednocześnie przyjmuje się, że poczęcie bliźniąt jednojajowych jest dziełem przypadku, a ich liczba w populacji stosunkowo stała i wynosi ok. 0,4 % wszystkich porodów.

Kiedy można stwierdzić ciążę bliźniaczą?

Obecnie nowoczesne aparaty ultrasonograficzne pozwalają na uwidocznienie ciąży mnogiej już pomiędzy 4. a 6. tygodniem jej trwania, licząc od pierwszego dnia ostatniej miesiączki. Jedną z najważniejszych kwestii, obok ustalenia liczby zarodków, jest określenie rodzaju ciąży na podstawie zestawu błon płodowych – kosmówki i owodni. Owodnię możemy porównać do domku, w którym mieszka zarodek/płód, a kosmówkę – do podwórka. W ciąży bliźniaczej płody mogą mieć zupełnie odrębne domy i podwórka, mogą też dzielić się jednym podwórkiem, ale mieć oddzielny domek lub dzielić ze sobą zarówno domek, jak i podwórko. Na tej podstawie wyróżniamy:

• Ciążę bliźniaczą dwukosmówkową dwuowodniową – występuje u wszystkich bliźnią dwujajowych i u części jednojajowych, u których podział embrionu dokonał się przed upływem 4 dni od zapłodnienia. Obydwa płody mają dwa odrębne łożyska, a oddzielająca ich przegroda zbudowana jest z czterech warstw – dwóch owodni i dwóch kosmówek,
• Ciążę bliźniaczą jednokosmówkową dwuowodniową – występuje tylko w przypadku ciąż jednojajowych, gdy do podziału embrionu doszło między 4. a 7. dniem od zapłodnienia. Przegroda rozdzielająca płodu zbudowana jest wówczas z dwóch błon, a mianowicie dwóch owodni. Płody posiadają wspólne łożysko,
• Ciążę bliźniaczą jednokosmówkową jednoowodniową – również występuje tylko w przypadku ciąż jednojajowych, ale gdy podziału embrionu dojdzie po upływie 7 dni od zapłodnienia. W tym przypadku oba płody rozwijają się w jednym worku owodniowym i mają jedno łożysko.

Rozpoznanie ciąż bliźniaczych dwukosmówkowych (wszystkie ciąże dwujajowe oraz część ciąż jednojajowych) jest możliwe już w 4 tygodniu ich trwania. Na ekranie uwidaczniają się wówczas dwa pęcherzyki ciążowe otoczone grubymi błonami kosmówkowymi. W 5 tygodniu ciąży staje się możliwe uwidocznienie pęcherzyków żółtkowych i na tej podstawie rozpoznanie nie tylko ciąży dwu-, ale również jednokosmówkowej. Natomiast w 6 tygodniu ciąży, kiedy widać już echo zarodka oraz czynność jego serca, rozpoznanie ciąży bliźniaczej jest już pewne.

Kiedy czuć ruchy dziecka w ciąży bliźniaczej?

W przypadku ciąży bliźniaczej ruchy płodów odczuwane są przez kobietę w podobnym czasie jak w przypadku ciąży pojedynczej. Pierworódki, a więc kobiety, które jeszcze nie rodziły, zauważają je między 18. a 20. tygodniem ciąży. Natomiast wieloródki pierwsze ruchy płodów odczuwają zazwyczaj już po 15. tygodniu ciąży.

Ciąża bliźniacza – powikłania

Ciąża bliźniacza jest ciążą podwyższonego ryzyka. W jej przebiegu może dojść do rozwoju podobnych powikłań jak w ciąży pojedynczej, ale również komplikacji charakterystycznych tylko dla ciąży mnogiej.

