Uczulenie na płyn do dezynfekcji − jak sobie z nim poradzić?

W czasie panującej pandemii COVID-19 zalecana jest częsta dezynfekcja rąk. Niestety tak wzmożona higiena u części osób z wrażliwą skórą może powodować występowanie zmian skórnych o charakterze wyprysku kontaktowego rąk. Jednym z czynników odpowiedzialnych za rozwój dolegliwości jest uczulenie na płyn do dezynfekcji. Jak zapobiegać uczuleniu na środki chemiczne? Odpowiadam!

Alergia na środki dezynfekcyjne – objawy

Jeśli środek do dezynfekcji zawiera substancje uczulające, wtedy u niektórych osób pojawiają się charakterystyczne zmiany skórne. Jakich objawów doświadcza chory? Początkowo na skórze występuje rumień i grudki z możliwym towarzyszącym obrzękiem skóry.

Przy ostrym wyprysku pojawiają się też pęcherzyki lub nawet pęcherze, które mogą pękać. Zmiany o ostrym przebiegu mają skłonność do sączenia się i tworzenia się strupów. Alergia na detergenty i inne środki chemiczne powoduje charakterystyczny, dość uporczywy świąd. Z uwagi na to, że skóra zajęta zmianami chorobowymi jest uszkodzona, kiedy ją drapiesz, co stanowi zwykle niekontrolowany odruch, stosunkowo często dochodzi do powikłań w postaci wtórnych nadkażeń bakteryjnych.

Sprawdź też, jak rozpoznać uczulenie na lateks.

Przewlekła alergia na środki dezynfekcyjne ma inne objawy niż postać ostra. Przewlekłe zmiany przybierają również charakter rumieniowy. Najbardziej dokuczają jednak nasilona suchość skóry, wzmożone złuszczanie i hiperkeratoza (nadmierne rogowacenie naskórka). Jeśli uczulenie na środki chemiczne nie zostanie odpowiednio leczone, a skóra nie będzie pielęgnowana, wtedy dochodzi do zliszajowacenia.

Uczulenie na środki chemiczne – objawy na dłoniach

Uczulenie na detergenty czy inne środki chemiczne pojawia się zwykle tam, gdzie skóra styka się z alergenem. I tak uczulenie na płyn i żel do dezynfekcji  czy alergia na detergenty dotyczy głównie rąk. Na dłoniach mogą też rozwinąć się zmiany w przebiegu alergii na substancje związane z wykonywanym zawodem (np. lateksowe rękawiczki, gumowe elementy, barwniki), kremy ochronne, biżuterię, przybory toaletowe czy kosmetyki.

„Uczulenie” na płyn do dezynfekcji ­− kontaktowe zapalenie skóry

Nieprzyjemne objawy spowodowane stosowaniem detergentów czy innych środków chemicznych to najczęściej kontaktowe zapalenie skóry, nazywane też wypryskiem kontaktowym. Są to charakterystyczne zmiany skórne, o charakterze zapalnym, które powstają pod wpływem działania substancji egzogennych (zewnętrznych).

Zjawisko to przyjmuje najczęściej jedną z 2 postaci różniących się mechanizmem patogenetycznym:

• postać alergiczną kontaktowego zapalenia skóry (uczulenie),
• kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia.

Obie te reakcje wyglądają dość podobnie: najczęściej na skórze pojawiają się rumieniowo-grudkowe zmiany, z towarzyszącym silnym świądem i nadmiernym złuszczaniem. Może też dojść do rozwoju zmian pęcherzowych, wysiękowych, formowania się strupów, a w konsekwencji przebarwień pozapalnych.

Sprawdź też, jakie testy alergiczne wykonywać - ze skóry czy z krwi.

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry (ang. allergic contact dermatitis, ACD)

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry to zmiany, które są wynikiem zachodzącej w skórze swoistej reakcji immunologicznej. Zmiany takie występują u 15% populacji. Reakcja ta może mieć charakter ostry lub przewlekły.

W obrazie klinicznym nie obserwuje się reakcji natychmiastowej po kontakcie z alergenem. Żeby doszło do rozwoju objawów, konieczna jest wcześniejsza (bezobjawowa) ekspozycja na czynnik uczulający. Kiedy Twoja skóra po raz kolejny natknie się na taki alergen, swoiste limfocyty „T” rozpoznają go, a to rozpoczyna kaskadę symptomów.

W przypadku ostrego alergicznego wyprysku kontaktowego objawy skórne pojawiają się zazwyczaj po 24 − 48 godzinach zetknięcia skóry z alergenem. Zmiany o charakterze przewlekłym mogą pojawić się jako zmiany pierwotne (de novo), mogą rozwinąć się na podłożu zmian ostrych lub w wyniku kontaktowego zapalenia skóry z podrażnienia.

Sprawdź też leki i preparaty na problemy skórne.

Kto choruje na ten typ wyprysku? Problem ten dotyczy osób z alergią kontaktową, czyli nabytą swoistą nadwrażliwością na dany alergen. Ponowna ekspozycja na czynnik uczulający, nawet w bardzo niewielkiej ilości, powoduje rozwój symptomów.

