Zespół chronicznego zmęczenia – przyczyny, objawy i leczenie

Szacuje się, że zespół chronicznego zmęczenia może dotyczyć nawet 1% populacji. Częściej rozwija się u kobiet. Ze względu na niecharakterystyczne objawy w wielu przypadkach pozostaje nierozpoznany. Osoby na niego cierpiące, zanim uzyskają diagnozę, bardzo często są posądzane o nadmierne lenistwo, co ma bardzo negatywny wpływ na ich zdrowie psychiczne.

Co to jest zespół chronicznego zmęczenia?

Stres, nadmierna ilość obowiązków oraz życie w ciągłym pośpiechu sprawiają, że coraz więcej osób zaczyna odczuwać nadmierne zmęczenie. Jednak nie zawsze mija ono po odpoczynku. Zespół przewlekłego zmęczenia to stosunkowo niedawno opisana jednostka kliniczna. Choć pierwsze definicje i opisy pojawiły się już ponad 200 lat temu, to pierwsze kryteria diagnostyczne pochodzą z 1988 r. Dzisiaj posługujemy się kryteriami opracowanymi przez K. Fakudę w 1994 r. 

Zespół chronicznego zmęczenie (CFS) charakteryzuje się uporczywym zmęczeniem, które ma negatywny wpływ na życie zawodowe, rodzinne oraz społeczne chorego. Bardzo często towarzyszą mu inne objawy, takie jak: 

• Zaburzenia pamięci i koncentracji, 
• Kłopoty ze snem, 
• Brak apetytu, 
• Apatia, 
• Bóle mięśni i stawów,
• Podwyższenie temperatury ciała. 

Zespół przewlekłego zmęczenia najczęściej dotyczy kobiet w wieku między 30. a 45. rokiem życia. Perfekcjonizm, duże ambicje i oczekiwania względem siebie to cechy osobowości predysponujące do rozwoju tej jednostki chorobowej. Ze względu na podobny profil pacjentów, a także zbliżone objawy często jest błędnie rozpoznawany jako depresja.

Zespół chronicznego zmęczenia – przyczyny

Jak do tej pory nie znamy jednej konkretnej przyczyny rozwoju zespołu chronicznego zmęczenia. Istnieją różne hipotezy wyjaśniające podłoże tej jednostki chorobowej. Trzy główne z nich to:

• Zaburzenia osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej,
• Dysfunkcja układu immunologicznego,
• Powikłania po infekcji wirusowej.

Zachowanie równowagi hormonalnej jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Hormony wydzielane przez nadnercza umożliwiają prawidłową reakcję na stres, a także regulują procesy związane z rytmem sen-czuwanie. U osób cierpiących na zespół chronicznego zmęczenia stwierdza się obniżenie poziomu kortyzolu oraz kortykoliberyny. Możliwe, że właśnie dlatego odczuwają nadmierne zmęczenie i nierzadko cierpią z powodu bezsenności. Podobne zmiany hormonalne obserwuje się w atypowej depresji oraz w chorobie afektywnej dwubiegunowej.

W latach 90. XX w. twierdzono, że zespół przewlekłego zmęczenia jest jedną z manifestacji zakażenia wirusem Ebstaina-Barr wywołującego m.in. mononukleozę. Dzisiaj wiemy, że teoria ta w pełni nie tłumaczy rozwoju tego zaburzenia. Jednak poprzez wzrost poziomu cytokin prozapalnych potencjalny czynnik wirusowy lub zapalny może przyczynić się do pojawienia się objawów zespołu przewlekłego zmęczenia. W ostatnim czasie zauważono tę korelację u osób, które przeszły zakażenie wirusem SARS-CoV-2. Po przechorowaniu COVID-19 wiele z nich zgłasza objawy długo utrzymującego się zmęczenia.

Wielu badaczy sądzi, że zespół przewlekłego zmęczenia jest zaburzeniem czysto somatycznym i może być manifestacją depresji. Uraz w dzieciństwie, predyspozycje genetyczne, a także niedobory kwasów omega-3 oraz cynku w diecie to również potencjalne czynniki mogące być przyczyną zespołu przewlekłego zmęczenia. 

Zespół chronicznego zmęczenia – objawy

Aby móc rozpoznać zespół chronicznego zmęczenia, pacjent musi spełnić ściśle określone kryteria. Po pierwsze nadmierne zmęczenie, które nie ustępuje po odpoczynku, powinno trwać co najmniej 6 miesięcy. Może być ono stałe lub występować okresowo, jednak jest na tyle silne, że w negatywny sposób wpływa na aktywność zawodową, społeczną oraz osobistą chorego. Po drugie, pacjent musi spełnić co najmniej 4 z wymienionych kryteriów małych:

• Ból gardła,
• Ból mięśni,
• Bolesne powiększenie pachowych lub szyjnych węzłów chłonnych,
• Niezlokalizowany ból głowy o odmiennym charakterze niż przed chorobą,
• Złe samopoczucie po wcześniej tolerowanym wysiłku fizycznym,
• Wędrujące bóle stawów bez zaczerwienienia i obrzęku,
• Zaburzenia pamięci i koncentracji,
• Nadmierne uczucie senności lub bezsenność.

