Gonartroza kolana – co to jest, jakie są jej przyczyny i objawy?

Gonartroza, zwana również artrozą stawu kolanowego, jest schorzeniem, które dotyczy przede wszystkim osób w podeszłym wieku. Związany z artrozą rozpad chrząstki zmniejsza stabilność kolan. Jakie są objawy i przyczyny gonartrozy? Podpowiadamy!

Co to jest gonartroza kolana?

Gonartroza kolana (kod ICD M17) jest chorobą, w której materiał chrzęstny stawów kolanowych ulega zniszczeniu w wyniku zużycia. Chrząstka stabilizuje kolano i chroni je przed uszkodzeniami wynikającymi z tarcia o kość, dlatego jej zanik może powodować ograniczenie ruchu i silny ból. Ta dolegliwość to jedno z dziesięciu najczęściej występujących na świecie schorzeń. Według najnowszych badań ok. 15-16% osób w wieku od 50 do 54 lat ma objawy gonartrozy. W grupie wiekowej od 70 do 74 lat odsetek ten wzrasta do 36-40%.

Rozróżnia się dwa rodzaje artrozy stawu kolanowego. Pierwotna gonartroza zazwyczaj ma podłoże genetyczne, jednak nie u każdego, kto ma taką predyspozycję genetyczną, rozwinie się choroba. Wtórna artroza jest spowodowana działaniem czynników zewnętrznych, takich jak urazy powstałe w wyniku wypadków, nieprawidłowe ułożenie nóg (kolana koślawe) lub stres w pracy.

Gonartroza – przyczyny 

W większości przypadków gonartroza wiąże się z wiekiem oraz ze zużyciem chrząstki stawowej w stawie kolanowym. Główną przyczyną jej zużycia jest zmniejszająca się
z czasem zdolność organizmu do naprawy drobnych uszkodzeń. Gonartroza, czyli zwyrodnienie kolana, może również wystąpić w młodszym wieku ze względu na predyspozycje genetyczne lub przeciążenie kolan. Poza tym, do przyczyn gonartrozy należą: 

• Otyłość,
• Nieprawidłowe ustawienie nóg (np. kolana szpotawe, koślawe),
• Urazy kolana (np. zerwanie łąkotki),
• Stałe obciążenie w wykonywaniu codziennych czynności (np. w pracy rzemieślników),
• Sporty wymagające dużej siły uderzenia (np. piłka nożna).

Osoby z genetyczną predyspozycją do wystąpienia gonartrozy nie muszą odczuwać żadnych dolegliwości. Predyspozycja może istnieć przez całe życie, nie powodując objawów. Pierwotna obustronna gonartroza jest jednym z częstszych schorzeń, które nie ma konkretnej przyczyny.

Gonartroza – objawy 

Gonartroza objawia się zwykle bólem i ograniczeniem ruchomości stawu kolanowego. We wczesnym stadium choroby dotknięte nią osoby zazwyczaj odczuwają jedynie lekki ból, który często ustępuje po przejściu kilku kroków i charakterystyczne strzykanie w kolanie podczas poruszania. Jeśli objawy gonartrozy trwają dłużej, w pewnym momencie cały materiał chrzęstny ulegnie zniszczeniu. Niezabezpieczone wówczas końce kości będą się o siebie ocierać. W niektórych przypadkach spowoduje to poważne ograniczenia ruchowe i dolegliwości bólowe. Ból może nie być bezpośrednio związany z ruchem i utrzymywać się przez długi czas.

Ze względu na to, że objawy gonartrozy mogą się znacznie różnić, bardzo trudno określić stopień zaawansowania choroby. Podczas gdy niektórzy pacjenci nigdy nie odczuwają bólu i mają jedynie niewielkie ograniczenia ruchowe, inni mogą cierpieć z powodu silnych dolegliwości lub doświadczać objawy, które po pewnym czasie ustępują samoistnie. Gonartroza nie musi stanowić przyczynę problemów nawet u osób, które mają ku temu predyspozycje genetyczne.

Zmniejszenia ilości chrząstki stawowej w stawie kolanowym spowodowanego artrozą nie da się odwrócić, ale osoba dotknięta chorobą może w skuteczny sposób wpływać na spowolnienie postępu gonartrozy stawu kolanowego. Kontrola masy ciała oraz regularna aktywność fizyczna znacznie opóźnią postęp choroby oraz zmniejszą ograniczenia ruchowe i ból. Należy zadbać również o właściwą suplementację, która pomoże wzmocnić stawy. Warto sięgnąć po witaminy dla seniora.

Gonartroza – diagnostyka 

Wstępną ocenę stanu pacjenta przeprowadza się na podstawie historii jego chorób oraz wywiadu lekarskiego. Ma to na celu ustalenie, czy w przeszłości wystąpiła jakaś choroba lub uraz. Ten etap powinien również pomóc w wykluczeniu innych schorzeń, które mogłyby być przyczyną dolegliwości. Następnie lekarz zleca pacjentowi badania, które pomogą w ocenie jego sprawności. 

Do badania stanu stawu kolanowego, a w szczególności chrząstki stawowej, można zastosować techniki obrazowania. Zdjęcia rentgenowskie są w stanie wyraźnie uwidocznić poważne uszkodzenia powstałe w efekcie zużycia materiału chrzęstnego. Szczególną uwagę zwraca się na wielkość przestrzeni stawowej. Im jest ona mniejsza, tym bardziej zaawansowana gonartroza. Zdjęcia rentgenowskie mogą również wykryć zniekształcenia (osteofity) powierzchni stawowych.

