Zaparcia u osób starszych – skuteczne sposoby na leczenie wstydliwej dolegliwości

Zaparcia to problem znany od zawsze, ale w ostatnich dziesięcioleciach przybrał na sile z powodu przyjęcia przez społeczeństwo siedzącego trybu życia oraz popełniania błędów dietetycznych. Statystyki podają, że około 16% dorosłych cierpi na zaparcia, a po 60 roku życia odsetek ten rośnie i wynosi aż 30%. Wśród osób leżących sięga aż 50%! W jaki sposób podwyższyć jakość życia seniorów, rozwiązując skutecznie problem zaparć?

Kiedy można mówić o zaparciu?

Zaparcie występuje wówczas, gdy częstość wypróżnień jest mniejsza niż typowa w danej populacji i/lub sposób wypróżniania powoduje u pacjenta wyraźny dyskomfort. Wyjaśniając – u ponad 90% społeczeństw krajów Zachodnich normę stanowi wypróżnianie się od 3 razy dziennie do 3 razy w tygodniu. W związku z powyższym, jeżeli ilość defekacji jest mniejsza niż 3 tygodniowo, możemy mówić o zaparciu.

U osób starszych problemem znacznie większym niż częstotliwość „wizyt w toalecie” jest jakość wypróżniania. Seniorzy narzekają na nieprawidłową, twardą konsystencję stolca, nieproduktywne parcie, wydłużony czas defekacji czy poczucie niepełnego wypróżnienia. O zaparciu przewlekłym można mówić wtedy, kiedy dolegliwości trwają powyżej 3 miesięcy (kryteria zaproponowane przez Amerykańskie Kolegium Gastroenterologów i Amerykańskie Towarzystwo Gastroenterologów) lub 6 miesięcy (według kryteriów Rzymskich III).

Zaparcia u osoby starszej – co stanowi źródło problemu?

U osób w podeszłym wieku wydłuża się czas pasażu, czyli przemieszczania się, resztek pokarmowych w okrężnicy. Nie bez znaczenia pozostają również postępujące z wiekiem zmiany anatomiczne i fizjologiczne odbytu, obniżenie krocza oraz osłabienie mięśni odpowiedzialnych za wypróżnianie. Ponadto wydaje się, że kluczowe znaczenie odgrywa dieta seniorów. Jest ona zwykle uboga w błonnik, warzywa i owoce. Do tego często dochodzi niewystarczająca podaż płynów.

Sprawdź też błonnik w tabletkach i w proszku.

Zaparcia u osób starszych często wynikają z niepożądanych działań przyjmowanych leków, np. uspokajających, przeciwbólowych z grupy opioidów, przeciwzapalnych czy przeciwpadaczkowych. Kolejny czynnik to brak podejmowania aktywności fizycznej z wyboru lub z powodu choroby oraz unieruchomienie. Wśród pacjentów leżących problem obstrukcji dotyka ponad połowy z nich. Ruch jest warunkiem niezbędnym do prawidłowego ukrwienia jelit i pasażu treści pokarmowych.

Zaskakujące powikłania zaparć u osób starszych

U osób w podeszłym wieku znacznie częściej dochodzi do zalegania kału w odbytnicy lub okrężnicy, nietrzymania stolca czy choroby hemoroidalnej. Bardzo nieoczywistymi powikłaniami, a typowymi w tej grupie pacjentów, mogą być zaburzenia świadomości i majaczenie, utraty przytomności, bóle wieńcowe, a nawet nagłe zgony sercowe podczas defekacji. Jest to związane z występowaniem miażdżycy tętnic wieńcowych, tętnic domózgowych i zwiększeniem ciśnienia podczas parcia.

Sprawdź też leki na zaparcia.

Jak leczyć zaparcia u osób starszych?

