Zaburzenia chodu i równowagi u osób starszych – przyczyny, objawy i leczenie

Szacuje się, że nawet co 3 osoba po 60. roku życia doświadcza zaburzeń chodu i równowagi. Problemy pojawiają się na skutek ograniczonej sprawności fizycznej i nieprawidłowości w działaniu wielu układów w organizmie. Jakie mogą być objawy zaburzeń równowagi u osób starszych? W jaki sposób je leczyć? Wyjaśniamy!

Przyczyny zaburzeń równowagi u osób starszych

Osoby zgłaszające problemy z równowagą często doświadczają wrażenia wirowania całego otoczenia lub trudności z ustaleniem swojego położenia w przestrzeni. W tak trudnych warunkach poruszanie staje się utrudnione lub wręcz niemożliwe. Przyczyny zaburzeń chodu i równowagi mogą być różnorodne. Do najczęstszych z nich zaliczamy:

• Odwodnienie organizmu (bardzo częsta dolegliwość u osób w podeszłym wieku z uwagi na obniżone pragnienie),
• Choroby układu mięśniowo-szkieletowego – osteoporoza, zwyrodnienie stawów,
• Obniżone ciśnienie krwi,
• Zaburzenia widzenia wynikające z zaćmy, jaskry lub retinopatii cukrzycowej,
• Choroby wątroby,
• Choroby o podłożu neurologicznym – stwardnienie rozsiane, neuropatie,
• Mielopatie (ucisk) i zwyrodnienia w obrębie rdzenia kręgowego,
• Stan po udarze,
• Zaburzenia pracy błędnika,
• Osłabienie zmysłu wzroku i słuchu,
• Choroba Meniere’a – choroba ucha wewnętrznego, której towarzyszą ciężkie ataki zawrotów głowy, szumy uszne, niedosłuch odbiorczy i uczucie pełności w uchu,
• Zapalenie błędnika,
• Zapalenie nerwu przedsionkowego.

U niektórych seniorów kłopoty z równowagą są skutkiem ubocznym zażywania określonych leków, m.in.: leków przeciwdepresyjnych, obniżających ciśnienie krwi, przeciw lękowych oraz leków stosowanych w leczeniu choroby Parkinsona. Zachwiania i upadki u osób starszych często wynikają również z nieprawidłową postawą ciała, co generuje niekorzystny wzorzec chodu. Często seniorzy chodzą przygarbieni, z mocno wychylonym do przodu tułowiem. To zwiększa ryzyko zaburzeń równowagi.

Zaburzenia równowagi u osób starszych – objawy

Seniorzy z zaburzeniami równowagi doświadczają wyraźnych trudności w codziennych czynnościach. Chód staje się zaburzony, jest chwiejny i niepewny, dochodzi do coraz częstszego potykania się i zahaczania o różne przedmioty i meble w domu. Problematyczne staje się wstawanie z krzesła lub łóżka. Pacjent, aby ułatwić sobie lokomocję, potrzebuje podparcia ścian lub mebli. Do innych objawów zaburzeń równowagi, które towarzyszyć mogą wyżej wymienionym problemom, należą:

• Zawroty głowy u osób starszych,
• Zaburzenia widzenia (zamazany obraz, oczopląs),
• Nudności i wymioty,
• Szumy uszne,
• Dezorientacja.

Najgroźniejsze dla seniorów są konsekwencje zaburzeń chodu i równowagi w postaci upadków. Szczególnie narażone są na to osoby mieszkające samotnie lub pozostawione bez podstawowej opieki najbliższych. Upadek często prowadzi do urazów narządu ruchu, wśród których szczególnie niebezpieczne są urazy głowy, kręgosłupa oraz złamania (najgroźniejsze złamanie u osób starszych dotyczy szyjki kości udowej). W efekcie unieruchomienia mogą pojawić się liczne powikłania zakrzepowo-zatorowe, zapalenie płuc, zmiany zanikowe w układzie kostno-mięśniowym oraz odleżyny. Równie istotne jest pogorszenie stanu psychicznego. Warto więc pamiętać, aby wesprzeć podopiecznego nie tylko fizycznie, ale również psychicznie. Niestety upadek może w konsekwencji okazać się nawet śmiertelny.

Zaburzenia równowagi u osób starszych – leczenie

Proces diagnozowania przyczyn zaburzeń równowagi wymaga interdyscyplinarnego podejścia, przeprowadzenia szczegółowego wywiadu oraz wykonania badań obrazowych i laboratoryjnych. Wywiad medyczny pozwala ustalić, czy pacjent cierpi na choroby przewlekłe, wpływające na problemy z równowagą. Lekarz może zbadać zdolność do utrzymania równowagi w pozycji pionowej, posługując się próbą Romberga. Pacjent ma za zadanie stanąć ze złączonymi nogami i rękami wzdłuż tułowia lub wyciągniętymi przed siebie. Specjalista obserwuje postawę i zwraca uwagę na problemy z utrzymaniem równowagi. Jeśli badany nie jest w stanie jej utrzymać, może to świadczyć o problemach neurologicznych.