Do oceny zaawansowania zmian radiologicznych w gonartrozie stosuje się pięciostopniową skalę Kellgrena-Lawrence'a:

• Stopień 0: brak oznak artrozy,
• Stopień 1: niewielkie zwężenie przestrzeni stawowych,
• Stopień 2: niewielkie zwężenie przestrzeni stawowej i niewielkie nierówności powierzchni stawowej,
• Stopień 3: wyraźne zwężenie przestrzeni stawowej i znaczne nierówności powierzchni stawowej,
• Stopień 4: wyraźne zwężenie szpary stawowej i deformacja/zniszczenie (śmierć komórek kostnych) w częściach stawowych.

Gonartroza – leczenie

W leczeniu gonartrozy wykorzystywane są obecnie różne metody. Usuwaniu chrząstki ze stawu kolanowego można zapobiegać zachowawczo poprzez odpowiednie ćwiczenia i fizykoterapię. Obejmuje to głównie ćwiczenia wzmacniające mięśnie znajdujące się wokół stawu kolanowego. Miejscowo można zastosować maść na stawy i ból mięśni. Zawarte w niej składniki pomogą uśmierzyć ból i zredukują stan zapalny.

Kluczowe znaczenie mają również właściwie dobrane ortezy i wkładki do butów, które odciążą stawy i ustabilizują kolana. Często stosowane są także iniekcje dostawowe, zwłaszcza z kwasu hialuronowego. Zmniejszają dolegliwości bólowe oraz zwiększają zakres ruchomości stawu kolanowego. Leki na odbudowę chrząstki stawowej będą natomiast pomocne w łagodzeniu bólu oraz zapobieganiu stanom zapalnym.

Jeśli ilość chrząstki w stawie kolanowym uległa już znacznemu zmniejszeniu, innym sposobem spowolnienia postępu gonartrozy i przeciwdziałania jej objawom jest leczenie operacyjne. Zabiegi chirurgiczne, takie jak wszczepienie sztucznego stawu kolanowego lub korekcja kości (osteotomia) w zdeformowanych stawach, są poważnymi procedurami i powinny być rozważane jedynie w przypadku, gdy leczenie farmakologiczne gonartrozy okazało się nieskuteczne, a ból jest uporczywy i bardzo silny.

Gonartroza – rehabilitacja

Rehabilitacja w przypadku gonartrozy jest kluczowym etapem leczenia. Ma zasadnicze znaczenie dla przywrócenia funkcji kolan i złagodzenia objawów choroby. Intensywna fizjoterapia, a zwłaszcza zabiegi fizykalne są nie tylko niezbędne w zachowawczym leczeniu gonartrozy, ale także w przypadku artroskopii. Odpowiednio dobrane ćwiczenia pomogą wzmocnić osłabione kolana, a zabiegi z użyciem lasera mogą znacznie przyspieszyć proces gojenia. Inną opcją jest funkcjonalna stymulacja elektryczna, która może stanowić istotne wsparcie na każdym etapie rehabilitacji. Ta metoda ma udowodnione działanie zapobiegające zanikowi mięśni.

Sport może przyczynić się do poprawy samopoczucia, zmniejszenia bólu i przywrócenia prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jednak aktywność fizyczna w przypadku gonartrozy podlega pewnym ograniczeniom i wymaga wzmożonej ostrożności, aby nie doprowadzić do pogorszenia stanu zdrowia. Nie ma przeciwwskazań do uprawiania sportów o małej intensywności, do których zaliczane jest pływanie czy jazda na rowerze. Niestety, piłka nożna lub tenis mogą przyczynić się do pogorszenia stanu kolan.

Gonartroza – w jaki sposób zapobiec chorobie zwyrodnieniowej stawów?

Pamiętaj o samokontroli – dzięki niej pacjenci z chorobą zwyrodnieniową stawów mogą zrobić bardzo wiele, aby zmniejszyć ból i poprawić wyniki leczenia. Także odżywianie odgrywa istotną rolę w rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów. Zmiana nawyków żywieniowych z pewnością poprawi Twoje samopoczucie i pomoże w walce z nadprogramowymi kilogramami. Zwróć również uwagę na to, że brak ruchu jest jednym z głównych czynników ryzyka wystąpienia gonartrozy. W związku z tym sport i ćwiczenia są nieocenione zarówno dla osób już cierpiących na tę chorobę, jak i dla tych, którzy chcą jej zapobiec!

Źródła:

1. Wolanin M., Bałka J., Sapuła R.: Efekty rehabilitacji w chorobie zwyrodnieniowej stawów kolanowych z towarzyszącą nadwagą i otyłością, Forum Zaburzeń Metabolicznych, Tom 8, Nr 2, 2017.
2. Jastrzębiec-Święcicka M., Cybulski M., Dzięcioł-Anikiej Z.: Ocena stanu funkcjonalnego pacjentów z rozpoznaną chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego, Piel Zdr Publ. 2017; 26(1): 63–68.
3. Klimiuk P.A., Kuryliszyn-Moskal A.: Choroba zwyrodnieniowa stawów. 2016, Reumatologia; Supl. 1; s: 111-113.