Istnieje szereg leków pomagających pacjentom z obstrukcją. Większość z nich jest dostępna bez recepty. Można je podzielić na:

• środki zwiększające objętość mas kałowych – do tej grupy należy błonnik i surowce śluzowe. To najbezpieczniejsze rozwiązanie. Warto zacząć walkę z obstrukcją, kupując błonnik w tabletkach lub proszku, nasiona babki płesznik czy nasiona lnu. Nie powodują one rozleniwienia jelit jak agresywne środki przeczyszczające. Do ich prawidłowego działania niezbędne jest jednak wypijanie dużych ilości płynów, co stanowi często duży problemem u pacjentów leżących lub terminalnie chorych,
• środki osmotyczne – zwiększają objętość treści jelitowej poprzez zatrzymywanie wody, co przyspiesza pasaż kału. Do tej grupy zaliczyć można laktulozę i sól gorzką. Niestety na oczekiwany efekt trzeba poczekać około 2 – 3 dni, a długotrwałe przyjmowanie medykamentów z tej grupy prowadzi do rozwoju tolerancji,
• leki o działaniu drażniącym – przynoszą szybki efekt, ale równie szybko rozwija się nietolerancja. Pacjent jest zmuszony przyjmować coraz większe ilości tych agresywnych środków, które należy zarezerwować do krótkotrwałego lub epizodycznego postępowania. Do tej grupy należą: senes, bisakodyl, olej rycynowy, aloes, kora kruszyny, korzeń rzewienia i czopki glicerynowe,
• pozostałe – należy w tym miejscu wspomnieć o parafinie, która działa na zasadzie poślizgowej w jelitach oraz lewatywie - czyli inaczej wlewce doodbytniczej.

Zaparcia znacznie obniżają jakość życia seniorów, a uporczywe stosowanie coraz większej ilości i dawek leków przeczyszczających prowadzi donikąd, ponieważ pogłębia tylko problem oraz staje się ogromnym obciążeniem dla portfela. Na szczęście istnieją również metody naturalne leczenia zaparć i to od nich powinniśmy rozpocząć terapię.

Domowe sposoby na zaparcia u osób starszych

Domowe metody walki z obstrukcją stanowią bezpieczną alternatywę leków, a stosowane regularnie i z konsekwencją przynoszą pożądane efekty. Przede wszystkim należy postawić na zdrową, bogatoresztkową dietę. Błonnik znajdziemy w owocach, warzywach oraz produktach pełnoziarnistych. Warto włączyć do menu len mielony, jabłka, figi i suszone śliwki. Jednym z najskuteczniejszych środków radzących sobie z zatwardzeniem, który powinna uwzględniać dieta na zaparcia, jest wspomniana oliwa z oliwek. Warto wprowadzić ją do codziennych posiłków, gdyż regularne jej spożywanie poprawia przemianę materii i efektywnie przeciwdziała zaparciom.

Warunkiem koniecznym dla powodzenia domowych terapii jest spożywanieco najmniej 2 litrów płynów dziennie, najlepiej wody, która ułatwia oddawania stolca, gdyż rozluźnia masy kałowe. Dodatkowo na poprawę perystaltyki jelit dobroczynny wpływ wykazują także probiotyki. Kurację powinno się przeprowadzić przez min. 3 miesiące. Nie zapominajmy, że istnieją także naturalne probiotyki, czyli jogurt, kefir lub maślanka oraz produkty kiszone. Z diety trzeba wyeliminować produkty smażone, wysoko przetworzone oraz wzdymające jak: fasola, kapusta, cebula czy groch. Już samo regularne spożywanie posiłków co 3-4 godziny sprzyja prawidłowej pracy przewodu pokarmowego.

Co jeszcze na zaparcia u osób starszych? Aktywność fizyczna wprawia jelita w ruch!

Jeżeli senior czuje się dobrze i nie ma przeciwwskazań do podejmowania aktywności fizycznej, powinien spróbować znaleźć taką formę ruchu, która będzie dla niego przyjemnością. Wystarczą już krótkie spacery, aby poprawić motorykę jelit. U osób starszych leżących, które nie mogą pozwolić sobie na żadną dawkę ruchu, warto zdecydować się na rehabilitację. Jeśli i taka forma aktywności fizycznej nie jest możliwa, należy wprowadzić do rutyny dnia masaż brzucha i ciepłe okłady pobudzające jelita do działania.