• Jeśli z dużym prawdopodobieństwem za problemem stoją zażywane przez pacjenta farmaceutyki, w takiej sytuacji konieczna będzie modyfikacja farmakoterapii poprzez wdrożenie nowych leków lub zmiany ich dawek. 
• W terapii zaburzeń równowagi ważne jest również leczenie chorób współistniejących, które również mogą pośrednio wpływać na problemy z utrzymaniem prawidłowego wzorca chodu. Gdy senior ma problemy z nadciśnieniem, należy je uregulować za pomocą leków na nadciśnienie. Niebezpieczne dla organizmu są także zmiany miażdżycowe. Jeden z pierwszych sygnałów stanowi wysoki poziom cholesterolu we krwi. Można go skutecznie obniżyć za pomocą leków na cholesterol.
• Najlepszym sposobem na łagodzenie problemów jest aktywność fizyczna, zwłaszcza ćwiczenia na równowagę dla osób starszych oraz ćwiczenia ogólnousprawniające.  Korzystne efekty daje również rehabilitacja dla seniorów. Terapia polega na regularnym wykonywaniu opracowanych przez fizjoterapeutę ćwiczeń fizycznych. Jej celem jest wzmocnienie siły mięśni kończyn dolnych i posturalnych, utrzymanie prawidłowej ruchomości stawów i postawy ciała.

Ruch w życiu seniora odgrywa znaczącą rolę i pomaga w uniknięciu wielu chorób, dlatego warto codziennie dbać o odpowiednią dawkę wysiłku fizycznego. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) rekomenduje, aby osoby starsze podejmowały aktywność fizyczną na poziomie umiarkowanym przez co najmniej 30 minut, 5 razy w tygodniu. Wiele osób starszych oraz ich opiekunów zastanawia się, jaka forma ruchu będzie dla nich bezpieczna. Wskazane dla seniorów są zajęcia na basenie – zarówno pływanie, jak i gimnastyka w wodzie. Poprawiają wydolność tlenową, a także pozytywnie wpływają na równowagę i koordynację. Zaletą jest również fakt, że woda stanowi odciążenie kości i stawów. W ostatnim czasie sporą popularnością cieszy się nordic walking, czyli energiczny spacer z wykorzystaniem specjalnych kijków.

Zaburzenia równowagi u osób starszych – profilaktyka

O co warto zadbać, jeżeli u osób starszych pojawiają się zaburzenia równowagi? 

• Jeśli senior czuje się niepewnie podczas chodzenia, warto rozważyć zakup laski lub balkonika. Sprzęty ortopedyczne ułatwią poruszanie i ograniczą ryzyko niefortunnego upadku. Kluczowym warunkiem jest tutaj odpowiednie dobranie sprzętu do potrzeb seniora (jego wzrostu, wagi oraz możliwości lokomocyjnych). Warto w celu zakupu wybrać się do profesjonalnego sklepu medycznego. 
• Równie istotną rolę odgrywa najbliższa przestrzeń. W tym przypadku bardzo dobrze sprawdzą się maty antypoślizgowe zamontowane pod prysznicem i w wannie, krzesełko do mycia oraz odpowiednie uchwyty, które pomogą podczas codziennych czynności. Należy także ograniczyć zbędne przedmioty w domu, które mogą prowokować upadki: dywaniki, progi itp.
• Dla zdrowia i zachowania sprawnego zmysłu równowagi ważna jest prawidłowa dieta bogata w warzywa, owoce, chude mięso, ryby oraz nabiał, a także wypijanie odpowiedniej ilości wody. Osoby starsze z powodu wielu schorzeń współistniejących są szczególnie narażone na brak mikro i makroelementów. Witaminy dla seniora gwarantują podaż niezbędnych składników i zapobiegają niedoborom. 
• Duża grupa seniorów zauważa u siebie narastające problemy z zapamiętywaniem nowych informacji oraz znajdowaniem adekwatnych do sytuacji słów. Warto w tej sytuacji sięgnąć po tabletki na pamięć i koncentrację, wspierające prawidłową pracę mózgu.

Podsumowanie

U większości pacjentów zaburzenia chodu i równowagi są możliwe do wyleczenia lub przynajmniej znacznego ograniczenia uporczywych objawów, jednak warto szukać pomocy medycznej już w momencie zauważenia pierwszych symptomów. Pamiętaj o tym, żeby każdy upadek osoby starszej skonsultować z lekarzem, gdyż nie wszystkie obrażenia da się dostrzec na pierwszy rzut oka.

Źródła:

1. Edbom-Kolarz, J. Marcinkowski, Upadki osób starszych – przyczyny, następstwa, profilaktyka, Hygeia Public Health, 2011
2. Bujok, Zaburzenia równowagi u osób w wieku podeszłym, Plus Medycyny, 2003 https://pulsmedycyny.pl/zaburzenia-rownowagi-u-osob-w-wieku-podeszlym-878062 [dostęp: 9.12.2022]
3. P. Szot, J. Golec, E. Szczygieł, Przegląd wybranych testów funkcjonalnych stosowanych w ocenie ryzyka upadków u osób starszych, Gerontologia Polska 1/2008