Zawał serca - profilaktyka, objawy, leczenie

Zawał serca co roku przechodzi ok. 87 tys. osób w Polsce. Ponad 60% tej grup to mężczyźni. Statystyki są nadal alarmujące: co 3. osoba z zawałem serca umiera zanim dotrze do szpitala. Skuteczna profilaktyka zawału serca to zmiana stylu życia. Zobacz, co to jest „stan przedzawałowy”, jak wygląda pierwsza pomoc w przypadku zawału serca i jak dojść do zdrowia po zawale. Sprawdź też 6 porad kardiologa, jak uniknąć zawału serca.

Zawał serca − objawy i grupa ryzyka

Najczęstszym objawem zawału serca jest ból w klatce piersiowej. Chorzy opisują go jako uczucie ucisku, pieczenia, ściskania, dławienia, rozpierania, gniecenia za mostkiem. Ból może promieniować do żuchwy, ręki i brzucha. Bólowi zamostkowemu może towarzyszyć duszność, zimne poty, zaburzenia rytmu serca, kaszel i lęk. Najpoważniejszą konsekwencją zawału serca jest zatrzymanie krążenia.

Sprawdź też leki przeciwzakrzepowe.

Zawał serca − grupa ryzyka

Niestety statystyki dotyczące zawału serca są zatrważające! Co roku aż 100 tysięcy Polaków dotyka zawał serca, a 35% z tego powodu umiera. A przecież w 80% można temu zapobiec, bo znamy większość czynników ryzyka.

Kto ma największe szanse na zawał serca? W grupie ryzyka są osoby otyłe, osoby, które prowadzą siedzący tryb życia, osoby z wysokim stężeniem cholesterolu, z cukrzycą, z nadciśnieniem tętniczym czy palacze papierosów. Mają oni aż 16-krotnie większe prawdopodobieństwo na wystąpienie zawału serca w swoim życiu. Zobacz, też jak walczyć z wysokim cholesterolem: Jak leczyć zaburzenia lipidowe − czyli co pomoże na wysoki cholesterol?

Co można zrobić, żeby zmniejszyć to ryzyko? Wystarczy zmienić swój styl życia: zdrowo się odżywiać, czyli zwiększyć ilość warzyw, owoców, ryb i chudego mięsa w diecie i zacząć uprawiać aktywność fizyczną. To wystarczy, żeby uchronić się przed zawałem serca.

Zawał − objawy „stanu przedzawałowego”

Skoro w medycynie nie rozróżnia się czegoś takiego, jak „stan przedzawałowy”, objawy stanu przedzawałowego to już zawał serca. Najczęstszą przyczyną zawału serca jest miażdżyca. Jest to nagłe zatrzymanie przepływu krwi (na ogół przez blaszkę miażdżycową) w tętnicy wieńcowej, czyli naczyniu, które bezpośrednio dostarcza krew do Twojego mięśnia sercowego. Niedokrwienie mięśnia sercowego szybko powoduje jego martwicę, czyli dochodzi do zawału serca. Jest to stan, którego nie należy lekceważyć! Zagraża on bezpośrednio Twojemu życiu. Jak rozpoznać „stan przedzawałowy”, a właściwie już zawał serca?

Objawy przedzawałowe serca:

• Ból w klatce piersiowej

Aż u 80% chorych występuje ból w klatce piersiowej. Pacjenci wskazują, że ból jest za mostkiem. Może on również promieniować do żuchwy, lewego ramienia, brzucha lub pleców. Przeważnie jest to bardzo silny, dławiący, gniotący, kłujący lub piekący ból. Zwykle trwa powyżej 20 minut i stopniowo narasta, niezależnie od oddychania lub pozycji ciała.

Zobacz, co jeszcze może oznaczać ból w klatce piersiowej: Ból w klatce piersiowej to nie musi być zawał! Poznaj objawy zespołu Tietzego

• Duszność

Duszność to jest subiektywne uczucie braku powietrza. Występuje na ogół u osób w podeszłym wieku lub z rozległym zawałem serca. Czasami może pojawić się kaszel z odksztuszaniem różowej plwociny.

• Kołatanie serca

U niemalże połowy chorych podczas zawału serca może wystąpić kołatanie serce, czyli uczucie szybkiego lub nierównego bicia serca. Na ogół występuje przyspieszenie rytmu serca i tętna powyżej 100/min. Rzadziej możesz zauważyć zwolnienie akcji serca.

Sprawdź też inne przyczyny kołatania serca: Poważna choroba czy zwykły stres? Co oznacza kołatanie serca w młodym wieku?

