„Uczulenie na salicylany” − co to jest i na co uważać?

Nadwrażliwość czy uczulenie na salicylany może ujawnić się po zażyciu zwykłej aspiryny, ale nie tylko. Salicylany występują także w żywności i kosmetykach. Jeśli wystąpi uczulenie, lepiej je wyeliminować z diety i codziennego użycia. Zobacz, jak rozwija się „alergia na salicylany”  i czego unikać w przypadku jej wystąpienia.

Czym są salicylany?

Salicylany to pewna grupa organicznych związków chemicznych, które są solami oraz estrami kwasu salicylowego. Można je spotkać nie tylko w popularnych na rynku preparatach przeciwzapalnych i przeciwbólowych, można je spotkać w przyrodzie. Salicylany znajdują się m.in. w wielu pokarmach − wykrywa się je w różnych gatunkach owoców czy warzyw, a także w rozmaitych ziołach, orzechach czy napojach. Salicylany stanowią również popularny składnik wielu kosmetyków, np. peelingów z kwasem salicylowym (najczęściej polecane są osobom z trądzikiem).

Jak działa kwas acetylosalicylowy i NLPZ?

Do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) należy kwas acetylosalicylowy. Lek ten wykazuje działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne. Ponadto stosuje się go też jako substancję zmniejszającą krzepliwość krwi, głównie w chorobach sercowo-naczyniowych. Sprawdź artykuł: Gęsta krew − co może oznaczać?.

Jak działa kwas acetylosalicylowy? Substancja ta hamuje cyklooksygenazę (COX-2), czyli enzym, który bierze udział w syntezie prozapalnych prostaglandyn (m.in. odpowiadają za rozwój stanu zapalnego). Kwas acetylosalicylowy i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne zatrzymują cyklooksygenazę aktywowaną w tkankach zmienionych zapalnie. Dzięki temu zmniejsza się obrzęk, ból i nasilenie stanu zapalnego. To są oczywiście pożądane efekty działania tej grupy leków. 

A co z innymi ich skutkami? Większość niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) poza hamowaniem COX-2 hamuje też COX-1 - enzym, którego działanie ma korzystny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie nerek, przewodu pokarmowego czy agregację płytek krwi. W związku z tym dochodzi do rozwoju działań niepożądanych substancji z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (dotyczy to aż około 80% NLPZ). Wśród skutków ubocznych wymienić można m.in. wrzody żołądka, rozmaite krwotoki czy przejściowe lub trwałe uszkodzenie nerek. Powikłania te rozwinąć się mogą u każdego, są one możliwe do przewidzenia, a ich rozwój zależy przede wszystkim od czasu przyjmowania danego leku oraz jego dawki. Więcej o niesteroidowych lekach przeciwzapalnych dowiesz się z artykułu: Niesteroidowe leki przeciwzapalne: na ból, gorączkę i stany zapalne. Jak działają?.

Nietolerancja kwasu acetylosalicylowego (ASA), czyli tzw. alergia na salicylany

Poza działaniami niepożądanymi zależnymi od dawki i trwania terapii u części pacjentów może też dojść do rozwoju objawów nadwrażliwości, które pojawiają się tylko i wyłącznie u osób predysponowanych do tego typu reakcji i nie są one możliwe do przewidzenia. W przypadku NLPZ zjawisko nadwrażliwości na leki można podzielić na reakcje alergiczne, gdy układ immunologiczny pacjenta rozpoznaje swoiste fragmenty leku oraz reakcje niealergiczne, gdy u podłoża ich rozwoju leżą inne mechanizmy.

W przypadku kwasu acetylosalicylowego mamy do czynienia z niealergicznym typem nadwrażliwości, co oznacza, że działania niepożądane tego leku nie zależą od mechanizmów immunologicznych. Innym określeniem używanym do opisu tego zjawiska jest tak zwana idiosynkrazja aspirynowa (nietolerancja aspiryny, nadwrażliwość na aspirynę). Jest ona zaliczana do reakcji pseudoalergicznych, których przebieg przypomina wprawdzie klasyczne reakcje alergiczne, lecz powstaje w wyniku nieimmunologicznego uwolnienia mediatorów stanu zapalnego.

Dlaczego jest to aż tak ważne? Reakcja nadwrażliwości na kwas acetylosalicylowy i inne salicylany rozwinąć się może już przy pierwszym kontakcie z tymi substancjami, w przypadku alergii natomiast konieczna jest wcześniejsza ekspozycja na alergen.

Sprawdź też, co to jest alergia krzyżowa.

Jak często stwierdza się problem nietolerancji salicylanów? Nadwrażliwość na aspirynę dotyczy około 0,5% populacji, częściej problem ten dotyczy osób dotkniętych atopią. Nadwrażliwość na salicylany częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn, nie stwierdzono natomiast różnic rasowych. Znacznie rzadziej nietolerancję salicylanów stwierdza się u dzieci poniżej 10 roku życia, co najpewniej wynika z przeciwwskazań do stosowania aspiryny poniżej 12 roku życia − grozi to rozwojem tzw. zespołu Reye’a.

„Uczulenie na salicylany” − objawy nadwrażliwości

Jakie objawy może dawać nadwrażliwość na salicylany? „Alergia” ta ma szerokie spektrum: od łagodnych, niezbyt dokuczliwych zmian, po stany zagrożenia życia jak obrzęk naczynioruchowy w obrębie górnych dróg oddechowych czy wstrząs anafilaktyczny.

