Skolioza – objawy, przyczyny i sposoby leczenia

Siedzący tryb życia, ograniczona dawka ruchu i nadwaga potęgują ryzyko powstania wad postawy zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Jedną z nich jest skolioza, w której przebiegu kręgosłup ustawia się w nienaturalnej krzywiźnie. Objawami schorzenia są wystające łopatki, garb z jednej strony pleców, a także ramiona i biodra znajdujące się na nierównej wysokości. Nieleczona i zaawansowana postać schorzenia może wywołać niebezpieczne powikłania. Czym jest skolioza? Jakie są jej objawy? Jak przebiega proces leczenia? Wyjaśniamy!

Co to jest skolioza? 

Skolioza do niedawna definiowana była wyłącznie jako boczne skrzywienie kręgosłupa, czyli w prawą lub w lewą stronę. Dziś wiadomo jednak, że to skrzywienie trójpłaszczyznowe, które obejmuje: 

• Skrzywienie w płaszczyźnie czołowej (boczne skrzywienie kręgosłupa),
• Skrzywienie w płaszczyźnie strzałkowej (lordo lub kifo-skolioza),
• Skrzywienie w płaszczyźnie poprzecznej (rotacja i torsja kręgów).

Deformacja pociąga za sobą wiele wtórnych zmian w układzie narządu ruchu oraz narządach wewnętrznych. Skoliozą określamy skrzywienie, kiedy kąt odchylenia uwidoczniony na zdjęciu rentgenowskim w projekcji przednio-tylnej przekracza 10 stopni w płaszczyźnie czołowej. Najczęściej pojawia się w odcinku piersiowym kręgosłupa, gdzie występuje naturalna kifoza lub między odcinkiem piersiowym i lędźwiowym. Rzadko natomiast umiejscawia się wyłącznie w odcinku lędźwiowym. 

Skoliozy ze względu na wielkość kątową skrzywienia możemy podzielić na: 

• Skoliozy I stopnia (10-24 stopni skrzywienia) - dochodzi wówczas do zmian mięśniowo - więzadłowych, bez zniekształceń kostnych,
• Skoliozy II stopnia (25-45 stopni skrzywienia) - obserwuje się zmiany strukturalne w kręgach i krążkach międzykręgowych,

Skoliozy III stopnia (50 stopni skrzywienia i powyżej) - dochodzi do daleko posuniętych zmian strukturalnych, które na zdjęciu RTG uwidaczniają się jako sklinowacenie kręgów. Większość tego typu deformacji niesie za sobą wiele konsekwencji i zniekształceń w obrębie całego ciała, zaburzając mechanikę i funkcjonowanie narządów, dlatego wymaga leczenia chirurgicznego.

Skolioza - przyczyny

Przyczyny powstawania skolioz nie są do końca poznane. U dzieci skrzywienie ma głównie charakter idiopatyczny (nieokreślony). Deformacja kręgosłupa może pojawić się w dowolnym okresie ich rozwoju. Specjaliści w zależności od wieku dziecka podzielili skoliozę na trzy rodzaje:

• Wczesnodziecięcą (do 3. roku życia),
• Dziecięcą (między 3., a 10. rokiem życia),
• Młodzieńczą (nabytą w okresie dojrzewania).

Można domniemać, że wpływ na powstanie skoliozy mają niedobory witaminowe, zaburzenia napięcia mięśniowo-więzadłowego, nabyte nawyki dziecka, a także wady ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego, np. rdzeniowy zanik mięśni. Główną przyczyną skrzywienia kręgosłupa u osób dorosłych są zmiany zwyrodnieniowe oraz procesy degeneracyjne krążka międzykręgowego. Warto podkreślić, że istotną różnicą pomiędzy skoliozą wieku dziecięcego i dojrzałego jest wielkość skrzywienia. Skoliozy u dzieci osiągają dużo większe wartości, natomiast skoliozy zwyrodnieniowe cechują się znacznie mniejszą wartością: ok. 20-30 stopni.

Skolioza - objawy

Skolioza u każdego może dawać odmienne objawy w zależności od rodzaju schorzenia oraz kąta skrzywienia kręgosłupa. Do charakterystycznych zaburzeń występujących u osób ze skoliozą należą:

• Zmniejszenie fizjologicznej kifozy piersiowej,
• Asymetryczne ustawienie łopatek,
• Garb żebrowy w odcinku piersiowym,
• Asymetryczne wcięcia w talii,
• Nierówne ustawienie bioder,
• Nierówna linia pośrodkowa kręgosłupa,
• Przenoszenie ciężaru ciała na jedną stronę.

U pacjentów ze skoliozą występuje rotacja miednicy, skrócenie kończyny dolnej. Dominującym objawem jest ból, który ma charakter stały, z okresami remisji i zaostrzeń, często też przyjmuje postać bólu promieniującego, który po pewnym czasie zaczyna utrudniać normalne funkcjonowanie, co jest wynikiem ucisku struktur nerwowych. Osoby zgłaszają dolegliwości, które uaktywniają się wraz z rozwojem zmian zwyrodnieniowych Należy do nich ból pleców w odcinku lędźwiowym. Do objawów dołącza również ból pleców po spaniu. Osoby na co dzień uprawiające sporty znacznie częściej doznają różnego rodzaju kontuzji, takich jak np. zespół pasma biodrowo piszczelowego.

Leczenie skoliozy 

Podstawę rozpoznania skoliozy stanowi wizyta u ortopedy. 