• Ból brzucha

Nietypowym objawem, który rzadko kojarzy się chorym z zawałem serca, może być ból brzucha. Najczęściej możesz poczuć go w górnej części brzucha, pod żebrami. Czasami mogą również występować wymioty. U 1 osoby na 10 ból brzucha może być jedynym objawem zawału!

• Lęk i niepokój

U osób z silnym bólem w klatce piersiowej może również pojawić się lęk lub niepokój. To naturalny wyraz strachu przed zagrożeniem.

• Stan podgorączkowy

Stan podgorączkowy, czyli nieznacznie podwyższona temperatura ciała, zwykle ok. 37°C, występuje u większości osób z rozległym zawałem serca w ciągu pierwszych 24 − 48 godzin.

• Wzmożona potliwość

Ze względu na silny ból, możesz nadmiernie się pocić.

• Bladość skóry

U chorych podczas zawału serca skóra na ogół jest zimna i blada, w niektórych przypadkach nawet sina.

„Mam zawał serca” − co robić?

Znasz już przyczyny i czynniki ryzyka zawału serca i wiesz, jak rozpoznać objawy. A zatem co zrobić, jeśli podejrzewasz u siebie lub najbliższych zawał? Jak najszybciej wezwij pogotowie! Martwica mięśnia sercowego rozwija się po ok. 15 − 20 minutach od zamknięcia tętnicy wieńcowej. To właśnie wczesna faza zawału jest najważniejszym momentem dla ratowania mięśnia sercowego. Niestety według Polskiego Rejestru Ostrych Zespołów Wieńcowych średni czas, jaki upłynął od pierwszych objawów do wezwania pogotowania wynosi 120 min. Dlatego nie zwlekaj z wezwaniem pomocy.

Sprawdź też leki na nadciśnienie.

Pierwsza pomoc przy zawale. Co robić, gdy chory ma objawy zawału serca?

Co zrobić, jeśli ktoś obok nas będzie mieć objawy zawału serca? Przede wszystkim nie ignorować żadnych objawów sugerujących nieprawidłową pracę serca. W pierwszej kolejności, niezwłocznie wezwij pomoc i zadzwoń pod numer alarmowy (nr tel. 112) lub numer pogotowia ratunkowego (nr tel. 999). Dyspozytorowi przyjmującemu zgłoszenie przekaż informację, że podejrzewasz zawał serca.

Postępowanie przy zawale zależy od stanu chorego:

1. Chory przytomny

Pozycja, w jakiej ułożyć chorego: Jeśli chory jest przytomny to pomóż mu usiąść i usadowić się w pozycji półleżącej. Najlepiej jeżeli jego plecy będą oparte o coś stabilnego, dzięki temu odciążysz serce. Natomiast ułożenie w pozycji leżącej może nasilić dolegliwości.

Komfort oddychania: Zapewnij choremu komfort oddechowy. Najlepiej ściągnij lub poluzuj część ubrań, które utrudniają oddychanie, np. krawat, koszulę, biustonosz, pasek w spodniach. W przypadku nasilonych duszności dostęp do świeżego powietrza ułatwi oddychanie i odpręży chorego, dlatego w tym celu można otworzyć drzwi lub okna.

Leki, jakie podać choremu: Jeżeli chory nie jest uczulony można mu podać kwas acetylosalicylowy (150 − 300 mg), czyli popularną aspirynę, najlepiej w formie tabletki do rozgryzania. Kwas acetylosalicylowy hamuje zlepianie się płytek krwi w naczyniach, czyli pośrednio hamuje tworzenie się zatorów. Jeśli chory ma przy sobie nitroglicerynę, możesz podać mu jednorazowo jedną dawkę leku.

Uspokojenie: Chory podczas zawału serca może odczuwać silny lęk przed zbliżającą śmiercią, a także z powodu nasilających się dolegliwości. Staraj się uspokoić taką osobą i zapewnić mu wsparcie psychiczne.

Sprawdź też leki wspomagające serce i krążenie.

2. Chory nieprzytomny

Pozycja, w jakiej ułożyć chorego: Chorego nieprzytomnego, który oddycha połóż w pozycji bocznej ustalonej, czyli na boku i usunąć ubranie, które utrudnia oddychanie.

