Choroby przenoszone przez komary. Co warto wiedzieć na ten temat?

Na świecie jest około 3,5 tysiąca gatunków komarów. Można je spotkać właściwie we wszystkich strefach klimatycznych. Obecność insektów z roku na rok staje się coraz bardziej dokuczliwa, ale również niebezpieczna. Niestety niektóre gatunki komarów mogą być nośnikami wielu chorób. Jakie zagrożenia stanowią dla człowieka? Czy w Polsce również mamy czego się obawiać? Podpowiadamy.

Jakie choroby przenoszą komary?

Problem chorób przenoszonych przez komary jest wyjątkowo dotkliwy w rejonach, gdzie panuje klimat tropikalny – dotyczy to głównie obszarów Afryki, Azji Południowej, Ameryki Środkowej i Południowej, Bliskiego Wschodu oraz wschodniej części Morza Śródziemnego. Szczególnie niebezpiecznymi chorobami są malaria, gorączka zachodniego Nilu i żółta febra.

Jakie choroby przenoszą komary w Polsce?

W naszym kraju występuje klimat umiarkowany przejściowy. W związku z tym warunki nie są sprzyjające do rozwoju komarów będących przyczyną wielu groźnych dla człowieka chorób zakaźnych, które spotka się w innych rejonach świata (Afryka, Azja, Ameryka). Warto jednak wiedzieć, że w Polsce do lat 60. XX w. obserwowano zachorowania na malarię – szczególnie narażone były okolice doliny Wisły. Na szczęście teraz nie mamy już plag zakażonych komarów. Od czasu do czasu w naszym kraju stwierdza się jednak pojedyncze przypadki tej choroby. To tzw. malaria zawleczona z egzotycznych krajów przez turystów. 

Ale czy rzeczywiście możemy być spokojni? Jak donoszą źródła Głównego Inspektoratu Sanitarnego, ostatnie upalne lata sprawiły, że w wielu krajach coraz częściej pojawiają się komary, które mogą przenosić z psów na człowieka chorobę pasożytniczą o nazwie dirofilarioza. W Polsce odnotowuje się jej sporadyczne przypadki, ale układ odpornościowy człowieka jest w stanie poradzić sobie ze zwalczaniem tych pasożytów, nawet jeśli wnikną do organizmu.

Choroby przenoszone przez komary – objawy

Malaria

Malaria, inaczej nazywana zimnicą, stanowi jedną z najgroźniejszych chorób tropikalnych przenoszoną przez pasożyty na człowieka. Jej wektorem są zarażone samice komarów Anopheles, określane mianem „wektorów malarii”. Ponad 90% wszystkich zachorowań i zgonów notuje się w krajach Afryki. Pierwsze objawy malarii, które pozwolą na jej rozpoznanie, pojawiają się dopiero po kilkudziesięciu dniach od zakażenia. To tzw. okres wylęgania. Niestety początkowe symptomy są niespecyficzne. Zaliczamy do nich:

• nagłe dreszcze i następującą po nich gorączkę, 
• naprzemienne uczucie gorąca i zimnych potów. 

Z czasem zaczynają dołączać kolejne: 

• biegunka, 
• niedokrwistość, 
• wymioty, 
• przyspieszone bicie serca.

Denga

Denga to choroba przenoszona przez komary w tropikalnych częściach świata – występuje w ponad 100 krajach i stanowi obecnie najczęstszą infekcję wirusową transmitowaną przez owady na świecie. Najwięcej zachorowań obserwuje się w Azji, gdzie stanowi główną przyczynę śmierci wśród dzieci. Wirus jest rozprowadzany przez komary z rodzaju Aedes (A. aegypti lub A.albopictus) – nazywane komarami tygrysimi. Mają one charakterystyczny wygląd z powodu zdobiących je białych i czarnych pasków.

Objawy dengi zwykle uaktywniają się od 3 do 14 dni po ukłuciu przez zakażonego komara i obejmują:

• Wysoką gorączkę o nagłym początku (przekraczającą 40 stopni),
• Ból głowy,
• Wymioty,
• Bóle mięśni i stawów,
• Charakterystyczną wysypkę skórną.

W niektórych przypadkach choroba może rozwinąć się do ciężkiej postaci (tzw. gorączka krwotoczna denga). Pojawia się wówczas krwawienie z błon śluzowych (nosa, jamy ustnej, przewodu pokarmowego lub dróg rodnych). Według danych szacunkowych w ciągu ostatnich 50 lat na świecie nastąpił blisko 30-krotny wzrost zachorowalności na dengę.

Zika

Wirus Zika należy do rodzaju Flavivirus. Pierwotnie występował tylko w Afryce oraz Azji Południowo-Wschodniej, jednak w ostatnim czasie obserwuje się jego transmisję na obszary całej Azji oraz Ameryki Południowej i Północnej. Warto podkreślić, że do zakażenia wirusem Zika dochodzi często w rejonach będącym licznym celem wyjazdów turystycznych – Dominikana, Zanzibar, Tajlandia czy Wyspy Zielonego Przylądka.