• W pierwszej kolejności specjalista zbierze wywiad, uwzględniający okres, kiedy objawy zostały zauważone, dodatkowe dolegliwości oraz rodzinne występowanie deformacji kręgosłupa.  
• Następnie specjalista za pomocą badania fizykalnego oceni linię ramion, symetrię tułowia, kształt i ruchomość kręgosłupa oraz obecność garbu żebrowego. 
• Skolioza może być rozpoznana również podczas wykonywania specjalistycznych testów fizjoterapeutycznych. Zaliczamy do nich: test Bernarda, test ścienny Degi, test Thomasa, badanie stawu Trendelenburga, test Patricka oraz test na przykurcz odwiedzeniowy stawu biodrowego. 
• Rozpoznanie skoliozy opiera się także na badaniach klinicznych oraz obrazowych. Podstawowym badaniem pozwalającym rozpoznać skoliozę jest zdjęcie RTG, obejmujące cały kręgosłup, miednicę oraz stawy biodrowe. Badanie określa:
• Rodzaj skrzywienia kręgosłupa,
• Rozwój skrzywienia,
• Występowanie innych nieprawidłowości,
• Wiek kostny - odczytywany z kości miednicy tzw. test Rissera. Wskazuje on, na jakim etapie kostnienia znajduje się szkielet oraz kiedy można spodziewać się jego zakończenia. Im bliżej końca, tym mniejsza szansa na pogłębianie się skrzywienia.

Skolioza to jedno z najtrudniejszych do leczenia schorzeń ortopedycznych, ponieważ terapia jest długotrwała, czasochłonna oraz wymaga od pacjenta systematyczności i konsekwencji. Niestety nie u każdego uda się uzyskać zadowalające efekty. Wybór modelu terapii zależy od wieku pacjenta, stopnia skrzywienia kręgosłupa, tempa progresji oraz typu deformacji. 

• U dzieci od początku wprowadza się leczenie zachowawcze w postaci ćwiczeń korekcyjnych lub zaleca się noszenie specjalnego gorsetu ortopedycznego. 
• Ćwiczenia na skoliozę prawostronną i lewostronną polegają na wzmacnianiu mięśni grzbietu, korekcji deformacji, stabilizacji postawy skorygowanej oraz utrzymywaniu jej w dynamice na co dzień. Celem gimnastyki jest wywołanie sił mających wpływ na korekcję nieprawidłowego kształtu kręgosłupa oraz przywrócenie równowagi mięśniowej pomiędzy obiema stronami ciała. Do ćwiczeń można wykorzystać wiele dostępnych akcesoriów - piłki, taśmy rehabilitacyjne, ciężarki. 
• Ćwiczenia na skoliozę u dzieci należy wykonywać zarówno w domu, jak i podczas zajęć korekcyjnych. Niezwykle istotne w leczeniu schorzenia jest systematyczność. Dokładny plan i intensywność ćwiczeń ustala fizjoterapeuta, dostosowując je do potrzeb i możliwości pacjenta, a co najważniejsze - do rodzaju i wielkości skrzywienia.
• W zaawansowanych postaciach choroby, jeśli działania zachowawcze nie przyniosły rezultatu lub nastąpiła niespodziewana progresja choroby, konieczna okazuje się operacja. Leczenie operacyjne skolioz u dorosłych zaleca się w przypadku, kiedy występują duże dolegliwości bólowe lub doszło do pojawienia się innych objawów takich, jak: ograniczona ruchomość lub deficyty neurologiczne.

Skolioza - profilaktyka

Mimo że skoliozie nie da się zapobiec, prowadzenie higienicznego trybu życia, aktywność fizyczna i odpowiednie odżywienie pomogą na dłużej utrzymać sprawność fizyczną i zmniejszą ryzyko progresji ewentualnego skrzywienia. Istotne jest, aby w życiu codziennym dbać o prawidłowe nawyki, które pomagają zachować właściwą postawę ciała. Dla przykładu pracując przed komputerem, powinniśmy dostosować odpowiednią wysokość blatu biurka i krzesła. Podczas długiego siedzenia lub dźwigania ciężkich przedmiotów, warto zadbać o odciążenie i stabilizację kręgosłupa, wykorzystując różnego rodzaju produkty ortopedyczne w postaci pasów na kręgosłup.

Skolioza - skutki

Nieleczona skolioza może doprowadzić do rozwoju szeregu patologii, wśród których najczęściej wymienia się zmiany zwyrodnieniowe, powstanie przykurczy mięśniowych, silne dolegliwości bólowe oraz zaburzenia neurologiczne. Brak podjęcia leczenia powoduje zmiany w klatce piersiowej, które w późniejszym okresie manifestują się uciskiem narządów wewnętrznych, prowadząc do niewydolności oddechowej lub krążenia, co może stanowić bezpośrednie zagrożenie życia pacjenta. Jako że skolioza pojawia się często w okresie dojrzewania, warto również zwrócić uwagę na skutki deformacji dla psychiki młodych pacjentów. W związku z tym należy rozważyć korzystanie z opieki psychologicznej.

Podsumowanie

Najważniejsze jest jak najszybsze rozpoznanie skoliozy, dlatego warto badać i obserwować ustawienie kręgosłupa u dziecka już od najmłodszych lat. Wdrożenie w porę odpowiedniej terapii chroni organizm przed negatywnymi następstwami.

Źródła:

1. J. Nowotny, O. Nowotny-Czupryna i in., O skoliozach inaczej. Podstawy fizjologiczne i fizjopatologiczne terapii skolioz, Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie, 2012 https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-3184ef83-9a99-4559-b1c3-cd38cdf3b271, [dostęp: 16.02.2023] 
2. M. Karpiński, M. Kamińska, Skolioza idiopatyczna, Pediatria po dyplomie, 2011 [dostęp 16.02.2023] https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/292/original/75-79.pdf?1473161160.
3. T. Kasperczyk, Wady postawy ciała - diagnostyka i leczenie, 2004.