Zespół chronicznego zmęczenia stanowi rozpoznanie z wykluczenia. Aby móc go zdiagnozować, należy wykluczyć podłoże organiczne, a także zaburzenia psychiatryczne mogące być przyczyną powyższych objawów, m.in.:

• Choroby endokrynologiczne – chorobę Addisona, zespół Cushinga, nadczynność i niedoczynność tarczycy,
• Zaburzenia hematologiczne – niedokrwistość, nowotwór złośliwy,
• Choroby psychiatryczne – chorobę afektywną dwubiegunową, depresję, schizofrenię, zaburzenia odżywiania,
• Choroby neurologiczne – chorobę Parkinsona, otępienie, stwardnienie rozsiane,
• Infekcje – boreliozę, gruźlicę, zakażenie wirusem HIV,
• Choroby reumatologiczne – np.: fibromialgię, polimialgię reumatyczną, toczeń rumieniowaty układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów,
• Niedobory składników mineralnych oraz witamin.

Rozpoznanie zespołu chronicznego zmęczenia opiera się na zebraniu dokładnego wywiadu dotyczącego dolegliwości zgłaszanych przez chorego. Badanie przedmiotowe umożliwia wykrycie tzw.: „czerwonych flag” wskazujących na obecność poważnej choroby organicznej dającej podobne objawy. Należą do nich:

• Ból w klatce piersiowej sugerujący chorobę serca,
• Ogniskowe ubytki neurologiczne mogące być objawem nowotworu złośliwego ośrodkowego układu nerwowego, a także stwardnienia rozsianego,
• Powiększenie węzłów chłonnych z towarzyszącą utratą masy ciała sugerujące chłoniaka lub białaczkę,
• Objawy zapalenia stawów, takie jak zaczerwienienie, obrzęk oraz ból, które wymagają diagnostyki w kierunku chorób reumatologicznych,
• Duszność nasuwająca podejrzenie choroby płuc.

Zespół chronicznego zmęczenia – leczenie

Głównym celem leczenia zespołu chronicznego zmęczenia jest uwolnienie pacjenta od przykrych i męczących objawów mających negatywny wpływ na jego życie. Dane naukowe potwierdzają skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) oraz terapii opartej na stopniowym zwiększaniu intensywności aktywności fizycznej. Główn cel CBT to uświadomienie pacjentowi jego lęków przed wykonaniem danej czynności, co ostatecznie prowadzi do odczuwania nadmiernego zmęczenia, a także nauka adekwatnego reagowania na nie. Wysiłek fizyczny o stopniowo zwiększonej intensywności ma pozytywny wpływ na ustępowanie objawów przewlekłego zmęczenia. Ważne, aby dostosować go do możliwości pacjenta.

Leczenie farmakologiczne jest wskazane u osób, które cierpią na zaburzenia lękowe lub depresję. Wiele osób zastanawia się, jakie witaminy zastosować przy ciągłym zmęczeniu? Na rynku jest dostępnych wiele preparatów na wzmocnienie organizmu, najczęściej są to leki na odporność.Tabletki i witaminy z żeń-szeniem, toniki wzmacniające oraz inne leki na zmęczenie mogą być pomocne. W razie niedoborów witamin i minerałów mogą stanowić uzupełnienie zdrowej i zbilansowanej diety. Jednak nigdy nie powinny zastąpić wizyty u specjalisty.

Zespół chronicznego zmęczenia po COVID-19

Długo utrzymujące się, przewlekłe zmęczenie może być jedną z manifestacji zespołu post-COVID-19. W ten sposób definiowane są objawy, które pojawiają się w trakcie lub po przechorowaniu koronawirusa, trwające powyżej 12 tygodni i których nie można wytłumaczyć inną przyczyną. Zalecanym postępowaniem u pacjentów z zespołem chronicznego zmęczenia po COVID-19 jest stopniowe zwiększanie intensywności aktywności fizycznej, Oczywiście o ile nie ma ku niej przeciwwskazań.

Podsumowanie

Nierzadko osoby doświadczające nadmiernego zmęczenia są uważane za leniwe. Tymczasem towarzyszące im ciągłe wyczerpanie jest dla nich źródłem prawdziwego cierpienia i frustracji. Właściwa diagnoza i leczenie w wielu przypadkach mogą okazać się skuteczne.

Źródła:

1. R. Yancey, Zespół przewlekłego zmęczenia – rozpoznanie i leczenie, https://www.mp.pl/medycynarodzinna/artykuly/121832,zespol-przewleklego-zmeczenia-rozpoznanie-i-leczenie, [dostęp 17.05.2022 r.],
2. Araszkiewicz, Wyniszczający zespół przewlekłego zmęczenia, https://podyplomie.pl/psychiatria/17201,wyniszczajacy-zespol-przewleklego-zmeczenia, [dostęp 17.05.2022 r.],
3. W. Rymer, Co to jest „long COVID” i „post COVID syndrome”?, https://www.mp.pl/covid19/ekspertcovid2019/257210,co-to-jest-long-covid-i-post-covid-syndrome,1, [dostęp 17.05.2022 r.]