Kolor moczu – co oznacza? Jaka jest prawidłowa i od czego zależy dana barwa?

Prawidłowy mocz jest przejrzystym, słomkowo-żółtym roztworem wody i rozpuszczonych w niej zbędnych produktów przemiany materii. Zmiana jego koloru może być wynikiem chorób układu moczowego, wątroby lub krwi. Jednak znacznie częściej barwa moczu ulega zmianie pod wpływem diety, przyjmowanych leków lub suplementów. Dowiedz się, o czym mogą świadczyć poszczególne kolory moczu.

Jaki kolor powinien mieć mocz?

Na badanie ogólne moczu składa się ocena jego parametrów fizycznych oraz chemicznych, a także wykrywanie w nim komórek, wałeczków i kryształów. Jedną z cech fizycznych moczu jest kolor. Decydują o nim rozpuszczone w nim barwniki – urobilinogen, bilirubina oraz inne substancje wydalone z organizmu jako produkty przemiany materii. Prawidłowo jest on klarowną, słomkowo-żółtą cieczą z wyczuwalnym delikatnym zapachem amoniaku. Prawidłowy kolor moczu mieści się w przedziale od przezroczystej do ciemnożółtej – kolor zależy od stopnia jego zagęszczenia.

Zazwyczaj poranny mocz ma intensywniejszy kolor i zapach, co wynika z jego mniejszego rozcieńczenia. W trakcie dnia, zwłaszcza u osób, które wypijają odpowiednią ilość płynów, staje się on jaśniejszy, a jego zapach – mniej wyczuwalny. Właśnie dlatego zaleca się wykonywanie badań moczu z pierwszej porannej mikcji.

Sprawdź popularne kategorie

Od czego zależy kolor moczu?

Mocz jest roztworem produkowanym przez nerki, zawierającym szkodliwe lub zbędne organizmowi produkty przemian metabolicznych. Poza tym jego właściwe wytwarzanie i wydalanie przez układ moczowy umożliwia utrzymanie równowagi (homeostazy) poprzez regulację gospodarki wodno-elektrolitowej oraz kwasowo-zasadowej ustroju. Mocz składa się w głównej mierze z wody, która stanowi ok. 96% jego objętości oraz z rozpuszczanych w niej substancjach:

O czym świadczy kolor moczu? Odchylenia w barwie świadczą o obecnych w nim nieprawidłowych składnikach, takich jak bilirubina, mioglobina, czy erytrocyty. Choć mogą sugerować chorobę, bardzo często są wynikiem przyjmowanych leków lub diety. Właśnie dlatego nieodłącznym elementem poprawnej analizy moczu jest zebranie szczegółowego wywiadu chorobowego z pacjentem.

Samodzielne badanie koloru moczu

Jeśli Twój kolor moczu Cię niepokoi, możesz samodzielnie wykonać w domu szybki test diagnostyczny oceniający jego parametry. Wystarczy, że zanurzysz test paskowy w próbce moczu, a następnie porównasz jego barwę ze skalą dołączoną do zestawu. W razie nieprawidłowego wyniku koniecznie skonsultuj się z lekarzem.

Kolor moczu - co oznacza nietypowa barwa?

Podczas oceny koloru moczu brana jest pod uwagę jego zabarwienie oraz przejrzystość. Do najczęstszych przyczyn zmiany jego koloru należą:

• Anemia hemolityczna,
• Choroby nerek, np. z krwiomoczem,
• Choroby dróg moczowych – moczowodu, pęcherza moczowego oraz cewki moczowej,
• Żółtaczka,
• Uszkodzenie mięśni,
• Przyjmowanie niektórych leków (ryfampicyny) i witamin (np. witaminy B2),
• Spożywanie niektórych pokarmów np.: buraków ćwikłowych lub produktów bogatych w karoten,
• Nadmierny wysiłek fizyczny i gorączka.

