Odczulanie (immunoterapia alergenowa) – jak wygląda i czy jest w ogóle skuteczne?

Jak działa odczulanie?

Nadrzędna zasada odczulania jest bardzo prosta. Główny cel to przestrojenie nadmiernej odpowiedzi układu immunologicznego na czynnik będący przyczyną alergii. Dzięki czemu organizm osoby z alergią może zacząć go tolerować. Wówczas ponowny kontakt z tym alergenem nie będzie wywoływał przykrych objawów związanych z reakcją alergiczną, takich jak m.in. nieżyt nosa, łzawienie oczu, duszność wynikająca ze skurczu oskrzeli, anafilaksji, czy innych nietypowych objawów alergii lub będą one dużo słabsze. Przyczynia się to do poprawy jakości życia osób cierpiących na różnego rodzaju alergię. 

 Mechanizm działania immunoterapii alergenowej opiera się na hamowaniu zarówno wczesnej, jak i późnej fazy reakcji alergicznej zależnej od przeciwciał klasy IgE. Samo odczulanie ma długoletnią historię liczącą już ponad 100 lat i obecnie jest uznana za jedyną metodę, która może zmodyfikować naturalny przebieg alergii zależnych od IgE zarówno u dorosłych, jak i dzieci.

 O odczulaniu zawsze decyduje alergolog. Immunoterapia alergenowa charakteryzuje się wysoką skutecznością u osób, które w poprawny sposób zostały zakwalifikowane do tej metody leczenia. Aby mogło się tak stać, muszą oni jednocześnie spełniać kryteria kliniczne oraz immunologiczne, a także nie mieć żadnych przeciwwskazań do tego rodzaju terapii. 

• Głównym wskazaniem do immunoterapii alergenowej są choroby alergiczne górnych i dolnych oddechowych, takie jak alergiczny nieżyt nosa i spojówek oraz astma oskrzelowa kontrolowana, której objawy są bezpośrednio związane z narażeniem na alergen, a także alergia na trawy oraz pyłki innych roślin i na jad owadów błonkoskrzydłych. 
• Co ważne zgłaszane przez pacjenta dolegliwości muszą zostać dokładnie przeanalizowane, a alergia musi zostać potwierdzona w odpowiednich testach. Celem jest ustalenie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy ekspozycją na alergen a objawami reakcji nadwrażliwości zależnej od przeciwciał IgE. Kolejny krok to wykluczenie wszelkich przeciwwskazań do odczulania.

Odczulanie - przeciwwskazania

Przeciwwskazania do odczulania zostały podzielone na bezwzględne i względne. Do tych pierwszych zaliczamy:

• Wiek < 2. roku życia,
• Astmę oskrzelową niepoddającą się kontroli przy pomocy stosowanego leczenia,
• Współistnienie nowotworów złośliwych oraz chorób autoimmunologicznych w okresie ich zaostrzenia.

W przypadku istnienia przeciwwskazań względnych odczulanie jest możliwe, jeśli ewentualne korzyści przewyższają możliwe ryzyko wynikające z jego przeprowadzenia. Zaliczamy do nich:

• Wiek pomiędzy 2. a 5. rokiem życia,
• Astmę oskrzelową poddającą się częściowej kontroli za pomocą stosowanych leków objawowych,
• Choroby autoimmunologiczne w okresie ich remisji,
• Aktualnie trwające leczenie immunosupresyjne,
• Współistniejące niedobory odporności,
• Nawracające zakażenia,
• Zaburzenia psychiczne mogące utrudniać stosowanie się do zaleceń lekarskich.

Odczulanie - jak wygląda?

Immunoterapia alergenowa polega na wielokrotnym podawaniu szczepionki zawierającej uczulający alergen we wzrastającym stężeniu w celu wywołania tolerancji immunologicznej. Aktualnie mamy do dyspozycji dwie metody odczulania - szczepionki podskórne oraz podjęzykowe. Wybór preparatu zależy od rodzaju substancji uczulającej. 

• W przypadku alergenów powietrznopochodnych - pyłków roślin, sierści zwierząt, czy roztoczy kurzu domowego możemy stosować zarówno szczepionki podskórne, jak i podjęzykowe. Podobnie jest w przypadku alergenów pokarmowych. Ten ostatni rodzaj nadwrażliwości bardzo często stanowi formę alergii krzyżowej. 
• U osób z nadwrażliwością natychmiastową na jad owadów możemy zastosować tylko szczepionki podskórne.

