Urojenia u osób starszych – skąd się biorą? Jak można je leczyć, by pomóc seniorowi?

Wiek starczy to okres życia, w którym odporność człowieka obniża się, co skutkuje podatnością na wiele uciążliwych chorób i zaburzeń. Dotyczy to nie tylko schorzeń somatycznych. Również psychika seniorów staje się podatna na zmiany wynikające z procesów związanych ze starzeniem się organizmu. Urojenia osób starszych to niestety dość częsty objaw towarzyszący jednostkom chorobowym charakterystycznym dla wieku podeszłego. Często martwią rodzinę i opiekunów oraz wywołują negatywne konsekwencje, tak w przypadku chorego, jak i jego bliskich. Skąd biorą się zaburzenia i omamy u osób starszych? Jak je rozpoznać i u jakiego specjalisty szukać pomocy?

Urojenia u osób starszych czy to częste?

Urojenia u starszych osób to symptom obecny przy wielu różnych schorzeniach nie da się wskazać ich głównej przyczyny. Szacuje się, że niemal co piąta osoba w wieku powyżej 65. roku życia może mieć zaburzenia na tle poznawczym. W przypadku przedziału wiekowego 65-80 lat to około 8-10% populacji, a według danych zebranych przez Tomasza Kostkę po 80. roku życia zaburzenia myślenia dotyczą już połowy emerytów.

Urojenia i omamy u osób starszych stają się poważnym problemem zarówno dla chorego, jak i dla jego najbliższych. Pacjent często przekonany jest o czyhającym na niego zagrożeniu. Wydaje mu się, że rodzina spiskuje przeciwko niemu, chce go otruć lub odebrać majątek. Traci poczucie bezpieczeństwa i żyje w ciągłym lęku. Niestety, w parze z urojeniami często idą nieufność, wrogość, a nawet agresja co sprawia, że znajomi i członkowie rodziny odsuwają się od niego. W efekcie w umyśle emeryta powstaje błędne koło przekonań o zagrożeniu ze strony zdystansowanych i odsuwających się od niego bliskich.

Depresja psychotyczna czym jest?

Dużym problemem wśród osób starszych staje się depresja starcza wyjątkowo podstępny i skutkujący wysokim ryzykiem samobójstwa rodzaj zaburzeń depresyjnych. Często pojawia się na wskutek nagłych i negatywnych zmian w życiu emeryta śmierci współmałżonka lub wieloletniego partnera, poczucia braku celu w życiu po przejściu na emeryturę. Można się z nią spotkać również w przypadku pogłębiających chorób przewlekłych, charakterystycznych dla wieku podeszłego.

Geneza depresji na tym etapie życia prawie zawsze jest wieloczynnikowa, co utrudnia jej diagnozę. Niejednokrotnie rozpoznana zostaje dopiero podczas pierwszej próby samobójczej pacjenta. Szacuje się, że ryzyko podjęcia takiej próby może być nawet trzykrotnie wyższe w przypadku chorych w starszym wieku.

Szczególnym rodzajem depresji seniora jest tak zwana depresja psychotyczna. W podeszłym wieku to niestety dosyć częste zjawisko. Towarzyszą jej urojenia najczęściej natury nihilistycznej, prześladowczej lub hipochondrycznej. Często są także związane z somatycznymi zmianami zachodzącymi w mózgu pacjenta depresja psychotyczna może być więc powiązana z chorobą fizyczną.

Poznaj trening pamięci dla seniorów!

Przekonania przekazywane przez chorującego na depresję psychotyczną dla otoczenia brzmią absurdalnie. Nieraz sam pacjent przyznaje, że głoszone przez niego stwierdzenia dotyczące rzeczywistości są nieskładne i mało logiczne. Najczęstszym rodzajem urojeń są te na tle słuchowym, związane ze słyszeniem odrealnionych sądów na temat rzeczywistości, które później głosi senior. W przebiegu depresji psychotycznej mogą pojawić się również inne rodzaje urojeń na przykład omamy wzrokowe u osób starszych.  To jednak zdecydowanie rzadszy objaw, ale niejednokrotnie stanowią wskazówkę ku temu, by przyczyny szukać gdzie indziej niż wśród zaburzeń nastroju.

Urojenia u osób starszych jak mogą wyglądać?

Urojenia seniorów mogą objawiać się na wiele różnych sposobów. Chorzy reagują lękiem i odsuwaniem się od bliskich tylko czujność rodziny pomaga w porę zauważyć chorobę i wdrożyć leczenie. Zdarzają się jednak również pacjenci, którzy zachowują się gwałtownie, a czasem wręcz agresywnie, stanowiąc zagrożenie dla siebie i otoczenia.