Czy warto stosować agresywne środki przeczyszczające na zaparcia u osób starszych?

Tak, ale powinny być one zarezerwowane dla wyjątkowych sytuacji. Zacznijmy walkę z zaparciami od zmiany diety, włączenia błonnika, zwiększenia ilości wypijanej wody i wprowadzenia aktywności fizycznej. Jeżeli to nie pomoże, wtedy można sięgnąć  po mocniejszy środek. Niestety bardzo popularnym rozwiązaniem wśród seniorów jest stosowanie herbatek przeczyszczających. Zawierają one w swoim składzie najczęściej liść senesu, aloes i korę kruszyny.

Herbatka czy zioła na zaparcia do zaparzania brzmią dosyć niewinnie i nie kojarzą się z czymś, co mogłoby wyrządzić krzywdę. Tymczasem to właśnie ziółka są najbardziej zgubne. Już po zaparzeniu jednej saszetki można spodziewać się oczekiwanych efektów i szybkiej ulgi. Pacjent sięga po kolejną torebkę z herbatą, następnie zaczyna zaparzać po kilka naraz. Prowadzi to do uzależnienia, postępującej atonii jelit, a nawet nowotworu. Dlatego tak ważne jest, aby preparaty przeczyszczające przyjmować tylko wtedy, jeżeli rzeczywiście istnieje pilna potrzeba.

Jak wyjść z błędnego koła stosowania środków przeczyszczających na zaparcia?

Nadmierne stosowanie środków przeczyszczających to podstawowy „grzech” osób borykających się z zatwardzeniem. Jeżeli weźmie się pod uwagę fakt, że pacjent wstydzi się powiedzieć o swoim problemie specjaliście, często szuka rozwiązań na własną rękę. Najprościej sięgnąć po środki przeczyszczające. Rzeczywiście ich początkowe efekty można nazwać „spektakularnymi”. Problem pojawia się wtedy, kiedy zaczynamy się do nich przyzwyczajać.  Na skutek długotrwałego sztucznego przeczyszczania organizm zatraca zdolność samodzielnego wypróżniania się i oczekuje na bodziec w postaci leku z zewnątrz, którego kolejna dawka musi być coraz silniejsza.

Poza tym z nałogowym przeczyszczaniem wiążą się inne poważne konsekwencje:

• odwodnienie,
• zaburzenia równowagi elektrolitowej,
• obrzęki czy choroby jelit, w tym nowotwór jelita grubego.

Wyjście z tego błędnego koła jest możliwe, ale trzeba robić to małymi krokami poprzez stopniowe odstawianie środków przeczyszczających. Czas, kiedy jelita zaczną normalnie funkcjonować, może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy.

Sprawdź też, czym są zaparcia czynnościowe.

Na koniec – nie wstydźmy się zaparć!

Zaparcia, nie tylko w przypadku osób starszych, należą do tematów wstydliwych, a przez to niestety pomijanych i lekceważonych. Biorąc pod uwagę przytoczone na wstępie statystyki, staje się jasne, jak powszechny jest to  problem. Nie warto zatem się go wstydzić. Szczera rozmowa z farmaceutą w aptece czy z lekarzem pierwszego kontaktu na pewno nie rozbawi drugiej strony, a być może stanie się pierwszym krokiem ku temu, aby zaradzić kłopotliwej przypadłości. Poza tym żaden ceniący się specjalista nie powinien bagatelizować problemu, gdyż zaparcia u seniorów mogą być symptomem poważnej choroby, w tym nowotworu!

Źródła:

1. http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2014/09/pnm_2011_424_434.pdf. [dostęp: 10.12.2020].
2.  Bielecki K., Trytko I., Zaparcia u ludzi w wieku podeszłym., Postępy Nauk Medycznych 2008, 11, s.760-766.