Alergia na leki – jakie są objawy i czego unikać przy uczuleniu na lekarstwa?

Alergia na leki to stosunkowo częste działanie niepożądane wielu substancji leczniczych. Dochodzi do niej w wyniku nadmiernej reakcji układu odpornościowego na konkretne substancje zawarte w lekarstwach. Nadwrażliwość wiąże się z różnymi objawami, m.in. wysypkami skórnymi, reakcjami narządowymi i ogólnoustrojowymi. Sprawdź, jakie są przyczyny i objawy alergii polekowej oraz dowiedz się, na czym polega jej leczenie!

Alergia na leki – przyczyny

Nadwrażliwość na lekarstwa stanowi ok. 25% wszystkich powikłań polekowych. Lek zbudowany jest z dwóch części: substancji czynnej, która odpowiada za uzyskanie pożądanych reakcji organizmu oraz substancji pomocniczych – składników odpowiedzialnych za nadanie danemu preparatowi odpowiedniej formy i twardości. Każda z tych składowych może być potencjalną przyczyną alergii, ponieważ wiele z nich ulega przemianom w naszym ustroju, tworząc nowe związki chemiczne. Wśród wielu działań niepożądanych leków wyróżniamy dwa podstawowe typy:

• Typ A – reakcja zależna od właściwości leku, czyli najczęściej jego dawki. Jest więc łatwa do przewidzenia i uniknięcia. Z tego powodu w ulotce zawsze znajdziemy informację o maksymalnej dziennej dawce leku, której nie wolno przekraczać,
• Typ B – reakcje niezależne od dawki, trudne do przewidzenia.

To, czy u danej osoby pojawią się objawy uczulenia, zależy od wielu czynników.

• Zaobserwowano, że niepożądane odczyny polekowe częściej manifestują się wśród kobiet.
• Czy alergia jest dziedziczna?Predyspozycja do reakcji alergicznych może występować rodzinnie, jest więc dziedziczna.
• Wiek również odgrywa tu znaczącą rolę – szacuje się, że u dzieci rzadziej pojawiają się objawy uczulenia na leki niż u dorosłych.
• Na wystąpienie alergii na leki narażone są szczególnie osoby, które: 

• Stale lub powtarzalnie przyjmują leki z powodu chorób przewlekłych,
• Stosują jednocześnie wiele środków farmakologicznych,
• Wystąpiły już u nich wcześniej epizody reakcji nadwrażliwości na leki,
• Mają stwierdzone inne choroby alergiczne.

• Na wystąpienie uczulenia na leki narażone są osoby z alergią pokarmową i wziewną, chorobami nerek i wątroby. Dlatego w ich przypadku należy bacznie obserwować reakcje organizmu podczas kuracji.

Do powstania reakcji alergicznej przyczynia się nasz układ odpornościowy. Po pierwszym kontakcie z alergenem, którym jest lek, organizm produkuje przeciwciała przyczepiające się do różnych komórek. Gdy dochodzi do ponownego podania środka osobie uczulonej, która takie przeciwciała posiada, pojawiają się objawy alergii. Jakie grupy leków najczęściej wywołują powstawanie reakcji alergicznych? Reakcję alergiczną może wywołać praktycznie każdy przyjmowany przez nas lek, nawet ten, który przyjmowaliśmy już w przeszłości. Uczulać mogą środki przyjmowane doustnie, dożylnie czy też aplikowane na skórę. Najczęściej są to:

• Antybiotyki – zwłaszcza z grupy penicylin i sulfonamidów,
• NLPZ – niesteroidowe leki przeciwbólowe i przeciwzapalne,
• Leki obniżające ciśnienie krwi,
• Niektóre leki przeciwpadaczkowe,
• Środki stosowane w czasie znieczuleń,
• Kontrast stosowany podczas badań obrazowych.

Alergia na leki – objawy

Alergia na leki może manifestować się zróżnicowanymi objawami o łagodnym lub ostrym charakterze. Pierwsze symptomy pojawiają się już po pierwszym zażyciu lekarstwa, po kilku lub nawet kilkunastu dniach terapii. W większości przypadków są to niegroźne dla zdrowia reakcje.

• Do najczęstszych z nich należą zmiany skórne takie jak:

• Pokrzywka – pojawia się jako bąbel pokrzywkowy, przybiera różowy lub biały kolor. Zmianom towarzyszy silny świąd. Bąble pokrzywkowe pojawiają się stosunkowo szybko po kontakcie z alergenem, ale też w krótkim czasie znikają, nie pozostawiając po sobie żadnych śladów,
• Wyprysk kontaktowy – najczęściej spotykany jest po zastosowaniu preparatów leczniczych w postaci maści i kremów. Objawy występują w miejscu kontaktu skóry z daną substancją,
• Wysypka plamisto-grudkowa – występuje pod postacią chropowatych grudek, które są swędzące. Zmiany tego typu spotykane są najczęściej po zażyciu niesteroidowych leków przeciwzapalnych i antybiotyków.

