Cholesterol – jakie są normy? Czym jest dobry i zły cholesterol?

Wahania stężenia cholesterolu i inne zaburzenia lipidowe dotyczą 60% dorosłych Polaków – wraz wiekiem rośnie stężenie cholesterolu całkowitego we krwi. Często używa się pojęcia „wysoki cholesterol”, ale jest ono zbyt ogólne, ponieważ wyróżnia się tzw. cholesterol dobry i zły. Czym są te dwie frakcje? Za co odpowiadają? Wyjaśniamy! 

Co to jest cholesterol? 

Cholesterol jest woskowatą i tłuszczopodobną substancją wytwarzaną przez wątrobę. Występuje we wszystkich komórkach organizmu i jest potrzebny do: 

• Syntezy witaminy D, 
• Wytwarzania soli żółciowych ułatwiających trawienie tłustych pokarmów, 
• Wytwarzania niektórych hormonów, 
• Budowy błony komórkowej wszystkich komórek organizmu. 

Cholesterol wytwarzają komórki ciała, ale jest także dostarczany z pożywieniem. Jego źródła to mięso, ryby, owoce morza, jaja i produkty mleczne. Wyróżniamy dwie główne frakcje cholesterolu – LDL i HDL. 

Co to jest zły cholesterol? 

Frakcja LDL cholesterolu to tzw. zły cholesterol. Odpowiada za transport cząsteczek cholesterolu w całym organizmie. To przez niego cholesterol gromadzi się w ścianach tętnic, prowadząc do miażdżycy. Naczynia ze złogami tłuszczu w ścianie powodują ograniczenie sprawnego przepływu krwi do tkanek i ich gorsze odżywienie. W takim naczyniu toczy się stan zapalny i blaszka miażdżycowa może pęknąć. Powstaje wtedy zakrzep, który, jeśli się oderwie, może doprowadzić m.in. do zawału serca, udaru mózgu czy ostrego niedokrwienia kończyn. 

Co to jest dobry cholesterol? 

Frakcja HDL cholesterolu to tzw. dobry cholesterol. Odgrywa bardzo ważną rolę dla zdrowia. Usuwa zły cholesterol i inne tłuszczowe (lipidowe) substancje z tkanek i ze ścian naczyń, a następnie transportuje je do wątroby, gdzie są rozkładane i wydalane z organizmu jako składniki żółci. Ta oczyszczająca funkcja pozwala na zmniejszenie ryzyka rozwoju miażdżycy. 

Lipidogram – badanie cholesterolu 

W praktyce lekarskiej do oceny stężenia cholesterolu we krwi oznacza się lipodogram (panel lipidowy, profil lipidowy). Do badania pobiera się próbkę krwi, a przygotowanie pacjenta jest takie samo, jak do zwykłej morfologii. Obecne zalecenia mówią, że do badania cholesterolu nie trzeba być na czczo, czyli 12 godzin od spożycia ostatniego posiłku. Żeby wynik był miarodajny, ostatni posiłek przed badaniem powinien być lekkostrawny. Na minimum dobę przed badaniem nie należy również spożywać alkoholu. Lipidogram pozwala sprawdzić, jakie są stężenia poszczególnych lipidów (tłuszczów) we krwi. Ocenia poziom: 

• Cholesterolu całkowitego, 
• Frakcji HDL cholesterolu, 
• Frakcji LDL cholesterolu, 
• Triglicerydów. 

Czasem panel rozszerza się o dodatkowe informacje, np. poziom cholesterolu VLDL, cholesterol nie-HDL czy stosunek stężenia cholesterolu całkowitego do frakcji HDL. 

Kto powinien badać cholesterol? 

Panel lipidowy wnosi wiele informacji istotnych dla diagnostyki i leczenia zaburzeń metabolizmu lipidów w organizmie. 

• Można je także wykonywać jako badanie profilaktyczne oceniające tzw. ryzyko sercowo-naczyniowe, czyli prawdopodobieństwo wystąpienia chorób, takich jakich jak miażdżyca, choroba wieńcowa, zawał serca i udar mózgu. 
• U zdrowych dorosłych osób bez dodatkowych czynników obciążających, takich jak np. palenie papierosów, profilaktyczne oznaczanie poziomu cholesterolu wykonuje się raz na 5 lat.  
• Inaczej jest w przypadku osób, u których w przeszłości stwierdzono zaburzenia lipidowe i które obecnie odczuwają dolegliwości z powodu chorób naczyniowych i kardiologicznych. Wówczas badania wykonuje się częściej, a plan diagnostyczno-terapeutyczny jest dostosowywany do potrzeb. 
• Poziom cholesterolu we krwi wzrasta wraz z wiekiem, więc na badanie profilu lipidowego zgłoś się, jeśli jesteś kobietą powyżej 55. roku życia lub mężczyzną powyżej 45. roku życia.  
• Dodatkowe sytuacje, które powinny Cię skłonić do badania cholesterolu, to: 
  • Historia rodzinna zaburzeń metabolizmu lipidów, 
  • Przypadki zawału mięśnia sercowego lub udaru mózgu w rodzinie, szczególnie w młodym wieku (przed 50. rokiem życia), 
  • Palenie papierosów, 
  • Nadwaga lub otyłość. 

Cholesterol – normy wiekowe 

Chociaż z wiekiem rośnie stężenie cholesterolu we krwi, to obecnie nie stosuje się zróżnicowania poziomu w zależności od wieku. Norma dobrego cholesterolu zależy od płci. 

Obecnie stosowane normy frakcji cholesterolu: 

• Cholesterol całkowity – 114-190 mg/dl niezależnie od płci, 
• Cholesterol HDL: 
  • Kobiety – >50 mg/dl, 
  • Mężczyźni – >40 mg/dl, 
• Cholesterol LDL – <115 mg/dl dla osób zdrowych z małym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych. 

