Zespół jelita drażliwego (IBS) – przyczyny, objawy, leczenie
Objawy zespołu jelita drażliwego, choć nie są groźne dla życia, znacznie pogarszają jego komfort. Poznaj potencjalne przyczyny, a także objawy towarzyszące i metody leczenia tego schorzenia.
Spis treści
- Co to jest zespół jelita drażliwegoi kogo częściej dotyczy?
- Zespół jelita drażliwego – przyczyny
- Zespół jelita drażliwego – objawy
- Diagnostyka zespołu jelita nadwrażliwego
- Czy zespół jelita drażliwego jest groźny?
- Zespół jelita drażliwego – leczenie
- Zespół jelita drażliwego – leczenie domowe
- Zespół jelita drażliwego a ciąża
- Podsumowanie
Ciągły ból brzucha, zaburzony rytm wypróżnień, a także nawracające wzdęcia to objawy mogące sugerować zespół jelita drażliwego. Schorzenie nie jest groźne dla życia, ale pogarsza jego komfort. Odpowiednie leczenie i dieta (np. dieta FODMAP) mogą w istotny sposób wpłynąć na zmniejszenie nasilenia przykrych objawów.
Co to jest zespół jelita drażliwegoi kogo częściej dotyczy?
Zespół jelita drażliwego (IBS) jest przewlekłą chorobą jelita cienkiego i grubego o charakterze czynnościowym. Oznacza to, że u podłoża tego schorzenia nie stoją żadne zmiany organiczne lub zaburzenia biochemiczne. Szacuje się, że zespół jelita drażliwego może dotyczyć od 9 do nawet 23% populacji. Osoby te skarżą się na przewlekły i nawracający ból brzucha związany z zaburzonym rytmem wypróżnień.
Zespół jelita drażliwego dwukrotnie częściej dotyczy kobiet. Zazwyczaj jego objawy pojawiają się w młodym wieku. Przypadki zachorowania po 50. roku życia należą do rzadkości.
Gdzie boli brzuch przy zespole jelita drażliwego?
Podstawowy objaw zespołu jelita drażliwego to ból brzucha, który może być stały lub nawracający. Najczęściej jest umiejscowiony w podbrzuszu lub lewym dolnym kwadrancie brzucha. Pacjenci mogą go opisywać jako kurczowy, nękający, a niekiedy ostry. Ból brzucha w IBS ma charakter czynnościowy i nie powinien budzić w nocy. Jeśli tak się dzieje, wskazuje to na chorobę o podłożu organicznym.
Sprawdź popularne kategorie
Zespół jelita drażliwego – przyczyny
Pomimo dużego rozpowszechnienia w populacji przyczyna rozwoju zespołu jelita drażliwego nie do końca została wyjaśniona. Dlaczego schorzenie rozwija się uniektórych osób i od czego zależy natężenie jego objawów? Istnieje wiele teorii wyjaśniających te zagadnienia. Obecnie przyczyn zespołu jelita drażliwego upatruje się w:
- Zaburzeniu osi mózg-jelito - oś mózg-jelito to dwukierunkowy system komunikacji między centralnym układem nerwowym a jelitami, którego zakłócenia mogą prowadzić do nieprawidłowej regulacji czynności jelit i odczuwania bólu,
- Zwiększonej podatności na stres i lęk, które nasilają objawy IBS,
- Dysbiozie mikrobiomu jelitowego - mikroflora jelitowa odgrywa kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu przewodu pokarmowego. Zaburzenie równowagi mikrobioty może prowadzić do zwiększonej produkcji gazów i wzdęć, obniżonej ilości bakterii produkujących krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) o działaniu przeciwzapalnym oraz zwiększonej przepuszczalności bariery jelitowej, co sprzyja procesom zapalnym,
- Wzmożonym czuciu trzewnym - nadaktywność receptorów bólu w ścianie jelita bądź zwiększona aktywność ośrodków bólowych w mózgu sprawiają, że fizjologiczne procesy odczuwane są jako bolesne,
- Nieprawidłowej czynności motorycznej oraz wydzielniczej jelit (np. nieregularne skurcze mięśni jelit),
- Diecie bogatej w słabo wchłanialne i łatwo fermentujące w jelicie węglowodany i poliole - w procesie fermentacji powstają gazy, powodujące wzdęcia,
- Predyspozycji genetycznej - osoby, w których rodzinie występował IBS, są nawet 3-krotnie bardziej narażone na zachorowanie,
- Płci żeńskiej - (IBS częściej występuje u kobiet, co sugeruje udział żeńskich hormonów płciowych w patomechanizmie choroby).