Różowy lub czerwony kolor moczu

Najczęstszą przyczynę czerwonego moczu stanowi krwiomocz, czyli obecność erytrocytów wynikająca z zapalenia dróg moczowych, uszkodzenia mechanicznego przez kamień, raka pęcherza moczowego lub nerki. U dzieci częstym powodem czerwonego zabarwienia moczu jest ostre popaciorkowcowe zapalenie kłębuszków nerkowych, będące powikłaniem anginy bakteryjnej. Również mioglobina – składnik uwalniany z uszkodzonych mięśni szkieletowych np. na skutek ich zmiażdżenia może za to odpowiadać. To szczególnie niebezpieczne, ponieważ mioglobina uszkadza cewki nerkowe i może być przyczyną ostrego uszkodzenia nerek. 

Jednak czerwony kolor moczu nie zawsze wynika z procesu chorobowego. Barwniki zawarte w burakach, jeżynach, jagodach czy rabarbarze, a także leki zawierające substancje takie jak ryfampicyna, metronidazol lub sulfasalazyna również mogą być jego przyczyną. W opisanych przypadkach mocz nie zawsze przybiera kolor żywej czerwieni. W zależności od ilości zawartych w nim barwników możliwe są odcienie od różowego do brunatnego.

Brązowy kolor moczu

Współwystępowanie brązowego moczu i odbarwionych stolców sugeruje żółtaczkę mechaniczną. Wówczas twardówki oka i skóra przybierają żółty odcień, a pacjent może skarżyć się na nasilony świąd skóry i ból pod prawym żebrem. Brązowy mocz może być również wynikiem anemii hemolitycznej, do której dochodzi na skutek rozpadu krążących we krwi erytrocytów. Po przekroczeniu pewnego progu wolna hemoglobina uwolniona z erytrocytów pojawia się w moczu, zmieniając jego kolor.

Jaskrawożółta barwa moczu

Najczęściej pojawia się u osób suplementujących witaminy z grupy B np.: witaminę B12. Nie powinien być powodem do niepokoju. Zmiana koloru moczu na intensywnie żółty mogło wiązać się również z przyjmowaniem niektórych leków, np. fenacetyny (dzisiaj już niedostępna).

Mętny mocz o nieprzyjemnym zapachu

Najczęstszą przyczynę utraty przejrzystości moczu stanowi obecność w nim dużej ilości leukocytów, co sugeruje zakażenie układu moczowego. Może mieć wówczas nieprzyjemny zapach. Diagnostyka zakażeń układu moczowego jest szczególnie ważna u kobiet spodziewających się dziecka. W tym stanie zapalenie pęcherza moczowego w ciąży (ZUM) lub wyżej położonych części układu moczowego, nawet w przypadku bezobjawowym wymaga leczenia. Ze względu na niecharakterystyczne objawy ZUM, takie jak częstomocz czy ból w podbrzuszu, które łatwo pomylić z dolegliwościami ciążowymi; warto w tym czasie zwrócić uwagę na inne parametry mogące sugerować infekcję np.: zapach moczu w ciąży.

Mętne zabarwienie moczu może być również efektem białkomoczu, do którego dochodzi na skutek uszkodzenia kłębuszków nerkowych. Fizjologicznie niewielki białkomocz może towarzyszyć gorączce, ciąży lub pojawić się po nadmiernym wysiłku fizycznym.

Zmętnienie moczu może wywołać również duże stężenie szczawianów, a także innych elementów komórkowych, np. krwinek białych i czerwonych, a także nabłonków i śluzu.

Ciemnożółty kolor moczu

Ciemny kolor moczu jest wynikiem znacznego zagęszczenia moczu na skutek przyjmowania zbyt małej ilości płynów, nasilonej biegunki lub stosowania środków przeczyszczających (np. senesu, które może zmieniać zabarwienie moczu do czerwono-brązowego). Nadmierne odwodnienie sprzyja tworzeniu się kamieni nerkowych i może być przyczyną ostrej niewydolności nerek. Z tego powodu warto dbać o prawidłowy bilans płynów.