• Inne objawy, które obserwujemy w przypadku alergii na leki, mogą dotyczyć układu oddechowego, objawiając się dusznościami. Jedną z oznak uczulenia jest napad astmy oskrzelowej.
• Kolejny symptom to gorączka polekowa, która występuje po upływie ok. 7 dni od podania leku. Może jej towarzyszyć powiększenie węzłów chłonnych i bóle mięśniowo-stawowe.
• Warto również wspomnieć, że niektóre leki, np. z grupy tetracyklin, sulfonamidów, czy niektórych ziół, np. ziela dziurawca) mogą również uczulać skórę na światło słoneczne, powodując powstawanie silnie przebarwionych plam lub wysypki po ekspozycji słońce.

W skrajnych przypadkach alergia na leki przebiega również w formie ostrej. Stan ten może wymagać bezzwłocznego działania personelu medycznego. Nietypowe objawy alergii obejmują: obrzęk gardła i krtani, zaburzenia połykania, zaburzenia mowy. Należy pamiętać, że alergeny mogą prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, który stanowi bezpośrednie zagrożenie życia i wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej.

Alergia na leki – jak zdiagnozować?

Rozpoznanie alergii na leki opiera się na:

1. Wywiadzie medycznym – uwzględniającym objawy, czas ich występowania, nazwę stosowanych środków w celu ustalenia zależności pomiędzy objawami choroby i kontaktem chorego z lekiem,
2. Testach skórnych – które są szczególnie istotne w alergii IgE zależnej i alergii kontaktowej,
3. Oznaczeniu stężenia immunoglobuliny E (IgE) swoistej dla wybranego alergenu,
4. Oznaczenie poziomu tryptazy w surowicy – pomocne w diagnostyce anafilaksji na lek. Wzrost stężenia obserwuje się bezpośrednio w chwili objawów anafilaktycznych po leku i utrzymuje do kilku godzin,
5. Test prowokacji doustnej – lekarz może zalecić badanie przed planowanym leczeniem danym lekiem. Test polega na rozpoczęciu stosowanie leku od dawki kilka razy mniejszej niż planowana, stopniowo podwyższając ją co parę godzin do wymaganej dawki jednorazowej.

Uczulenie na leki – co robić?

Leczenie alergii na leki jest uzależnione od objawów, które wystąpiły u pacjenta. Podstawową i najskuteczniejszą metodą w walce z przykrymi konsekwencjami alergii, jest odstawienie nietolerowanych przez organizm leków. W przypadku łagodnych reakcji alergicznych zostają wdrożone leki na alergię oraz leki przeciwhistaminowe. W cięższych przypadkach leczenie wymaga zastosowania glikokortykosteroidów. Jeśli choroba podstawowa wymaga dalszego leczenia, lekarz zaleci inny, alternatywny preparat.

Sprawdź również domowe sposoby na alergię.

Warto również stosować się do podstawowych zaleceń przyjmowania leków:

1. Staraj się w miarę możliwości spożywać jak na mniej leków w tym samym czasie,
2. Nie zwiększaj dawki leków bez potrzeby,
3. Nie nadużywaj leków przeciwzapalnych i przeciwgorączkowych dostępnych bez recepty,
4. Jeśli lekarz zaleci terapię wybranymi środkami, nie zażywaj dodatkowo innych leków na własną rękę.

Podsumowanie

Uczulać może niemal wszystko – jedzenie, kosmetyki, detergenty (np. uczulenie na płyn do dezynfekcji. W większości przypadków nie są niebezpieczne dla zdrowia i życia. Jednak ważne jest, aby po wystąpieniu objawów uczuleniowych zidentyfikować alergen i unikać go w przyszłości. W przypadku uczulenia na leki, przed rozpoczęciem jakiegokolwiek leczenia, należy powiadomić o tym lekarza. Pacjent powinien także uważnie przeczytać ulotkę dołączoną do opakowania, w której znajdują się informacje dotyczące możliwych reakcji alergicznych.

Źródła:

1. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika 2017, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017
2. Gołąb, M. Jakóbisiak, W. Lasek, Immunologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2002.
3. Makowska, Alergia na leki, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/60038,alergia-na-leki, [dostęp: 17.04.2023 r.]