Zespół jelita drażliwego – objawy
IBS charakteryzuje się szerokim spektrum objawów, które mogą różnić się intensywnością i częstotliwością u poszczególnych pacjentów. Na podstawie rytmu wypróżnień wyróżnia się 3 typy IBS, jednak niektóre objawy, wynikające z zaburzeń funkcji jelit, występują u większości pacjentów, niezależnie od typu choroby. Zaliczają się do nich:
- Ból brzucha i dyskomfort w jamie brzusznej (zwykle w dolnej części brzucha; pacjenci opisują ból jako skurczowy i kłujący; ważnym wskaźnikiem diagnostycznym jest ustępowanie bólu po wypróżnieniu),
- Wzdęcia i nadmierne gazy,
- Odbijanie i nudności, sporadycznie wymioty,
- Uczucie niepełnego wypróżnienia,
- Obecność śluzu w stolcu,
- Nasilanie się objawów po posiłkach i w sytuacjach stresowych,
- Zaburzenia psychiczne (stany lękowe i depresyjne),
- Problemy ze snem (bezsenność, trudności w zasypianiu),
- Występujące u niektórych pacjentów objawy ogólne: bóle głowy, bóle mięśniowe, zmęczenie, brak energii i pogorszenie samopoczucia.
Ze względu na dominujące objawy oraz wygląd stolca wyróżnia się następujące postacie zespołu jelita drażliwego:
| Z dominującą biegunką | stolce mają charakter wodnisty lub półpłynny. Pacjent skarży się na częstsze wypróżnienia poprzedzone gwałtownym parciem na stolec. Najczęściej biegunka występuje po posiłku, w stresie i w godzinach porannych, |
| Z dominującymi zaparciami | stolec jest twardy, oddawany z dużym wysiłkiem, z uczuciem niepełnego wypróżnienia po tej czynności. Pacjent zgłasza rzadkie wypróżnianie (≤ 2 razy w tygodniu), |
| Postać mieszaną | która cechuje się naprzemiennym występowaniem biegunek i zaparć. |
Na wystąpienie IBS bardziej narażeni są pacjenci z zaburzeniami psychicznymi (depresją, zaburzeniami lękowymi i zaburzeniami osobowości). Nie potwierdzono jak dotąd związku choroby z nadwrażliwością na gluten czy alergiami pokarmowymi.
Co ważne zespół jelita drażliwego jest częstym powikłaniem biegunki infekcyjnej. Do czynników ryzyka rozwoju postaci poinfekcyjnej należy płeć żeńska, przebyta antybiotykoterapia oraz współistniejące zaburzenia lękowe i depresyjne.
Choć dolegliwości są niezwykle dokuczliwe, schorzenie ma łagodny przebieg. Nie prowadzi do wyniszczenia organizmu i innych poważnych następstw.
Objawy skórne towarzyszące zespołowi jelita drażliwego
W ostatnim czasie zainteresowanie wielu naukowców skupia się wokół potencjalnego powiązania dysbiozy jelitowej towarzyszącej zespołowi jelita drażliwego z wieloma przewlekłymi chorobami skóry. W szczególności mowa tutaj o trądziku pospolitym, trądziku różowatym oraz atopowym zapaleniu skóry. Zaburzony skład mikroflory jelitowej przyczynia się do powstania zespołu nieszczelnego jelita. Wówczas toksyny i inne szkodliwe czynniki mogą swobodnie przeniknąć z jelit do krwioobiegu i nasilać reakcję zapalną w obrębie skóry, tym samym wywołując lub zaostrzając objawy wymienionych schorzeń.
