Zespół złego wchłaniania – na czym polega?

Zespół złego wchłaniania, zwany także zespołem upośledzonego wchłaniania, to nie jedna konkretna choroba, a różnorodna grupa schorzeń, których istotą jest zaburzone i nieprawidłowe trawienie oraz przyswajanie składników pokarmowych. Zaburzenia wchłaniania mogą dotyczyć pojedynczych składników odżywczych lub wielu z nich.

Co to jest zespół złego wchłaniania?

Mianem zespołu złego wchłaniania określa się rozmaite schorzenia związane z nieprawidłowym trawieniem, wychwytem i transportem składników odżywczych z przewodu pokarmowego. W uproszczeniu część spożytych przez chorego substancji, zamiast trafić do krwi (jak dzieje się to u zdrowej osoby), „przelatuje” przez przewód pokarmowy i zostaje wydalona wraz z kałem. Objawami takiego zaburzenia może być np. przewlekła biegunka czy stolce tłuszczowe, a efektem – spadek masy ciała, niedożywienie oraz niedobory pokarmowe.

Zespół złego wchłaniania – przyczyny

Przyczyny zespołów upośledzonego wchłaniania są rozmaite. Podłożem mogą być m.in.:

• niedobory enzymów trawiennych i zaburzone trawienie poszczególnych składników pokarmowych (np. niedobór laktazy),
• uszkodzenia błony śluzowej jelit (np. w przebiegu celiakii),
• nieprawidłowości anatomiczne (tak jak w zespole krótkiego jelita),
• choroby żołądka (np. stan po resekcji żołądka),
• choroby jelit (np. nieswoiste zapalne choroby jelit, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna),
• choroby trzustki (np. w przewlekłym zapaleniu trzustki),
• czynniki infekcyjne (np. zakażenia pasożytnicze, takie jak giardioza),
• choroby układowe (np. twardzina układowa)
• i wiele innych.

Nie sposób wymienić tutaj wszystkich możliwych przyczyn zaburzeń trawienia i wchłaniania. Niemniej warto jednak poznać kilka najczęstszych lub najważniejszych schorzeń, które wiążą się z upośledzoną asymilacją składników odżywczych.

Celiakia to przewlekła choroba o podłożu autoimmunologicznym, w której u osób z predyspozycją genetyczną dochodzi do uszkodzenia jelita cienkiego wskutek spożywania glutenu. Objawy są różnorodne i, co może wydać Ci się interesujące, nierzadko dominują symptomy spoza przewodu pokarmowego, takie jak zapalenie opryszczkowate skóry, opóźnienie dojrzewania płciowego czy niski wzrost.

Nieswoiste choroby zapalne jelit, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, to dolegliwości jelit o niewyjaśnionej etiologii. Ich przebieg jest przewlekły, zwykle z ostrymi rzutami choroby i okresowymi remisjami.

W zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki, której przyczyną może być wieloletnie przewlekłe zapalenie trzustki, dochodzi do zmniejszonego wydzielania enzymów trzustkowych. Ich brak uniemożliwia prawidłowe trawienie składników pokarmowych.

Zespół krótkiego jelita to stan po wyłączeniu z pasażu lub wycięciu części (lub całości) jelita cienkiego, co skutkuje niewydolnością przewodu pokarmowego. Rozległa resekcja jelit może trwale upośledzić wchłanianie niektórych substancji, a znacznie zmniejszona powierzchnia wchłaniania składników odżywczych i wody prowadzi do różnych zespołów objawów.

Zespół rozrostu bakteryjnego związany jest ze zwiększoną liczbą bakterii w jelicie cienkim. Przyczyny zaburzenia są rozmaite, a należą do nich m.in. nieprawidłowości czynności motorycznej jelit, niedobory odporności czy wady anatomiczne. Konsekwencje rozrostu bakteryjnego obejmują m.in. upośledzenie trawienie tłuszczów, upośledzenie wchłaniania aminokwasów czy zaburzenia trawienia dwucukrów.

Warto pamiętać także o izolowanych zaburzeniach wchłaniania składników odżywczych, takich jak powszechnie występujący niedobór laktazy (zespół nietolerancji laktozy).

Zespół upośledzonego wchłaniania – objawy

Zespół złego wchłaniania wiąże się z występowaniem rozmaitych objawów zarówno z przewodu pokarmowego, jak i spoza niego. W zależności od przyczyny upośledzonego wchłaniania i stopnia zaawansowania choroby poszczególne symptomy mogą występować z różnym nasileniem (lub nie występować wcale).