Reanimacja: U chorego nieprzytomnego, który nie oddycha dochodzi do zatrzymania krążenia, dlatego bardzo ważne jest szybkie postępowanie i trzeba natychmiast przystąpić do resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Połóż chorego na płaskiej, twardej powierzchni. Resuscytację krążeniowo-oddechową rozpocznij od wykonania 30 uciśnięć klatki piersiowej (uciskaj obiema wyprostowanymi rękami okolicę mostka z częstością ok. 100/min), a następnie wykonaj 2 wdechy ratownicze (wdechy ratownicze nie są koniecznością, jeśli z jakiegoś powodu nie możesz tego zrobić) i cały cykl powtarzaj do momentu przyjazdu pogotowia, powrotu oddechu/przytomności chorego lub utraty sił.

W stanach zagrożenia życia, jakim niewątpliwie jest zawał mięśnia sercowego, bardzo ważne jest szybkie postępowanie i pomoc choremu. Stan chorego zależy przede wszystkim od tego, ile czasu upłynie od zawału zanim zostanie przetransportowany do szpitala, gdzie otrzyma fachową pomoc. Dlatego nie zwlekaj z wezwaniem pogotowia i udzielaniem pierwszej pomocy.

Zawał serca − profilaktyka

Zawał serca to częsta przyczyna zgonu. Całe szczęście, lekarze wypracowali skuteczne zasady profilaktyki zawału serca, które zdecydowanie mogą pomóc odciążyć Twój układ sercowo-naczyniowy. Co więc robić, żeby ograniczyć ryzyko?

1. Rzuć palenie papierosów

Palenie tytoniu to jeden z najgroźniejszych czynników ryzyka chorób układu krążenia. Substancje chemiczne, które zawarte są w tytoniu, prowadzą do rozwoju miażdżycy i powodują wzrost tętna i ciśnienia tętniczego. W wyniku tego Twoje serce musi ciężej pracować. Ponadto u kobiet, które palą i równocześnie stosują doustne leki antykoncepcyjne, rośnie ryzyko zakrzepów i zatorów, co może doprowadzić do zawału serca i udaru mózgu. Ryzyko zachorowania rośnie wraz z liczbą wypalanych papierosów dziennie. Palenie papierosów źle wpływa też na osoby z Twojego otoczeniu, czyli na tzw. biernych palaczy.

Dobra informacja jest taka, że jeśli dzisiaj rzucisz palenie, to po ok. 5 latach, Twoje ryzyko zachorowania na zawał serca będzie porównywalne z ryzykiem osób, które nigdy nie paliły.

Sprawdź też preparaty wspomagające rzucanie palenia.

2. Pozbądź się zębnych kilogramów

Niestety coraz więcej Polaków ma nadwagę, a jeszcze bardziej niepokojące jest, że ten problem dotyka również dzieci. Otyłość wiąże się nie tylko ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób sercowo- naczyniowych, ale również może prowadzić do rozwoju cukrzycy. W celu oceny masy ciała stosuje tzw. wskaźnik BMI, który jest ilorazem masy ciała do kwadratu wzrostu. Wartość wskaźnika ponad 25 oznacza nadwagę, natomiast ponad 35 rozpoznaje się otyłość olbrzymią, która znacznie zaburza prawidłowe funkcjonowanie Twojego organizmu.

3. Zdrowa dieta

Odpowiednio zbilansowana może Cię ochronić przed zawałem serca. Staraj się jeść ok. 5 − 10 porcji owoców i warzyw, niektóre gatunki ryb, produkty pełnoziarniste, rośliny strączkowe i zdrowe tłuszcze pochodzące z roślin, jak np. awokado, oliwki, orzechy. A co najlepiej ograniczyć w diecie? Na pewno staraj się zredukować ilość tłuszczów, zwłaszcza produktów zawierających nasycone kwasy tłuszczowe i nasycone kwasy tłuszczowe typu trans, czyli czerwone mięso, przetwory mleczne, margarynę, produkty cukiernicze. Poza tym, powinniśmy staraj się zredukować ilość wypijanego alkoholu: osoby poniżej 65. roku życia nie powinny pić więcej niż 2 drinki dziennie.

4. Aktywność fizyczna

Regularny wysiłek fizyczny, zwłaszcza dynamiczny, czyli tzw. aerobowy, to coś, co Twoje serce bardzo lubi i z pewnością zapobiegnie rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych. Aktywność fizyczna pomaga kontrolować Twoją masę ciała, obniża ciśnienie tętnicze, tętno, stężenie cholesterolu i chroni Cię przed zachorowaniem na cukrzycę. Aktualnie zaleca się wykonywanie umiarkowanego wysiłku fizycznego przez ok. 30 − 45 minut przez 6 dni w tygodniu. Ćwiczenia powinny być dostosowane do Twojego wytrenowania i wydolności, a także wagi.