Diagnostyka zespołu jelita nadwrażliwego
Zespół jelita drażliwego jest diagnozą z wykluczenia. Co to oznacza? Aby móc postawić rozpoznanie, lekarz w pierwszej kolejności musi wykluczyć obecność innych schorzeń o podłożu organicznym. Należą do nich choroby zapalne jelit, zakażenia bakteryjne, wirusowe oraz pasożytnicze przewodu pokarmowego, celiakia, nadczynność i niedoczynność tarczycy, a także wiele innych. W tym celu konieczne jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu oraz badania fizykalnego, a niekiedy również diagnostyki laboratoryjnej oraz obrazowej:
- Badań krwi – morfologii, TSH, CRP,
- Badań kału na obecność kalprotektyny oraz laktoferyny,
- Badań serologicznych w kierunku celiakii,
- Testu oddechowego w kierunku zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO),
- Endoskopii górnego i dolnego odcinka przewodu pokarmowego.
Kolejnym krokiem jest spełnienie kryteriów rozpoznania zespołu jelita drażliwego (Kryteria Rzymskie IV):
- Ból brzucha po raz pierwszy pojawił się co najmniej 6 miesięcy temu,
- Od przynajmniej 3 miesięcy występuje co najmniej w 1 dzień w tygodniu i spełnia ≥ 2 kryteria:
- ma związek z wypróżnieniem,
- ma związek ze zmianą częstości wypróżnień (biegunka lub zaparcie),
- ma związek ze zmianą uformowania stolca.
Nie istnieją żadne badania laboratoryjne lub obrazowe, które mogłyby potwierdzić diagnozę zespołu jelita drażliwego.
Czy zespół jelita drażliwego jest groźny?
Zespół jelita drażliwego nie jest schorzeniem zagrażającym życiu, a jego objawy nie powodują wyniszczenia. Jednak ciągły ból brzucha, towarzyszące wzdęcia oraz zmiana rytmu wypróżnień często utrudniają codzienne funkcjonowanie.
Jednym z celów wizyty u lekarza jest wykluczenie schorzeń organicznych, które mogą dawać symptomy podobne do tych występujących w zespole jelita drażliwego. Zazwyczaj towarzyszą im również objawy alarmowe. Należą do nich:
- Niezamierzona utrata masy ciała,
- Obecność krwi w stolcu,
- Ból brzucha budzący w nocy,
- Gorączka,
- Anemia,
- Wodobrzusze lub wyczuwalny opór w jamie brzusznej,
- Dodatni wywiad rodzinny w kierunku raka jelita grubego.
Zespół jelita drażliwego – leczenie
Obecnie nie istnieje metoda przyczynowego leczenia zespołu jelita drażliwego. Celem terapii jest łagodzenie przykrych i męczących chorego dolegliwości. Jeśli objawy choroby nasila stres, skuteczna może okazać się terapia psychologiczna – trening relaksacyjny oraz terapia poznawczo-behawioralna. Odpowiednia dieta na zespół jelita drażliwego również odgrywa niezwykle ważną rolę.
Zespół jelita drażliwego – leczenie farmakologiczne
Leczenie farmakologiczne zależy od postaci choroby i stosuje się je, jeśli dieta i postępowanie psychologiczne okażą się niewystarczające.
Do zalecanych leków na zespół jelita drażliwego z dominującymi zaparciami należą leki na zaparcia oraz błonnik w tabletkach. W przypadku biegunki zastosowanie mają leki na biegunkę. Z kolej leki na wzdęcia oraz leki rozkurczowe niwelują uciążliwe wzdęcia, a także towarzyszący ból brzucha. Odpowiednio dobrane probiotyki dla dorosłych również mogą łagodzić dolegliwości IBS. Szczególnie zalecane są tutaj te posiadające szczepy Lactobacillus plantarum DSM 9843.