Norma złego cholesterolu zależy od ryzyka sercowo-naczyniowego określanego przez lekarza: 

• Małe ryzyko – <115 mg/dl, 
• Umiarkowane ryzyko – < 100 mg/dl, 
• Duże ryzyko – <70 mg/dl, 
• Bardzo duże ryzyko – <55 mg/dl, 
• Ekstremalne ryzyko – <40 mg/dl. 

Cholesterol – przyczyny złych wyników 

Głównymi czynnikami odpowiedzialnymi za zbyt niski poziom dobrego cholesterolu oraz podwyższony poziom złego cholesterolu są niewłaściwa dieta, palenie papierosów oraz brak aktywności fizycznej. Te elementy stylu życia bardzo negatywnie wpływają na gospodarkę lipidową, a w następstwie na budowę naczyń i pracę tkanek. 

Niektóre z chorób mogą zaburzać gospodarkę lipidową. Bądź czujny, jeśli stwierdzono u Ciebie: 

• Hipercholesterolemię rodzinną, 
• Hipercholesterolemię wielogenową, 
• Dyslipidemię aterogenną, 
• Niedoczynność tarczycy, 
• Zespół nerczycowy, 
• Przewlekłą chorobę nerek, 
• Choroby wątroby, 
• Cukrzycę. 

Pamiętaj również, że niektóre preparaty lecznicze mogą zwiększać lub zmniejszać poziom cholesterolu we krwi. Informację na ten temat znajdziesz na ulotce dołączonej do opakowania leku. 

Jak dbać o dobre wyniki cholesterolu? 

Najważniejsze zalecenie w tym przypadku to: lepiej zapobiegać niż leczyć! Skoro wiadomo, że za złe wyniki cholesterolu odpowiada styl życia, to wprowadź zmiany, które mogą pomóc zapobiec wahaniom stężenia HDL i LDL. 

Oto kilka uniwersalnych rad: 

• Stosuj zbilansowaną dietę dostosowaną do Twoich potrzeb. Dieta obniżająca cholesterol powinna być bogata w produkty z dużą zawartością błonnika pokarmowego, warzyw i owoców. Źródeł białka szukaj w niskotłuszczowym mleku i lekkich przetworach mlecznych oraz w chudym mięsie. Zrezygnuj z tłuszczów zwierzęcych na rzecz olejów roślinnych. Posiłki wzbogacaj o orzechy i nasiona. Spożywaj minimalne ilości lub całkowicie zrezygnuj z alkoholu, słodyczy i żywności wysokoprzetworzonej, 
• Utrzymuj odpowiednią masę ciała. Osiągniesz to połączeniem zbilansowanej diety z umiarkowaną aktywnością fizyczną. Działanie ochronne na ryzyko sercowo-naczyniowe mają zwłaszcza ćwiczenia aerobowe, czyli takie, w których akcja serca przyspiesza do około 120-140 uderzeń na minutę. Są to m.in. bieganie, jazda na rowerze, pływanie oraz ćwiczenia na orbitreku, 
• Zrezygnuj z palenia papierosów. Składniki dymu papierosowego mają wpływ na obniżanie stężenia dobrego cholesterolu oraz podnoszenie stężenia złego cholesterolu. Dodatkowo pogarszają prawidłowy przepływ krwi i są przyczyną gorszego odżywienia tkanek, 
• Zredukuj stres. W narażeniu na stres, zwłaszcza przewlekły, wątroba produkuje więcej cholesterolu LDL. Ponadto zwiększa się ryzyko powstawania procesu zapalnego w ścianach naczyń, co może doprowadzić do groźnych powikłań miażdżycy. 

Niektórzy, widząc złe wyniki panelu lipidowego, sami sięgają po zioła obniżające cholesterol, które można znaleźć w aptekach i są dostępne bez recepty. Chociaż część z tych preparatów może mieć korzystny wpływ na metabolizm cholesterolu, pamiętaj, żeby nie leczyć się samemu. Rolą lekarza jest udzielenie Ci pomocy w znalezieniu przyczyny złych wyników. Pierwszym krokiem, który należy podjąć, jest najczęściej zmiana diety i stylu życia. Leki na cholesterol są kolejnym etapem terapii. 

Podsumowanie 

Zaburzenia poziomu cholesterolu i innych lipidów są postępującą plagą wśród osób dorosłych w krajach rozwiniętych. Na nieprawidłowy wynik lipidogramu wpływają obciążenia genetyczne, ale zazwyczaj styl życia odgrywa decydującą rolę w tej kwestii. Zadbaj wcześniej o odpowiednio zbilansowaną dietę i zdrową aktywność fizyczną, ponieważ może to zmniejszać ryzyko chorób serca i naczyń w przyszłości. Pamiętaj, żeby pozostawać w regularnym kontakcie ze swoim lekarzem rodzinnym. Zapytaj go o wskazówki, jak utrzymywać prawidłowy cholesterol i jak obniżyć triglicerydy w krwi. Zadbaj o siebie już teraz, żeby długo cieszyć się dobrym zdrowiem. 

Źródła:

1. P. Herman, Frakcje cholesterolu i triglicerydy – panel lipidowy, https://www.mp.pl/pacjent/cholesterol/hipercholesterolemia/103924,cholesterol-i-triglicerydy-panel-lipidowy, [dostęp: 8.12.2023 r.]
2. A. Szczeklik (red.), Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2023
3. A. Folga, A. Mamcarz, Zaburzenia lipidowe, https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/935,zaburzenia-lipidowe, [dostęp: 9.10.2023 r.]