Ciemnopomarańczowy kolor moczu

Pomarańczowy kolor moczu, przechodzący w czerwonobrunatny, może być wynikiem nasilonego zagęszczenia z oligurią (skąpomoczem). Wpływ na zabarwienie moczu mają również:

• Barwniki żółciowe (np. w chorobach wątroby i dróg żółciowych) 
• Niektóre leki (metronidazol, lewodopa, metyldopa, rifampicyna, duże dawki witaminy B2, chlorochina). 

Ponadto, zmiana barwy moczu na pomarańczowy może być również związana ze spożywaniem określonych barwników, np. karotenów.

Bardzo jasna barwa moczu

Najczęściej świadczy o przyjmowaniu odpowiedniej objętości płynów i prawidłowym nawodnieniu. Niepokój powinien budzić towarzyszący częstomocz oraz nykturia, czyli częstsze niż jednorazowe oddawanie moczu nocą. Objaw ten może świadczyć o cukrzycy lub moczówce prostej. 

Niebieski i zielony kolor moczu

Zielony, niebieski lub seledynowy kolor moczu to odcienie, które mogą wynikać ze stosowania niektórych barwników, np. błękitu metylenowego (stosowanego w objawowym leczeniu methemoglobinemii), a także niektórych leków, takich jak:

• Amitryptylina,
• Prometazyna,
• Niektóre NLPZ (fenylbutazon, indometacyna),
• Arbutyna (składnik aktywny mącznicy lekarskiej).

Zielononiebieskie zabarwienie moczu może być również oznaką zakażenia układu moczowego wywołanego przez pałeczkę ropy błękitnej, która produkuje pigment zmieniający jego kolor.

Czarny lub brunatny kolor moczu

Bardzo ciemne zabarwienie moczu występuje rzadko i jest związane z poważnymi chorobami, takimi jak alkaptonuria, a także:

• Zatruciem fenolem,
• Wydalaniem melaniny z moczem (w niektórych typach nowotworów),

Może wiązać się również ze stosowaniem żelaza dożylnie.

Dieta a kolor moczu

Niektóre produkty spożywcze i zawarte w nich barwniki mogą zmieniać zabarwienie moczu. 

Przykładowo kolor moczu po burakach może osiągnąć różowy, lekko czerwonawy odcień. Z kolei kolor moczu po żurawinie praktycznie się zmienia. 

• Kolor moczu a nawodnienie to silnie powiązana ze sobą zależność – duże spożycie, np. wody i kawy rozcieńcza mocz (staje się bardziej bardziej przeźroczysty). Natomiast niedostateczne przyjmowanie płynów przyciemnia kolor moczu.
• Nie istnieje związek między przyjmowaniem żelaza a kolorem moczu – suplementacja żelaza doustnie ma wpływ przede wszystkich na kolor stolca, który jest ciemniejszy.

Jaki kolor moczu jest zdrowy? Podsumowanie

Już starożytni uczeni twierdzili, że mocz jest „oknem” na wewnętrzne funkcjonowanie organizmu i na jego podstawie można rozpoznać wiele zaburzeń. Nie mylili się. Jeden z jego parametrów, widoczny „gołym okiem” kolor moczu może nam wiele powiedzieć o chorobach, diecie lub przyjmowanych lekach.

Źródła:

1. Nancy A. Brunzel, red. wyd. pol. Halina Kemona, Maria Mantur, „Diagnostyka Laboratoryjna. 1. Nerka i badania laboratoryjne moczu”, wyd.1, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010
2. dr med. Robert Drabczyk, Ogólne badanie moczu, https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/51970,ogolne-badanie-moczu, [dostęp 14.04.22r.]
3. lek. Dorota Miszewska-Szyszkowska, prof. dr hab. med. Magdalena Durlik, Najczęstsze błędy w interpretacji wyników badania ogólnego moczu, https://podyplomie.pl/medycyna/10583,najczestsze-bledy-w-interpretacji-wynikow-badania-ogolnego-moczu [dostęp 14.04.22r.]
4. Kokot F, Hyla-Klekot L, Kokot S (2012) Badania laboratoryjne. Zakres norm i interpretacja, Warszawa: PZWL
5. Ostrowska L, Orywal K, Stefańska E (2023) Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce, Warszawa: PZWL