Wiedza, która ratuje życie. Wstrząs anafilaktyczny - pierwsza pomoc

Ze wstrząsem anafilaktycznym nie ma żartów – i mówi Ci to lekarz. Warto wiedzieć, jak się zachować, kiedy ktoś w Twoim otoczeniu będzie miał jego objawy. Przedstawiam poradnik, jak się zachować, w przypadku wstrząsu anafilaktycznego. Naprawdę, to wiedza, która ratuje życie.

Co to jest wstrząs anafilaktyczny?

Wstrząs anafilaktyczny to nagła, ciężka, uogólniona reakcja nadwrażliwości. Uogólniona, czyli taka, która dotyczy całego organizmu. Jest na tyle ciężka, że może nawet zagrażać życiu.

Polega na rozwoju całego zespołu nieprzyjemnych objawów, które wywołuje ekspozycja na określony bodziec – co ciekawe –  w dawce, która przez zdrowe osoby jest normalnie tolerowana.

Co wywołuje wstrząs anafilaktyczny?

Najczęściej za wstrząs odpowiedzialne są leki, pokarmy i jady owadów. Niestety, w około 30% przypadków, mimo szczegółowej diagnostyki, nie udaje się ustalić przyczyny  - mówimy wtedy o anafilaksji idiopatycznej.

Wstrząs anafilaktyczny mogą wywołać na przykład:

• leki: NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne, np. aspiryna, leki z ibuprofenem), antybiotyki beta-laktamowe (penicyliny, cefalosporyny), leki zwiotczające, leki stosowane w chemioterapii, barbiturany, opioidy, insulina
• pokarmy: ryby, owoce morza, orzeszki ziemne, cytrusy, mleko, jaja
• jad owadów błonkoskrzydłych (osa, pszczoła, szerszeń)
• przetaczana krew, składniki krwi, preparaty krwiopochodne
• alergeny wziewne: sierść zwierząt, pyłki drzew, pleśnie
• radiologiczne środki cieniujące (podawane np. przy badaniu tomografii komputerowej),
• środki konserwujące, zanieczyszczenia pokarmów

Jakie są objawy wstrząsu anafilaktycznego?

Objawy wstrząsu anafilaktycznego pojawiają się bardzo szybko - w ciągu kilkunastu sekund lub minut od zadziałania czynnika sprawczego.

Objawy mogą dotyczyć wielu narządów i układów:

• skóra - zmiany rumieniowe, pokrzywka, obrzęk Quinck’ego
• układ oddechowy - obrzęk górnych dróg oddechowych, nieżyt nosa
• przewód pokarmowy - nudności, wymioty, ból brzucha, biegunka
• układ moczowy - skąpomocz lub zatrzymanie moczu
• układ krążenia - hipotensja (spadek ciśnienia tętniczego krwi), tachykardia (przyspieszone bicie serca)
• inne objawy - zawroty lub bóle głowy, skurcze macicy, uczucie lęku, zagrożenia.

Wstrząs anafilaktyczny - postępowanie

Porada 1. 

Kiedy zauważysz pierwsze objawy reakcji anafilaktycznej, jak najszybciej przerwij kontakt z substancją podejrzaną o wywołanie wstrząsu, czyli np. usuń żądło pszczoły, przerwij jedzenie posiłku, oddal się od zwierząt lub roślin.

Porada 2. 

Bardzo ważne jest zadbanie o dopływ świeżego powietrza – otwórz okna lub wyprowadź chorego na zewnątrz.

Porada 3. 

W zależności od tego jakie są objawy, wybierz odpowiednią pozycję: jeśli występują problemy z oddychaniem – najlepsza będzie pozycja siedząca. W przypadku niskiego ciśnienia lub zawrotów głowy – połóż chorego i unieś mu nogi.

Porada 4. 

Kolejna kluczowa sprawa – zadzwoń na pogotowie i do przyjazdu karetki, uważnie obserwuj co się dzieje.

Porada 5.

Zastanawiasz się co pomaga na wstrząs anafilaktyczny? Adrenalina. Jeśli wiesz, że chory ma reakcję anafilaktyczną w wywiadzie i posiada przy sobie adrenalinę w ampułkostrzykawce - pomóż mu ją znaleźć i podaj do ręki. 

Trzeba natychmiast wstrzyknąć 1 dawkę domięśniowo w przednio-boczną część uda. Adrenaliny nie należy podawać w miejsca położone dystalnie, czyli w ręce, stopy, czy uszy, ponieważ zwiększa to ryzyko rozwoju martwicy, z powodu obkurczenia naczyń krwionośnych. Miejsce wstrzyknięcia najlepiej masować przez około 10 sekund, co ułatwi wchłonięcie leku. Pamiętaj, że adrenalinę może sobie podać jedynie chory - nie możesz tego zrobić za niego. 

W przypadku niedostatecznego efektu dawkę można powtórzyć po 5-15 minutach i niezależnie od osiągniętego efektu, pacjent bezwzględnie będzie wymagał opieki lekarskiej.

Porada 6.

W przypadku utraty przytomności, zatrzymania oddechu i krążenia należy rozpocząć resuscytację krążeniowo - oddechową i kontynuować ją do czasu przyjazdu pogotowia ratunkowego.

Zobacz świetny, krótki film instruktrażowy przygotowany przez łódzkie MPK:

Wstrząs anafilaktyczny – leczenie i ustalenie „planu działania”

Osobom, u których występuje ryzyko anafilaksji zaleca się opracowanie „planu działania na wypadek reakcji alergicznej”. Należy poinformować pracodawcę i współpracowników o możliwości rozwoju reakcji anafilaktycznej, a rodzice powinni poinformować szkołę, że ich dzieci cierpią na alergię.

Osoby z najbliższego otoczenia trzeba poinstruować, co należy zrobić na wypadek pojawienia się objawów.

Jeśli wiesz, że może u Ciebie wystąpić wstrząs anafilaktyczny, leki pierwszego rzutu, czyli strzykawka z epinefryną (adrenaliną) powinny być zawsze gotowe do użycia. Noś też zawsze na nadgarstku specjalną informacyjną bransoletkę medyczną.

Wstrząs anafilaktyczny – leki i kuracje odczulające

Przede wszystkim, skonsultuj się ze swoim lekarzem, jak unikać alergenów. W przypadku niektórych alergenów możliwe jest zastosowania leczenia, które zmniejszy wrażliwość organizmu na substancje powodujące reakcje alergiczne (immunoterapia alergenowa).

Ten rodzaj terapii może sprawić, że z Twojego słownika na stałe zniknie „wstrząs anafilaktyczny”. Leczenie poprzez odczulanie daje obiecujące efekty, ale trzeba na nie poczekać. Wieloletnia kuracja obejmująca odczulanie podskórne okazała się być skuteczna w przypadku ukąszeń owadów, zaś odczulanie metodą doustną jest skuteczne w przypadku wielu rodzajów pokarmów.