Kolka nerkowa – czy wiesz, jak ją rozpoznać?

Co zrobić, kiedy pojawi się nietypowy ból w okolicach nerek? Może to być kolka nerkowa, czyli zespół objawów wynikających z przesuwania się kamieni nerkowych od nerek w stronę pęcherza moczowego. W jakich sytuacjach może wystąpić ta dolegliwość i jak sobie z nią radzić?

Co to jest kolka nerkowa?

Jednym z typowych objawów kamicy nerkowej jest kolka nerkowa. Objawy (przede wszystkim charakterystyczny ból) odczuwane są na skutek przemieszczania się kamienia nerkowego w układzie moczowym.

Jak konkretnie wygląda jego budowa? Składa się z nerek, moczowodów, pęcherza moczowego oraz cewki moczowej. Kamienie powstające ze złogów w nerkach przemieszczają się wraz z produkowanym moczem i mogą być z nim wydalane. To, jak bardzo jest to odczuwalne, oraz czy zawsze to możliwe zależy od ich wielkości i umiejscowienia. Ból w dolnej części brzucha może się też wiązać z infekcją pęcherza moczowego.

Zobacz, jak leczyć infekcję pęcherza moczowego.

Kolka nerkowa: przyczyny

Kolkę nerkową wywołuje przesuwanie się kamienia z nerki do moczowodu. W wyniku tego kamień może oddziaływać na ściany dróg moczowych. W zależności od swojego kształtu i wielkości może powodować tylko podrażnienia moczowodu lub doprowadzić do jego częściowego, a nawet całkowitego zblokowania.

Gdzie boli w przypadku kolki nerkowej?

Atak kolki nerkowej związany jest najczęściej z ostrym bólem (czasem pulsującym), zwykle ulokowanym po jednej stronie ciała. Ogólny ból brzucha też może być objawem, który daje kolka nerkowa.

Gdzie boli dokładnie w przypadku kolki nerkowej?

To zależy od tego, na jakiej wysokości doszło do podrażnienia lub przyblokowania dróg moczowych. Jeśli kamień zatrzyma się wysoko, to ból umiejscowiony będzie mniej więcej na wysokości nerki. Natomiast jeśli kamień podrażni moczowód bliżej ujścia do pęcherza, to dolegliwości bólowe występują w dole brzucha.

Ból w okolicy nerek może być też objawem ich zapalenia. Ból zwykle występuje po jednej stronie, w zależności od tego, w którym moczowodzie pojawia się problem. Co więcej, odczucia bólowe mogą promieniować aż do pachwiny i krocza, szczególnie w momencie kiedy kamień zbliża się do pęcherza moczowego. Ból nie musi występować ciągle. U niektórych może występować w formie narastających i słabnących ataków.

Bardzo często objawom bólowym przy kolce nerkowej towarzyszą nudności i wymioty. Po dodarciu do pęcherza moczowego kamień może w dalszej kolejności zostać wydalony na zewnątrz poprzez cewkę moczową. Popularnie nazywa się to urodzeniem kamienia nerkowego.

Wymienione wyżej objawy są charakterystyczne w przypadku wystąpienia kolki nerkowej. Jednak kamica nerkowa nie zawsze się nią objawia. Często kamienie nerkowe narastają w taki sposób, że mogą dawać objawy przypominające lekkie bóle kręgosłupa. W takim wypadku dopiero podczas odpowiedniej diagnostyki obrazowej okazuje się, że problem leży w nerkach, a nie w kręgosłupie.

Kolka nerkowa: leczenie i diagnostyka

Osoby, u których wystąpi kolka nerkowa, bardzo często zgłaszają się do punktów całodobowej opieki medycznej, czy na pogotowie. Kolka nerkowa w ciąży również wymaga szybkiej reakcji. Silny i ostry ból budzi duży niepokój i uniemożliwia normalne funkcjonowanie na co dzień. W celu potwierdzenia diagnozy lekarz zbiera dokładny wywiad i może zlecić dodatkowe badania takie jak: morfologia, badanie stężenia elektrolitów, kreatyniny i mocznika. Wykonuje się także badanie ogólne moczu, posiew moczu i oznaczenia stężeń soli wapnia, fosforanów i kwasu moczowego z dobowej zbiórki moczu.