Zaleca się, by stosowana szczepionka zawierała jeden alergen odpowiedzialny za najbardziej nasilone objawy chorobowe. W wyjątkowych przypadkach można zastosować preparat zawierający dwa, a maksymalnie trzy alergeny. Jednak nie należy łączyć alergenów całorocznych i sezonowych. 

Immunoterapia alergenowa jest przeprowadzana w odstępach czasu ustalonych przez lekarza i pod jego ścisłą kontrolą. Po podaniu szczepionki pacjent powinien pozostać w gabinecie lekarskim jeszcze przez co najmniej 30 minut. Dzięki temu możliwe jest monitorowanie jego stanu zdrowia oraz szybka reakcja na ewentualne pojawiające się objawy anafilaksji. W czasie odczulania pacjent powinien stosować zalecone przez lekarza leki przeciwalergiczne, a w razie konieczności również leki na astmę. Wraz ze zmniejszeniem nasilenia objawów nadwrażliwości ich dawki ulegają redukcji.

Odczulanie - rodzaje

Zarówno szczepionki podskórne, jak i podjęzykowe możemy stosować w schemacie okołosezonowym, a także całorocznym. 

• Ten pierwszy sposób zalecany jest w przypadku stwierdzenia alergii sezonowej (np.: na pyłki traw). Wówczas immunoterapię alergenową rozpoczyna się na kilka miesięcy przed rozpoczęciem sezonu pylenia, a następnie jest ona kontynuowana przez pierwsze 8 tygodni jej trwania. W kolejnych latach leczenie powtarza się w podobnym schemacie. 
• Immunoterapia alergenowa całoroczna jest stosowana w przypadku nadwrażliwości na czynniki, z którym chory może mieć kontakt przez cały czas (np.: roztocza kurzu domowego, czy sierść zwierząt). Wówczas szczepionkę alergenową przyjmuje się przez cały czas w ściśle ustalonych odstępach.

Odczulanie - skutki uboczne

Podczas odczulania pacjent jest narażony na wzrastające stężenia uczulającego go alergenu. Cały proces odbywa się w warunkach kontrolowanych przez lekarza. Możliwe skutki uboczne odczulania są więc tożsame z możliwą reakcją alergiczną rozwijającą się po kontakcie z alergenem. Do najgroźniejszych z nich należy wstrząs anafilaktyczny, który najczęściej rozwija się w przeciągu pierwszych 30 minut od podania szczepionki zawierającej alergen. Inne możliwe skutki uboczne odczulania to:

• Ciężki napad astmy,
• Obrzęk krtani,
• Nieżyt nosa, 
• Obrzęk naczynioruchowy i pokrzywka,
• Obrzęk, zaczerwienienie i świąd w miejscu podania szczepionki podskórnej.

Do czynników zwiększających ryzyko wystąpienia wymienionych objawów niepożądanych podczas odczulania należy:

• Błąd w dawkowaniu preparatu - zbyt duża dawka lub zbyt krótka przerwa od poprzedniego podania,
• Odczulanie na pyłki trawy,
• Współistnienie ciężkiej lub niekontrolowanej astmy.

Czy odczulanie jest skuteczne?

Odczulanie jest skuteczną metodą leczenia astmy alergicznej, alergicznego nieżytu nosa i spojówek, a także alergii na jad owadów błonkoskrzydłych, roztocza, pyłki traw oraz drzew. Wiele prac naukowych udowadnia również skuteczność immunoterapii alergenowej w leczeniu IgE-zależnej alergii pokarmowej. Obecnie metoda ta jest coraz częściej stosowana w leczeniu nadwrażliwości natychmiastowej na białko mleka krowiego, orzeszki ziemne, czy jajko kurze u dzieci po 5. roku życia, które bardzo często występują jako alergia rodzinna. W celu osiągnięcia pełnego sukcesu odczulanie powinno trwać od 3 do 5 lat, w schemacie sezonowym lub całorocznym.

Podsumowanie

Odczulanie to jedyna skuteczna metoda przyczynowego leczenia alergii zależnej od przeciwciał IgE. Jej stopniowy rozwój i coraz szersze zastosowanie, sprawiają, że więcej pacjentów może skorzystać z tego rozwiązania.