Kolor moczu – jaki jest prawidłowy, od czego zależy i co oznacza dana barwa?

Prawidłowy mocz jest przejrzystym, słomkowo-żółtym roztworem wody i rozpuszczonych w niej zbędnych produktów przemiany materii. Zmiana jego koloru może być wynikiem chorób układu moczowego, wątroby lub krwi. Jednak znacznie częściej barwa moczu ulega zmianie pod wpływem diety, przyjmowanych leków lub suplementów. Dowiedz się, o czym mogą świadczyć poszczególne kolory moczu.

Jaki kolor powinien mieć mocz?

Na badanie ogólne moczu składa się ocena jego parametrów fizycznych oraz chemicznych, a także wykrywanie w nim komórek, wałeczków i kryształów. Jedną z cech fizycznych moczu jest kolor. Decydują o nim rozpuszczone w nim barwniki – urobilinogen, bilirubina oraz inne substancje wydalone z organizmu jako produkty przemiany materii. Prawidłowo jest on klarowną, słomkowo-żółtą cieczą z wyczuwalnym delikatnym zapachem amoniaku. Pożądana barwa moczu mieści się w przedziale od przezroczystej do ciemnożółtej – kolor zależy od stopnia jego zagęszczenia.

Zazwyczaj poranny mocz ma intensywniejszy kolor i zapach, co wynika z jego mniejszego rozcieńczenia. W trakcie dnia, zwłaszcza u osób, które wypijają odpowiednią ilość płynów, staje się on jaśniejszy, a jego zapach – mniej wyczuwalny. Właśnie dlatego zaleca się wykonywanie badań moczu z pierwszej porannej mikcji.

Od czego zależy kolor moczu?

Mocz jest roztworem produkowanym przez nerki, zawierającym szkodliwe lub zbędne organizmowi produkty przemian metabolicznych. Poza tym jego właściwe wytwarzanie i wydalanie przez układ moczowy umożliwia utrzymanie równowagi (homeostazy) poprzez regulację gospodarki wodno-elektrolitowej oraz kwasowo-zasadowej ustroju. Mocz składa się w głównej mierze z wody, która stanowi ok. 96% jego objętości oraz z rozpuszczanych w niej substancjach:

• Mocznika, kwasu moczowego oraz amoniaku, czyli azotowych produktów przemiany materii,
• Związków mineralnych, takich jak fosforany, chlorki, wodorowęglany, potas, wapń oraz sód,
• Barwników żółciowych – prawidłowo urobilinogenu, który jest odpowiedzialny za jego słomkowo-żółty kolor.

Odchylenia w kolorze moczu świadczą o obecnych w nim nieprawidłowych składnikach, takich jak bilirubina, mioglobina, czy erytrocyty. Choć mogą sugerować chorobę, bardzo często są wynikiem przyjmowanych leków lub diety. Właśnie dlatego nieodłącznym elementem poprawnej analizy moczu jest zebranie szczegółowego wywiadu chorobowego z pacjentem.

Jeśli Twój kolor moczu Cię niepokoi, możesz samodzielnie wykonać w domu szybki test diagnostyczny oceniający jego parametry. Wystarczy, że zanurzysz test paskowy w próbce moczu, a następnie porównasz jego barwę ze skalą dołączoną do zestawu. W razie nieprawidłowego wyniku koniecznie skonsultuj się z lekarzem.

Co oznacza kolor moczu?

Podczas oceny koloru moczu brana jest pod uwagę jego zabarwienie oraz przejrzystość. Do najczęstszych przyczyn zmiany jego koloru należą:

• Anemia hemolityczna,
• Choroby nerek,
• Choroby dróg moczowych – moczowodu, pęcherza moczowego oraz cewki moczowej,
• Żółtaczka,
• Uszkodzenie mięśni,
• Przyjmowanie niektórych leków (ryfampicyny) i witamin (np. witaminy B2),
• Spożywanie niektórych pokarmów np.: buraków ćwikłowych lub produktów bogatych w karoten,
• Nadmierny wysiłek fizyczny i gorączka.

Różowy lub czerwony kolor moczu

Najczęstszą przyczynę czerwonego moczu stanowi krwiomocz, czyli obecność erytrocytów wynikająca z zapalenia dróg moczowych, uszkodzenia mechanicznego przez kamień, raka pęcherza moczowego lub nerki. U dzieci częstym powodem czerwonego zabarwienia moczu jest ostre popaciorkowcowe zapalenie kłębuszków nerkowych, będące powikłaniem anginy bakteryjnej. Również mioglobina – składnik uwalniany z uszkodzonych mięśni szkieletowych np. na skutek ich zmiażdżenia może za to odpowiadać. To szczególnie niebezpieczne, ponieważ mioglobina uszkadza cewki nerkowe i może być przyczyną ostrego uszkodzenia nerek. 

Jednak czerwony kolor moczu nie zawsze wynika z procesu chorobowego. Barwniki zawarte w burakach, jeżynach, jagodach czy rabarbarze, a także leki zawierające substancje takie jak ryfampicyna, metronidazol lub sulfasalazyna również mogą być jego przyczyną. W opisanych przypadkach mocz nie zawsze przybiera kolor żywej czerwieni. W zależności od ilości zawartych w nim barwników możliwe są odcienie od różowego do brunatnego.