Sprawdź też preparaty wspomagające odchudzanie.

5. Odpowiednia ilość snu

Niewystarczająca ilość snu lub nieprawidłowy sen zwiększa Twoje szanse nie tylko na wystąpienie zawału serca, ale również sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i depresji. Średnie zapotrzebowanie na sen w wieku rozrodczym wynosi ok. 8 godzin. Wraz z wiekiem Twoje zapotrzebowanie na sen zmniejsza się. Jeśli jednak, mimo prawidłowej ilości snu, z trudem wstajesz z łóżka i czujesz się zmęczony w ciągu dnia, to prawdopodobnie Twój sen jest nieprawidłowy. Coraz więcej osób cierpi na bezdech senny, który polega na zablokowaniu przepływu powietrza przez drogi oddechowe, w wyniku czego dochodzi kilkusekundowego zatrzymania oddechu. Objawami bezdechu sennego może być chrapanie, ból głowy i suchość w jamie ustnej występujące po przebudzeniu. Jeśli podejrzewasz u siebie bezdech senny, zgłoś się do lekarza.

6. Regularne badania kontrolne

Żeby uchronić się przed zawałem serca, najlepiej wykonuj coroczne badania kontrolne. Zaleca się kontrolować swoje ciśnienie tętnicze, najlepiej podczas pomiarów w domowym zaciszu i badać swój lipidogram, czyli stężenia cholesterolu we krwi i stężenie glukozy.

Jeżeli masz wrażenie, że Twój tryb życia jest niezdrowy, zachęcam Cię do jego zmiany. Tylko to uchroni Cię przed wystąpieniem zawału serca. To tak naprawdę niewiele, ale jednocześnie tak dużo dla Twojego serca, dlatego zadbaj o nie już od dzisiaj!

Zobacz, na czym polega podstawowe badanie serca EKG: Ekg serca − na czym polega podstawowe badanie serca? 

Rehabilitacja po zawale serca − ćwiczenia

Najważniejszą zasadą rehabilitacji po zawale jest jej stopniowe wprowadzanie. Prowadzenie rehabilitacji kardiologicznej może skrócić czas leczenia i poprawić sprawność fizyczną. Bardzo ważne jest też usunięcie czynników ryzyka takich, jak palenie papierosów czy niewłaściwa dieta. Rehabilitacja po zawale ma 3 etapy.

Wyróżniamy 2 główne fazy rehabilitacji po zawale serca, tj.  wczesna i późna. Faza wczesna rozpoczyna się od po ustabilizowaniu stanu klinicznego pacjenta, czyli jeszcze w szpitalu, i trwa do 3 miesięcy. Natomiast faza późna rozpoczyna się zwykle po upływie 2 miesięcy od zawału serca i powinna trwać do końca życia.

Rehabilitacja szpitalna (etap 1.)

1. etap rehabilitacji wdraża się od razu po ustąpieniu bezpośrednia stanu zagrażającego życiu i odbywa się już w Oddziale Intensywnej Opieki Kardiologicznej. Pacjenci po niepowikłanym zawale, po wstępnej fazie usprawniania, wykonują ćwiczenia oddechowe, relaksacyjne i dynamiczne (początkowo małych, następnie dużych grup mięśniowych). Następnie pacjent po zawale jest pionizowany i  może samodzielnie wstać z łóżka i spacerować po sali. Natomiast u chorych z powikłanym zawałem serca odracza się pionizację nawet do kilku dni.

Sprawdź też, na czym polega choroba niedokrwienna serca.

Rehabilitacja poszpitalna wczesna (etap 2.)

Chorzy zwykle przebywają w szpitalu dość krótko. Dlatego poszpitalna rehabilitacja jest bardzo ważna. Dzięki niej możliwy jest powrót do pełnej sprawności. Ten etap rehabilitacji po zawale najlepiej zacząć najpóźniej do 10 dni od wypisu ze szpitala. Zaleca się, żeby trwała co najmniej 4 tygodnie – optymalnie 12 tygodni.

Wyróżnia się 4 modele rehabilitacji wczesnej (A, B, C i D), do których kwalifikowani są pacjenci według wydolności fizycznej i ryzyka zdarzeń sercowych.

Model A jest stosowany u osób z dobrą tolerancją wysiłku i niskim ryzyku. Natomiast model D jest przeznaczony dla chorych ze złą tolerancją wysiłku i najwyższym ryzkiem, dlatego w tej grupie zaleca się ćwiczenia indywidualne, przy których pacjenci uzyskują niewielki wzrost tętna. Z kolei model B i C stosuje się w grupach pośrednich.