Dodatkowo wykonuje się też badania obrazowe, które mają pokazać, gdzie dokładnie znajduje się kamień oraz jak jest zbudowany. W tym celu wykonuje się zdjęcie rentgenowskie jamy brzusznej, USG układu moczowego oraz tomografię komputerową. Badanie ultrasonograficzne jest najczęściej stosowanym i najczulszym badaniem pozwalającym dokładnie ocenić przyczynę kolki nerkowej. Co więcej, w celu oceny stanu dróg moczowych zlecona może być również urografia.

Leczenie osób z kolką nerkową skupia się przede wszystkim wokół łagodzenia bólu za pomocą odpowiednich leków. Najczęściej stosowane leki na ból brzucha to przede wszystkim paracetamol, czy tabletki z ibuprofenem. Paracetamol to lek o działaniu przeciwgorączkowym i przeciwbólowym. Jego bezpieczna dawka dobowa u osoby dorosłej to 3 g. Poza paracetamolem zastosować można popularne i w dużej mierze dostępne bez recepty preparaty z grupy NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne). Zaliczamy do nich wymieniany już wcześniej ibuprofen oraz metamizol sodu, naproksen czy ketoprofen. W aptekach farmaceutyki dostępne są w formie tabletek, kapsułek oraz częściowo w postaci granulatów to rozpuszczenia w wodzie i wypicia. W przypadkach silnego bólu lekarz może zalecić też mocniejsze leki na dostępne na receptę, ale najpierw przeczytaj porównanie paracetamolu i ibuprofenu.

Inną grupą leków stosowaną w atakach kolki nerkowej są leki rozkurczowe na mięśnie gładkie. W tym celu stosuje się preparaty zawierające w składzie drotawerynę, butylobromek hioscyny czy papawerynę. Ich zadaniem jest rozluźnianie mięśni gładkich, dzięki czemu łagodzą ból związany z przemieszczaniem się kamienia z nerek do pęcherza.

Ponadto w terapii kolki nerkowej mogą być stosowane preparaty takie jak:

• elektrolity, aby uzupełniać nawodnienie organizmu,
• leki o działaniu przeciwwymiotnym, aby złagodzić nudności i wymioty towarzyszące kolce nerkowej,
• α1 – adrenolityki (takie jak tamsulozyna).

Receptory α1 znajdują się głównie w mięśniach gładkich pęcherza moczowego i cewki moczowej oraz przy gruczole krokowym. Odpowiadają za obkurczanie mięśni cewki. Poprzez zablokowanie ich działania przez tamsulozynę dochodzi właśnie do rozluźnienia mięśni gładkich, co zmniejsza nacisk gruczołu krokowego na cewkę moczową. Skutkuje to polepszeniem przepływu moczu, co jest szczególnie pożądanym efektem, kiedy chcemy się pozbyć kamienia nerkowego. Dodatkowo poprzez zmniejszenie napięcia błony mięśniowej pęcherza moczowego, tamsulozyna łagodzi objawy podrażnień w obrębie tego odcinka. W celu ograniczenia objawów bólowych i rozluźniania mięśni przy kolce nerkowej możesz również się wspomagać zewnętrznie, stosując na przykład ciepłe okłady na brzuch i używając termofory.

Jeśli objawom kolki nerkowej towarzyszy zatrzymanie moczu, niezbędna jest hospitalizacja. Prawdopodobnie kamień ułożony jest tak, że blokuje odpływ, co może spowodować infekcje. W takich sytuacjach chorym zakładany jest cewnik, który umożliwi odpływ moczu oraz ustala się dalsze postępowanie w celu usunięcia kamienia. Zatrzymanie moczu połączone z przeszywającym bólem pleców może być też spowodowane przez lumbago.

Nie zwlekaj!

W przypadku wystąpienia kolki nerkowej należy wykonać dodatkowe badania diagnostyczne, aby ocenić, gdzie dokładnie znajduje się kamień i czy jest możliwe jego samodzielne wydalenie. W przypadku dużych kamieni niezbędne mogą okazać się zabiegi rozbijające kamień na mniejsze. Jeśli kamień ma odpowiednio mały rozmiar, wydalany jest samoistnie.