Zwidy u starszej osoby mogą przybierać formę delikatnych, niepokojących błysków światła, drobnych elementów w otoczeniu, postaci ludzkich i zwierzęcych, a wreszcie całych pomieszczeń i przestrzeni. Jednak urojenia niekoniecznie muszą być namacalne. Mogą mieć także znacznie bardziej skomplikowany charakter i opierać się na wspomnianych wcześniej przekonaniach. Bardzo częsty przypadek stanowi przeświadczenie seniora o śmiertelnej chorobie, której lekarze nie są stanie rozpoznać. Chory przekonuje rodzinę, że niedługo umrze, a specjaliści się mylą; może również twierdzić, że bliscy celowo oszukują go na temat jego stanu zdrowia lub próbują go zbagatelizować.

Dowiedź się także, czym są choroby otępienne.

Urojenia u seniora fałszywe przekonania

Niektóre zaburzenia urojeniowe osób starszych mają charakter ksobny (czyli skierowany ku sobie) i wielkościowy. Dotknięty nimi emeryt jest przekonany, że wszystko, co dzieje się dookoła, dotyczy właśnie jego. Dopatruje się podtekstów i ukrytych przesłanek we wszystkich sygnałach płynących z otoczenia i w każdym słowie, które usłyszy. To wywołuje jego nieufność i wrogość wobec bliskich, a w skrajnych przypadkach prowadzi do zachowań agresywnych.

Również urojenia prześladowcze u osób starszych mogą prowadzić do niebezpiecznych zachowań. Pacjent jest wtedy przekonany o zagrażającym mu niebezpieczeństwie, które czyha w pobliżu także w osobach należących do rodziny, opiekunach czy kręgu przyjaciół. Przerażony emeryt postanawia więc się bronić, odgradzając się od bliskich murem nieufności. W skrajnych przypadkach, w obronie własnej może przejawiać cechy zachowania agresywnego.

Agresja i urojenia u osób starszych to niewątpliwie powód do szybkiej konsultacji ze specjalistą. Może się bowiem okazać, że chory stanowi zagrożenie nie tylko dla innych, ale przede wszystkim dla siebie. Odpowiednio wdrożone leczenie zapewni bezpieczeństwu jemu i jego otoczeniu.
Sprawdź również witaminy i minerały dla seniorów.

Urojenia u osób starszych - leczenie

Jak poradzić sobie z problemem urojeń pojawiających się w wieku starczym? Przede wszystkim konieczna jest szybka interwencja specjalisty. Chory musi odwiedzić psychiatrę, niekiedy również neurologa czy geriatrę, a także psychologa. Ponieważ schorzenia psychiczne w tym wieku mają zazwyczaj skomplikowane i wieloczynnikowe podłoże, niezbędna staje się kompleksowa diagnostyka i opinia całego zespołu specjalistów. Oprócz standardowego wywiadu lekarskiego lekarz zleca badania krwi, a niekiedy również te z zakresu neuroobrazowania tomografię komputerową czy rezonans magnetyczny.

Leczenie zaburzeń psychicznych i fizycznych skutkujących urojeniami w podeszłym wieku jest żmudne i długotrwałe, lecz w większości przypadków efektywne. Nawet jeśli nie udaje się do końca zniwelować przyczyny symptomu, istnieją skuteczne metody terapeutyczne poprawiające stan funkcjonowania i komfort chorego oraz jego rodziny. Należy do nich farmakoterapia nadzorowana przez psychiatrę i neurologa, a także psychoterapia prowadzona przez lekarza lub psychologa specjalizującego się w pracy terapeutycznej z osobą starszą. Choć zmiany na lepsze są powolne, po jakimś czasie zdecydowanie daje się odczuć ich dobroczynny wpływ. Im wcześniej rozpoczniemy leczenie urojeń u seniora, tym szybciej odczujemy pozytywne efekty terapii.

Źródła:

1. Bidzan, L. Depresyjne zaburzenia nastroju u osób w wieku podeszłym. [w:] Medycyna Wieku Podeszłego, 2011, 1, nr 1, s. 31-41.
2. Kałucka, S. Cechy depresji w wieku podeszłym etiologia, rozpoznawanie i leczenie. [w:] Geriatria, 2014, nr 8, s. 240-247.
3. Kostka, T. Zaburzenia psychogeriatryczne (otępienie, depresja, delirium). [w:] Choroby wieku podeszłego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2009.