Początkowo wszystkim pacjentom spoza modelu D zaleca się treningi monitorowane na cykloergometrach lub bieżni i ćwiczenia ogólnokondycyjne. Dodatkowo u osób z modelu A i B zaleca się ćwiczenia oporowe w formie treningu stacyjnego.

Rehabilitacja poszpitalna późna (etap 3.)

Ostatni etap rehabilitacji kardiologicznej nie jest ograniczony czasowo i warto go kontynuować do końca życia. Jego zadaniem jest utrzymanie chorego w dobrej kondycji fizycznej i psychicznej, wprowadzenie zdrowego stylu życia, kontrola farmakoterapii i unikanie i eliminowanie czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, czyli złej diety czy palenia papierosów. Bardzo ważne jest, żeby po zawale znaleźć taką formę aktywności fizycznej, którą pacjent będzie akceptował i przede wszystkim regularnie wykonywał.

Sprawdź też na czym polega badanie saturacji krwi.

Ćwiczenia po zawale serca – przykłady:

• marsze, nordic walking (marsz z kijakami)
• jazda na rowerze
• pływanie w wodzie w temp. 27 − 30°C
• gry zespołowe (np. siatkówka, tenis stołowy)
• wolne bieganie (jogging)
• praca w ogrodzie
• wędkowanie

Rehabilitacja po zawale serca − przykłady

W rehabilitacji poszpitalnej w 2. i 3. etapie zaleca się 3 formy treningów: trening interwałowy, trening ogólnokondycyjny i trening oporowy.

1. Trening interwałowy (na cykloergometrze lub bieżni)

Stanowi podstawową formę ćwiczeń, które zwiększają wydolność fizyczną. Polega na stosowaniu naprzemiennie okresów obciążeń (od 30 s. do 4 minut) i odpoczynku (1 − 3 minuty), czas trwania sesji powinien wynosić od 15 do 30 minut.

2. Trening ogólnokondycyjny

Uzupełnia trening interwałowy i zawiera ćwiczenia: oddechowe, rozciągające, rozluźniające oraz treningi w wodzie.

3. Trening oporowy

Zwiększa siłę mięśniową i powinien spełniać następujące warunki:

• wykonywany 2 − 3 razy w tygodniu
• początkowe obciążenie powinno pozwolić pacjentowi wykonać 10 − 12 powtórzeń w danym cyklu, angażując ok. 30% − 50% maksymalnej siły mięśniowej (1 − 3 cykle w serii)
• serię można powtórzyć (1 − 3 razy)
• przerwa między seriami wynosi ok. 2 minuty
• zestaw 8 − 10 ćwiczeń angażujących różne grupy mięśniowe
• wysiłek o umiarkowanym natężeniu 

Jakich ćwiczeń po zawale unikać?

Chorzy po zawale powinni unikać wysiłków beztlenowych i statycznych, w których dominują skurcze izometryczne mięśni.

Poniżej przykłady ćwiczeń niezalecanych:

• dźwiganie i podtrzymywanie dużych ciężarów
• pchanie ciężkich przedmiotów (np. zepsutego samochodu)
• zmiana koła w samochodzie
• odgarnianie śniegu
• czynności wymagające pociągania (np. otwieranie okien w pociągu)
• wieszanie firan i inne prace wymagające podobnego wysiłku

Jak widzisz zawał serca to wciąż jedna z częstszych przyczyn zgonów w Polsce. Sam zawał serca przebiega dość szybko i potrzebna jest natychmiastowa interwencja, żeby uratować chorego. Dlatego warto na co dzień dbać o serce − zrezygnować z używek, skupić się na zdrowej diecie i wprowadzić do codziennej rutyny aktywność fizyczną.

Źródła:

1. Jerzy Sacha, Przemysław Guzik, Nowa uniwersalna definicja zawału serca – omówienie ogólne, [w:] Anestezjologia i Ratownictwo 2012

2. Maria Dłużniewska, Izabela Pakulska, Andrzej Budaj, Zasady postępowania po zawale serca, [w:] Postępy Nauk Medycznych 3/2000, s. 3-9

3.  Katarzyna Jarząbek, Marek Dąbrowski, Zawał serca u pacjentów z prawidłowym obrazem tętnic wieńcowych – kardiomiopatia tako-tsubo w obserwacji własnej, [w:] Postępy Nauk Medycznych 8/2010, s. 635-639

4. Krzysztof Smarż, Beata Zaborska, Zawał prawej komory serca i jego następstwa, [w:] Postępy Nauk Medycznych 12/2010, s. 968-973