• U kobiet spodziewających się bliźniąt częściej rozpoznawane jest nadciśnienie wywołane ciążą, stan przedrzucawkowy, rzucawka, niedokrwistość, cholestaza ciężarnych, niepowściągliwe wymioty ciężarnych. 
• Są one również w grupie ryzyka rozwoju łożyska przodującego, przedwczesnego oddzielenia się łożyska, a także porodu przedwczesnego.
• Do powikłań typowych dla ciąży bliźniaczej należy asymetryczny wzrost płodów, a także wewnątrzmaciczny zgon jednego z nich. 
• W ciążach bliźniaczych jednokosmówkowych, ze względu na istniejące anastomozy naczyniowe pomiędzy płodami, może dojść do rozwoju zespołu przetoczenia krwi między płodami (TTTS), a dużo rzadziej – zespołu odwróconego kierunku przepływu krwi (TRAP). Dodatkowo w ciąży jednoowodniowej istnieje wysokie ryzyko kolizji pępowin pomiędzy płodami.

Kobiety oczekujące narodzin bliźniąt od samego początku znajdują się pod wzmożoną opieką położniczą, a ich kalendarz badań w ciąży jest nierzadko dużo szerszy niż w ciąży pojedynczej. Istotne jest sumienne stosowanie się do zaleceń lekarza, zdrowa i zbilansowana dieta, a także stosowanie suplementów na zdrowie w ciąży. Poza tym w razie potrzeby warto również skorzystać z przywilejów kobiet w ciąży, które pozwalają na prowadzenie jak najmniej narażonego na stres trybu życia. Należy pamiętać, że duże znaczenie ma nie tylko zażywanie witamin dla kobiet w ciąży, ale również przyjmowanie witamin zawierających m.in. kwas foliowy, jod oraz witaminę D3 już w okresie jej planowania.

Ile tygodni trwa ciąża bliźniacza?

Jednym z najistotniejszych powikłań ciąży bliźniaczej jest poród przedwczesny. Ponad 50% bliźniąt rodzi się przed 37. tygodniem ciąży. Średni czas trwania ciąży bliźniaczej wynosi 35 tygodni. Optymalny termin zakończenia ciąży wielopłodowej, która rozwija się prawidłowo, nie został ściśle określony.

• Jednak liczne obserwacje potwierdziły, że najdogodniejszym czasem na rozwiązanie ciąży dwukosmówkowej dwuowodniowej jest termin między 37. a 39. tygodniem ciąży. Wówczas obserwuje się najniższy odsetek umieralności bliźniąt.
• W przypadku ciąży jednokosmówkowej dwuowodniowej za dogodny uważa się termin między a 37. tygodniem ciąży.
• Natomiast w ciąży jednokosmówkowej jednoowodniowej, która obciążona jest najwyższym ryzykiem wystąpienia powikłań położniczych, ze względu na wzrastające wraz z czasem jej trwania ryzyko kolizji pępowin płodów za optymalny czas uważa się od 32. do 34. tygodnia ciąży. W tym ostatnim przypadku zawsze wykonywane jest cięcie cesarskie.

Podsumowanie

Ciąża bliźniacza należy do ciąż podwyższonego ryzyka. Z tego powodu kobieta spodziewająca się bliźniąt jest otoczona wzmożoną opieką położniczą. Bardzo ważne, żeby w tym szczególnym okresie dbać o siebie poprzez zdrowe odżywianie się, suplementację witamin, odpoczynek oraz regularne wizyty u lekarza.

Źródła:

1. H. Bręborowicz, Ginekologia i Położnictwo. Tom 1, PZWL, Warszawa 2020
2. Standardy opieki okołoporodowej w przypadkach występowania określonych powikłań, journals.viamedica.pl/ginekologia_perinatologia_prakt, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016, tom 1, nr. 1, strony 1–9,
3. Society for Maternal-Fetal Medicine z udziałem K. J. Moise Jr i P. S. Argotiego, Znaczenie określania kosmówkowości w ciążach bliźniaczych, https://podyplomie.pl/ginekologia/14754,znaczenie-okreslania-kosmowkowosci-w-ciazach-blizniaczych, [dostęp 12.04.2023 r.]