Po kilkudziesięciu minutach, a nawet kilku godzinach od zetknięcia się z salicylanem może dojść do pojawienia się objawów ze strony układu oddechowego jak wodnisty katar, uczucie niedrożnego nosa, kichanie, łzawienie, ból uszu i zatok, kaszel, duszność, świsty czy uczucie ucisku w klatce piersiowej. Dość często dochodzi do pojawienia się zmian w obrębie skóry i błon śluzowych, takich jak bąble pokrzywkowe, świąd skóry, obrzęk warg, języka czy krtani. U tych chorych obserwuje się niekiedy kurczowe bóle brzucha, biegunki, nudności i wymioty. Najbardziej niebezpiecznym zjawiskiem jest wstrząs, który nieleczony może prowadzić do śmierci.

Dlatego ze względu na ryzyko, które niesie ze sobą zażywanie NLPZ przy nadwrażliwości na salicylany, na ból głowy, mięśni i stawów, kości czy bóle zębów przyjmuj jedynie leki polecone przez lekarza.

Sprawdź też tabletki na ból głowy i migrenę oraz leki i maści na ból mięśni i stawów.

Salicylany to nie jedyne składniki leków, które mogą uczulać. Sprawdź także artykuł: Alergia na leki: objawy, które warto zapamiętać.

Astma aspirynowa − co to jest?

Szczególną postacią astmy jest astma aspirynowa lub inaczej choroba układu oddechowego nasilana przez aspirynę (ang. aspirin-exacerbated respiratory disease - AERD). Problem ten dotyczy nawet 28% pacjentów z astmą oskrzelową, co ukazuje skalę zjawiska. U tych chorych przyjęcie nawet jednej tabletki preparatu niesteroidowego leku przeciwzapalnego może wywołać niezwykle silny napad duszności. Współwystępowanie nadwrażliwości na kwas acetylosalicylowy, astmy aspirynowej oraz polipów nosa określane jest mianem triady aspirynowej. Więcej o astmie oskrzelowej możesz przeczytać tu: Astma oskrzelowa: 6 rzeczy, które powinien wiedzieć o niej chory.

„Uczulenie na salicylany” − czego unikać?

Najprostszym sposobem na eliminację dokuczliwych objawów nadwrażliwości na aspirynę wydaje się po prostu unikanie zażywania niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Niestety, podobne objawy jak kwas acetylosalicylowy i inne NLPZ, mogą powodować jedzenie czy kosmetyki. Salicylany są też składnikiem dodatków spożywczych używanych do produkcji żywności, takich jak konserwanty, aromaty czy barwniki. 

Pokarmy zawierające salicylany:

• suszone daktyle, morele, rodzynki,
• borówki, maliny, truskawki, porzeczki,
• jabłka,
• pomarańcze,
• winogrona,
• ananasy,
• pomidory,
• ogórki,
• brokuły,
• soki owocowe i owocowo-warzywne,
• syropy owocowe,
• kawa, herbata,
• orzechy,
• piwo, wino,
• przyprawy,
• zioła,
• miód,
• żywność wysoko przetworzona.

W doborze odpowiedniej diety, czyli tzw. diety salicylanowej, nieocenioną pomoc stanowi wsparcie dietetyka. Specjalista ułoży dla Ciebie bogaty i urozmaicony jadłospis, który wyeliminuje produkty zawierające salicylany.

Osoby z nadwrażliwością muszą też zwracać uwagę na salicylany w kosmetykach. Kwas acetylosalicylowy jest m.in. popularnym składnikiem peelingów stosowanych w leczeniu trądziku. Zobacz, w jakich kosmetykach stosuje się kwas salicylowy: Kwas salicylowy – przyjaciel w walce z trądzikiem.

„Uczulenie na salicylany” − co warto zapamiętać?

Osoby z podejrzeniem nietolerancji na salicylany powinny być objęte opieką poradni alergologicznej. Bardzo ważnym elementem procesu diagnostyczno-terapeutycznego jest też indywidualne dobranie pacjentowi leku o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym, który bezpiecznie w razie potrzeby może przyjmować. Choć początkowo może się wydawać, że trudno jest normalnie funkcjonować osobie z nietolerancją na salicylany, z pomocą specjalistów pacjenci szybko uczą się, czego unikać, żeby żyć bez dokuczliwych objawów.

Źródła:

1. Makowska J.; Brzezińska-Pawłowska O.: Nadwrażliwość na niesteroidowe leki przeciwzapalne – klasyfikacja i praktyczne aspekty postępowania. W: REUMATOLOGIA NEWS. 2016, [Nr] 2.
2. Fal A.M; Nowak A.; Nowak M.: Współwystępowanie astmy, alergicznego nieżytu nosa i idiosynkrazji aspirynowej. W: Pediatr Med. 2009, Vol 5, [Nr] 3, s. 194-198.
3. Swain A.R.; Dutton S.P.; Truswell A.S.: Salicylates in foods. W: J Am Diet Assoc. 1985, [Nr] 85, s.950-60.
4. Kupczyk M.; Kuna P.: Nadwrażliwość na aspirynę i inne niesterydowe leki przeciwzapalne – mechanizmy, diagnostyka, terapia. W: Pneumonol Alergol Pol, 2008, [Nr] 76, s. 366-377.