Brązowy kolor moczu

 Współwystępowanie brązowego moczu i odbarwionych stolców sugeruje żółtaczkę mechaniczną. Wówczas twardówki oka i skóra przybierają żółty odcień, a pacjent może skarżyć się na nasilony świąd skóry i ból pod prawym żebrem. Brązowy mocz może być również wynikiem anemii hemolitycznej, do której dochodzi na skutek rozpadu krążących we krwi erytrocytów. Po przekroczeniu pewnego progu wolna hemoglobina uwolniona z erytrocytów pojawia się w moczu, zmieniając jego kolor.

Jaskrawożółta barwa moczu

Najczęściej pojawia się u osób suplementujących witaminy z grupy B np.: witaminę B2. Nie powinien być powodem do niepokoju.

Mętny mocz o nieprzyjemnym zapachu

Najczęstszą przyczynę utraty przejrzystości moczu stanowi obecność w nim dużej ilości leukocytów, co sugeruje zakażenie układu moczowego. Może mieć wówczas nieprzyjemny zapach. Diagnostyka zakażeń układu moczowego jest szczególnie ważna u kobiet spodziewających się dziecka. W tym stanie zapalenie pęcherza moczowego w ciąży (ZUM) lub wyżej położonych części układu moczowego, nawet w przypadku bezobjawowym wymaga leczenia. Ze względu na niecharakterystyczne objawy ZUM, takie jak częstomocz czy ból w podbrzuszu, które łatwo pomylić z dolegliwościami ciążowymi; warto w tym czasie zwrócić uwagę na inne parametry mogące sugerować infekcję np.: zapach moczu w ciąży.

Mętne zabarwienie moczu może być również efektem białkomoczu, do którego dochodzi na skutek uszkodzenia kłębuszków nerkowych. Fizjologicznie niewielki białkomocz może towarzyszyć gorączce, ciąży lub pojawić się po nadmiernym wysiłku fizycznym.

Ciemnożółty kolor moczu

Jest wynikiem znacznego zagęszczenia moczu na skutek przyjmowania zbyt małej ilości płynów, nasilonej biegunki lub stosowania środków przeczyszczających. Nadmierne odwodnienie sprzyja tworzeniu się kamieni nerkowych i może być przyczyną ostrej niewydolności nerek. Z tego powodu warto dbać o prawidłowy bilans płynów.

Bardzo jasna barwa moczu

Najczęściej świadczy o przyjmowaniu odpowiedniej objętości płynów i prawidłowym nawodnieniu. Niepokój powinien budzić towarzyszący mu częstomocz oraz nykturia, czyli częstsze niż jednorazowe oddawanie moczu nocą. Objaw ten może świadczyć o cukrzycy lub moczówce prostej. 

Nierzadko przyczyną częstego oddawania małych ilości rozcieńczonego moczu jest nietrzymanie moczu. Jeśli mocz wypływa samoistnie podczas czynności wywołujących wzrost ciśnienia w jamie brzusznej np.: podczas dźwigania, kichania czy wysiłku fizycznego, mówimy o wysiłkowym nietrzymaniu moczu. W tym przypadku skuteczne mogą okazać się ćwiczenia na nietrzymanie moczu wzmacniające mięśnie dna miednicy. 

Drugim częstym rodzajem tej dysfunkcji jest naglące nietrzymanie moczu – kiedy oddanie moczu poprzedza silna i nagle pojawiająca się potrzeba, której nie da się powstrzymać. W obu przypadkach pomocne mogą okazać się zioła na nietrzymanie moczu, takie jak mniszek lekarski czy liść pokrzywy. Ze względu na swoje działanie odwadniające zmuszają do częstszych wizyt w toalecie. Może być to źródłem pewnego dyskomfortu, jednak kontrolowane przyjmowanie tych preparatów pozwala na uniknięcie silnego parcia na pęcherz, a efekcie – mimowolnego wypływu moczu w sytuacji braku dostępu do toalety. Jeśli ten problem dotyczy również Ciebie, koniecznie udaj się do lekarza.

Podsumowanie

 Już starożytni uczeni twierdzili, że mocz jest „oknem” na wewnętrzne funkcjonowanie organizmu i na jego podstawie można rozpoznać wiele zaburzeń. Nie mylili się. Jeden z jego parametrów, widoczny „gołym okiem” kolor moczu może nam wiele powiedzieć o chorobach, diecie lub przyjmowanych lekach.

Źródła:

1. Nancy A. Brunzel, red. wyd. pol. Halina Kemona, Maria Mantur, „Diagnostyka Laboratoryjna. 1. Nerka i badania laboratoryjne moczu”, wyd.1, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010
2. dr med. Robert Drabczyk, Ogólne badanie moczu, https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/51970,ogolne-badanie-moczu, [dostęp 14.04.22r.]
3. lek. Dorota Miszewska-Szyszkowska, prof. dr hab. med. Magdalena Durlik, Najczęstsze błędy w interpretacji wyników badania ogólnego moczu, https://podyplomie.pl/medycyna/10583,najczestsze-bledy-w-interpretacji-wynikow-badania-ogolnego-moczu [dostęp 14.04.22r.]