Nie bez powodu wydalanie kamienia nazywa się urodzeniem, gdyż spory ból to coś, co powoduje atak kolki nerkowej. Domowe sposoby, które może zalecić lekarz (jeżeli zapadnie decyzja o próbie samoczynnego zejścia kamienia) obejmują odpowiednie leczenie zachowawcze. Bardzo ważne jest przyjmowanie dużej ilości płynów (co najmniej 2,5 l dziennie), poleca się leki przeciwbólowe oraz w miarę aktywny tryb życia na co dzień (w stopniu, na jaki pozwalają dolegliwości). Dzięki byciu w miarę aktywnym chory może znacznie przyspieszyć przemieszczanie się kamienia ku dołowi dróg moczowych.

U większości chorych, u których kamień ma poniżej 4 mm, możliwe jest samodzielne wydalenie. Z kolei jeśli przekracza on 7 mm, to w większości przypadków niezbędne stają się odpowiednie zabiegi rozbijające. Dokładną ocenę przeprowadza lekarz, biorąc pod uwagę nie tylko wielkość kamienia, ale i jego dokładne położenie. Analizuje on również indywidualną budowę układu moczowego oraz stopień ewentualnego zastoju moczu.

Jeśli nie jest możliwe samoistne wydalenie kamienia, stosuje się leczenie zabiegowe. Zabiegami pierwszego wyboru są metody małoinwazyjne. W zależności od budowy i ulokowania kamienia takie zabiegi to m.in.:

• litotrypsja falami uderzeniowymi generowanymi pozaustrojowo (ESWL – extracorporeal shock wave lithotripsy),
• przezskórna nefrolitotrypsja (PCNL – percutaneous nephrolithotripsy),
• ureterorenoskopia (URS).

Obecnie bardzo rzadko wykonuje się klasyczne operacje chirurgiczne w celu usunięcia kamieni nerkowych.

Kolka nerkowa: co warto zapamiętać?

Jeśli pojawi się silny ból w okolicy nerek lub ból brzucha, który nie mija, powinieneś skonsultować się z lekarzem, aby przeprowadzić dokładną diagnostykę. Kiedy okaże się, że problemem są kamienie nerkowe, określa się ich rozmiar i położenie, a następnie opracowuje dalszy plan działania. W trakcie kolki nerkowej można łagodzić ból, stosując preparaty rozkurczowe oraz przeciwbólowe.

Ponieważ u wielu osób, u których wystąpiła kolka nerkowa i stwierdzono kamicę, występują nawroty choroby, duże znaczenie ma profilaktyka. Główne założenie w przeciwdziałaniu powstawania kolejnych kamieni nerkowych to unikanie sytuacji, kiedy w moczu gromadzą się wyższe stężenia substancji kamieniotwórczych. W tym celu należy dbać o zbilansowaną dietę (zwykle z ograniczeniem soli kuchennej i tłuszczów odzwierzęcych). Duża ilość białek odzwierzęcych w diecie wpływa bowiem na pH moczu (zobacz, jak dokładnie powinna wyglądać dieta na kamicę nerkową). Kluczowe jest także nawadnianie organizmu i prowadzenie aktywnego trybu życia.

Źródła:

1. Bartoletti R, Cai T, Mondaini N, et al. Epidemiology and risk factors in urolithiasis. Department of Urology, University of Florence, Florence, Italy Urol Int 2007
2. Grissa MH, Claessens YE, Bouida W, et al. Am J Emerg Med. Paracetamol vs piroxicam to relieve pain in renal colic. Results of a randomized controlled trial 2011,Epub, 2010
3. Turk C, Knoll T, Petrik A, et al. Pocket Guidelines on Urolithiasis European Association of Urology, (EAU) 2011
4. Bar K, Starownik R. Małoinwazyjne metody leczenia kamicy układu moczowego. Katedra i Klinika Urologii i Onkologii Urologicznej AM w Lublinie, Przegląd Urologiczny 2006