Przykładem takiej reakcji może być alergia na środki chemiczne, w tym uczulenie na detergenty czy składniki płynów do dezynfekcji.

Więcej o tej przypadłości przeczytasz w moim artykule: Wyprysk kontaktowy alergiczny: jak go wyleczyć?.

Więcej o tych testach przeczytasz tu: Testy alergiczne skórne − na czym właściwie polegają?.

Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia lub toksyczne (ang. irritant contact dermatitis, ICD)

Kontaktowe zapalenie skóry wywołane substancjami chemicznymi, detergentami czy środkami do dezynfekcji może też mieć postać wyprysku z podrażnienia. Zmiany skórne powstają wtedy w wyniku działania substancji bezpośrednio uszkadzających skórę. Nie dochodzi tu jednak do rozwoju reakcji immunologicznej.

Zmiany skórne pojawiają się bezpośrednio po kontakcie z substancją drażniącą, nie ma więc konieczności wcześniejszej ekspozycji. Ponadto, w przeciwieństwie do zmian alergicznych, w przypadku kontaktowego zapalenia skóry z podrażnienia, nasilenie objawów zależne jest od dawki substancji i może rozwinąć się u wszystkich osób, nie tylko tych z alergią kontaktową. Zmiany skórne nie szerzą się też poza miejsce kontaktu z substancją drażniącą.

Jak dochodzi do rozwoju objawów? Pod wpływem działania nieswoistych czynników drażniących uszkodzona zostaje bariera skórna i rozwija się stan zapalny. Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia wyjątkowo często dotyczy osób, które na co dzień często moczą ręce lub pracują w wilgotnym środowisku. Szczególnie narażeni są na takie zmiany lekarze, pielęgniarki i inni pracownicy ochrony zdrowia, osoby sprzątające, kucharze, piekarze czy gospodynie domowe.

Nie ma niestety testów, ani metod diagnostycznych, które pomogłyby rozpoznać wyprysk kontaktowy z podrażnienia. Jest to diagnoza stawiana po wykluczeniu innych przyczyn powstawania zmian skórnych. Podobnie, jak w przypadku alergicznego kontaktowego zapalenia skóry, kluczowe jest unikanie ekspozycji na substancje drażniące i bardzo staranna, regularna pielęgnacja skóry rąk.

Uczulenie na płyn do dezynfekcji rąk – leczenie

Najważniejszym elementem leczenia jest edukacja pacjenta. Bardzo ważne, żeby chory unikał czynnika uczulającego. Tylko takie postępowanie zapobiega nawrotom objawów kontaktowego zapalenia skóry.

Osoba, która cierpi na  wyprysk kontaktowy, musi też w szczególny sposób dbać o skórę swoich rąk. Wskazane jest bezwzględne unikanie substancji wysuszających i drażniących. Lepiej nie używaj mydeł czy innych substancji chemicznych, a podczas wszelkich prac domowych zawsze używaj środków ochronnych, na przykład rękawiczek. A skoro nie można używać mydła, to jak myć ręce i ciało? Najlepiej zaopatrz się w hipoalergiczne dermokosmetyki na bazie emolientów. Po każdym myciu rąk trzeba też regularnie natłuszczać skórę, dzięki czemu regeneruje się i wzmacnia barierę naskórkową.

Zarówno w przypadku wyprysku o ostrym, jak i przewlekłym charakterze konieczne jest też równolegle prowadzone właściwe leczenie. Do substancji miejscowych, które stosowane są najczęściej, należą glikokortykosteroidy w postaci maści, kremów lub lotionów i inhibitory kalcyneuryny jak takrolimus czy pimekrolimus. W sytuacji, gdy leczenie miejscowe i właściwa pielęgnacja w połączeniu z działaniem profilaktycznym nie odnoszą oczekiwanego skutku, do leczenia włączyć można fototerapię (UVB, PUVA), pochodne witaminy A i leczenie immunosupresyjne, jak glikokortykosteroidy systemowe, metotreksat, cyklosporyna A lub azatiopryna.

Więcej o działaniu glikokortykosteroidów przeczytać możesz tu: Glikokortykosteroidy w leczeniu m.in. alergii i astmy. Jak działają?.

Uczulenie na płyn do dezynfekcji − co robić?

W przypadku opisanych wyżej objawów, niezwłocznie udaj się do dermatologa. Konieczne jest nie tylko leczenie zmian skórnych, ale też przeprowadzenie szeregu badań diagnostycznych, które zidentyfikują czynniki sprawcze (alergeny). Poza włączeniem leczenia łagodzącego objawy dermatolog starannie wytłumaczy pacjentowi, jak powinien dbać o skórę i czego unikać, żeby zmiany zapalne nie nawracały w przyszłości.

Źródła:

1. Dermatologia Interwencyjna, pod red. A. Owczarczyk-Saczonek, Termedia Wydawnictwo Medyczne Poznań 2019
2. Z. Adamski, A. Kaszuba, Metody diagnostyczne w dermatologii, wenerologii i mikologii lekarskiej, Tom 1, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2015
3. W.H.C. Burgdorf, G. Plewig, H.H. Wolff, M. Landthaler, Braun-Falco, Dermatologia, Tom 2, Wydanie III polskie, Lublin 2017