Do objawów zespołów złego wchłaniania należą:

• przewlekła biegunka,
• biegunka tłuszczowa,
• bóle brzucha,
• niedożywienie lub utrata masy ciała,
• odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe,
• postępujące wyniszczenie,
• nadmierne gromadzenie i oddawanie gazów,
• wzdęcia i objawy dyspeptyczne,
• obrzęki (zespół jelitowej utraty białka),
• niedokrwistość i jej objawy (osłabienie, zaburzenia koncentracji, bladość),
• niedobory magnezu, wapnia i fosforanów,
• niedobory witamin (głównie D, A, E, B₁₂, kwasu foliowego)
• niedobory pierwiastków śladowych,
• opóźnienie dojrzewania płciowego,
• niski wzrost,
• osteoporoza lub osteomalacja, tężyczka,
• inne zespoły objawów związane z niedoborami i innymi zaburzeniami (np. zaburzenia psychiczne i neurologiczne, niewydolność serca, kurza ślepota, łamliwość włosów i paznokci, osłabienie siły mięśniowej),
• objawy ze strony innych narządów charakterystyczne dla danej jednostki chorobowej.

Diagnostyka zespołów złego wchłaniania

Jeśli zaobserwujesz u siebie jakiekolwiek niepokojące objawy, koniecznie udaj się do lekarza. Pamiętaj jednak, że symptomy takie jak biegunka czy wzdęcia są dosyć niespecyficzne i ich przyczyną wcale nie muszą być zespoły zaburzeń wchłaniania. Objawy takie jak niedożywienie oraz niedoboru witamin i składników odżywczych nie pojawiają się natomiast od razu, a dopiero po dłuższym czasie trwania zaburzeń trawienia lub wchłaniania, zwykle w zaawansowanej postaci choroby.

Postawienie diagnozy wymaga przeprowadzenia dokładnego i szczegółowego wywiadu oraz badania fizykalnego. Na ich podstawie lekarz zdecyduje, czy podłożem niepokojących dolegliwości mogą być zespoły złego wchłaniania i w zależności od podejrzewanej przyczyny poprowadzi diagnostykę w adekwatnym kierunku.

Wśród badań laboratoryjnych wartościowe może okazać się wykonanie morfologii krwi, jonogramu, OB, CRP, poziomu poszczególnych witamin, białka, makroelementów czy badanie kału. W niektórych przypadkach konieczne będzie przeprowadzenie badań obrazowych lub endoskopowych wraz z badaniem histologicznym. Specjalistyczne badania (takie jak np. aktywność enzymów trzustkowych, testy oddechowe, badania mikrobiologiczne, badania serologiczne i wiele innych) są prowadzone w zależności od podejrzewanego podłoża nieprawidłowości w celu zdiagnozowania konkretnej jednostki chorobowej.

Zespół złego wchłaniania – leczenie

Staranna diagnostyka stwierdzonych nieprawidłowości i postawienie prawidłowej diagnozy pozwoli na leczenie choroby podstawowej, która stanowi podłoże zaburzeń trawienia i wchłaniania. W niektórych przypadkach konieczne jest zastosowanie odpowiedniej diety lub leczenie żywieniowe. Uzupełnianie niedoborów polega na leczeniu odwodnienia, wyrównywaniu zaburzeń elektrolitowych, anemii i niedoborów białkowych czy suplementacji witaminy B₁₂.

W zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki niedobory enzymów uzupełnia się poprzez terapię substytucyjną. Należy pamiętać także o uzupełnieniu niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. W bardzo zaawansowanych przypadkach zespołów upośledzonego wchłaniania jedynym wyjściem jest żywienie pozajelitowe. Lekarz może polecić Ci odpowiednie witaminy i minerały dla dorosłych. Możesz też sięgnąć po minerały w tabletkach.

Zespół złego wchłaniania – co jeść?

W związku z mnogością potencjalnych przyczyn zaburzeń trawienia i wchłaniania nie ma prostej odpowiedzi na tak postawione pytanie. Jeśli cierpisz na chorobę, która prowadzi do objawów zespołu złego wchłaniania, koniecznie stosuj się do zaleceń swojego lekarza. W niektórych przypadkach wskazana może być konsultacja dietetyczna i przeszkolenie w zakresie żywienia.

Teraz już wiesz, czym jest zespół upośledzonego wchłaniania

Zespoły upośledzonego wchłaniania związane są z utratą poszczególnych składników pokarmowych wraz z kałem w wyniku ich zaburzonej asymilacji w przewodzie pokarmowym. Wśród dominujących objawów wymienia się przewlekłe biegunki, stolce tłuszczowe, spadek i niedobór masy ciała oraz symptomy niedoborów pokarmowych.

Przyczyny zaburzeń trawienia i wchłaniania są rozmaite, a postawienie prawidłowej diagnozy jest niezbędne do skutecznego leczenia. Nieleczone i zaawansowane zespoły złego wchłaniania mogą prowadzić do licznych i poważnych powikłań, takich jak postępujące wyniszczenie, zaburzenia neurologiczne, osteoporoza czy zaburzenia wzrastania i dojrzewania u dzieci oraz młodzieży.

Źródła:

1. Interna Szczeklika, pod red. P. Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.