Zespół jelita drażliwego – leczenie domowe
Domowe sposoby niwelujące objawy zespołu jelita drażliwego polegają na stosowaniu ziół o działaniu rozkurczowym oraz regulującym pracę jelit. Świetnie sprawdza się tutaj:
| Rumianek | łagodzi ból brzucha i skurcze jelit. |
| Mięta pieprzowa | wspomaga trawienie i działa przeciwbólowo. |
| Melisa | działa uspokajająco. |
| Siemię lniane | ułatwia wypróżnianie. |
Zespół jelita drażliwego a ciąża
Zespół jelita drażliwego nie stanowi zagrożenia dla ciąży. Jednak zmiany hormonalne związane z przewagą progesteronu oraz jego działaniem relaksacyjnym na mięśniówkę jelit mogą sprawić, że objawy IBS ulegną nasileniu, szczególnie towarzyszące mu zaparcia oraz wzdęcia.
Podsumowanie
Zespół jelita drażliwego objawia się zaburzeniami pracy układu pokarmowego (biegunkami, zaparciami, wzdęciami, bólami brzucha). Choć jego objawy nie zagrażają życiu, nie należy zwlekać z wizytą u lekarza. Głównym celem konsultacji jest nie tylko uzyskanie porady co do sposobu leczenia, ale również wykluczenie dużo groźniejszych chorób organicznych, które mogą dawać podobne objawy.
Źródła:
- Interna Szczeklika, pod red. P. Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, Kraków 2021
- A. J. Sałacki, Zespół jelita drażliwego, https://podyplomie.pl/medycyna/30426,zespol-jelita-drazliwego, [dostęp 02.06.22r.]
- W. Walęcik-Kot, Zespół jelita drażliwego – aktualne zasady diagnostyki i terapii, https://podyplomie.pl/medycyna/34675,zespol-jelita-drazliwego-aktualne-zasady-diagnostyki-i-terapii, [dostęp 02.06.22r.]
- Saito YA. The role of genetics in IBS. Gastroenterol Clin North Am. 2011 Mar;40(1):45-67. doi: 10.1016/j.gtc.2010.12.011. PMID: 21333900; PMCID: PMC3056499.
- Kim YS, Kim N. Sex-Gender Differences in Irritable Bowel Syndrome. J Neurogastroenterol Motil. 2018 Oct 1;24(4):544-558. doi: 10.5056/jnm18082. PMID: 30347934; PMCID: PMC6175559.
Najnowsze artykuły
Nawracający kaszel u dziecka − kiedy może niepokoić?
Kaszel suchy czy mokry - jak je rozróżnić i wdrożyć skuteczne leczenie?
Obniżona temperatura ciała – o czym świadczy niska temperatura organizmu?
"Piąta choroba", czyli rumień zakaźny. Czym jest i jak wygląda?
Flegma w gardle – przyczyny i objawy. Jak radzić sobie z zalegającą flegmą w gardle?
Tężyczka − objawy to mrowienie i drętwienie ciała
Lumbago, czyli czym jest postrzał i jak go leczyć?
Niska hemoglobina – jak unormować jej poziom?
Przeczytaj także
Dieta przy wrzodach żołądka – co jeść, a czego nie jeść?
Nadkwasota - co robić, gdy pali i piecze w żołądku?
Wyrostek robaczkowy: jak rozpoznać zapalenie i kiedy udać się po pomoc?
Nerwica żołądka – przyczyny, objawy i leczenie
Zespół jelita drażliwego (IBS) – przyczyny, objawy, leczenie
Prawdopodobnie masz tę bakterię! Helicobacter pylori – skąd się bierze?
Marskość wątroby – przyczyny, objawy i leczenie
Biegunka u dziecka – objawy, domowe sposoby. Ile trwa i jak ją zatrzymać?
Więcej artykułów na ten temat
Zespół jelita drażliwego – dieta pomaga w leczeniu! Poznaj jej zasady
Badanie CEA – przydatne u chorych na raka jelita grubego
Spis treści
- Co to jest zespół jelita drażliwegoi kogo częściej dotyczy?
- Zespół jelita drażliwego – przyczyny
- Zespół jelita drażliwego – objawy
- Diagnostyka zespołu jelita nadwrażliwego
- Czy zespół jelita drażliwego jest groźny?
- Zespół jelita drażliwego – leczenie
- Zespół jelita drażliwego – leczenie domowe
- Zespół jelita drażliwego a ciąża
- Podsumowanie