Okres wylęgania wirusa Zika trwa 3-12 dni. W ponad 80% przypadków infekcja przebiega bezobjawowo. U pozostałych zakażonych pojawia się:

• Gorączka (zwykle poniżej 38 stopni),
• Bóle małych stawów (głównie rąk i stóp),
• Wysypka o plamisto-grudkowym charakterze (obejmuje twarz, szyje, tułów, kończyny),
• Zapalenie spojówek,
• Bóle i zawroty głowy.

Gorączka Zachodniego Nilu

Wektorem zakażenia są komary – głównie z rodzaju Culex i Aedes. Choroba występuje w krajach Afryki Północnej (Egipt) i Środkowej (Uganda) w dorzeczu Nilu. Pod koniec lat 90. i na początku XXI w. w USA doszło do licznych zachorowań o ciężkim przebiegu. Od tego czasu gorączka Zachodniego Nilu stała się problemem zdrowotnym również tam. Blisko 80% osób zakażonych wirusem nie rozwija żadnych objawów. W przypadku pozostałych pacjentów obserwuje się: 

• gorączkę, 
• bóle głowy, 
• wymioty, 
• obrzęk węzłów chłonnych 
• i wysypkę na ciele. 

U zaledwie 1% zakażonych może dojść do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenia mózgu.

Żółta febra

Żółta Febra to choroba wywoływana przez wirusa z grupy flawiwirusów. Przenoszona jest głównie przez komary subtropikalne i tropikalne – m.in.: komara tygrysiego oraz komara egipskiego. Infekcja może przebiegać w różnych stopniach zaawansowania – od łagodnych objawów aż do ciężkich. Do symptomów choroby należą: 

• gorączka, 
• osłabienie organizmu, 
• bóle głowy i mięśni (zwłaszcza tylnych części ciała), 
• światłowstręt. 

W zaawansowanym stadium pojawia się tzw. żółta gorączka, w wyniku której obserwuje się:

• Żółtaczkę,
• Krwiomocz,
• Niewydolność nerek lub wątroby,
• Krwawienia wewnętrzne,
• Bóle brzucha.

Ostra febra powoduje śpiączkę, która może doprowadzić do śmierci.

Jak chronić się przed ugryzieniem komarów?

Na ukąszenia komarów jesteśmy narażeni szczególnie w miesiącach letnich. Wystarczy wypad nad jezioro, do lasu czy wieczorny grill ze znajomymi, a plaga owadów staje się prawdziwą udręką. Na szczęście istnieje wiele sprawdzonych metod, dzięki którym możemy skutecznie odstraszyć insekty i zmniejszyć ryzyko pogryzienia przez komary. Zgodnie z wytycznymi Ministerstwa Zdrowia najlepszą ochronę zapewniają produkty oparte na DEET – to substancja czynna, która występuje w wielu postaciach środków na komary, a także kleszcze. Ich stosowanie zmniejsza ryzyko zakażenia się chorobami przenoszonym przez kleszcze i komary. Więcej informacji na ten temat możesz przeczytać w artykule: Co to jest DEET? Czyli jak odstraszyć owady.

Wśród wielu metod odstraszających dużym uznaniem cieszą się również domowe sposoby na komary. To między innymi różnego rodzaju olejki, takie jak lawenda, mięta, olejek cytrynowy, czy wanilia. Ich zapach sprawia, że nieproszeni goście bardzo szybko zniechęcają się do przebywania w pobliżu.

Ugryzienie przez komara – jakie objawy powinny skłonić nas do wizyty u lekarza?

Na ukąszenie komara większość z nas reaguje niewielkim swędzącym bąblem, który znika w przeciągu kilku dni. Jednak u niektórych osób reakcja może być znacznie bardziej rozległa i bolesna, co może wskazywać na uczulenie na komary Jeśli zauważyłeś, że ugryzienie komara wywołuje u Ciebie niepokojąco silne objawy, takie jak pokrzywka, obrzęk ciała, koniecznie zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu. Specjalista oceni zmiany i w razie podejrzenia alergii na składniki zawarte w ślinie komara skieruje Cię na specjalistyczne badania.

Szczególną uwagę na niepokojące objawy powinny również zwrócić osoby, które powróciły z obszarów narażonych na choroby przenoszone przez komary. Jeśli zauważysz u siebie objawy takie jak: osłabienie, gorączka, wymioty czy zaburzenia świadomości, powinieneś jak najszybciej skontaktować się z lekarzem.

Profilaktyka chorób przenoszonych przez komary to zabezpieczenie się przed ich ugryzieniami!

Chorób przenoszonych przez komary jest bardzo wiele. Dlatego jeśli wybieramy się na egzotyczne wakacje, w pierwszej kolejności powinniśmy sprawdzić, czy obszar wypoczynku narażony jest na występowanie groźnych gatunków i w razie konieczności zasięgnąć opinii lekarza co do sposobów jak najlepszej ochrony.

Źródła:

1. Cholewiński M., Derda M., Klimberg A., Marcinkowski J. T., Hadaś E. (2017). Wektory przenoszące choroby pasożytnicze, bakteryjne i wirusowe człowieka. I. Muchówki (Diptera).
2. Truszczyński M., Pejsak Z. (2015). Pierwotne i wtórne źródła nowo pojawiających się oraz od dawna znanych wirusów zoonotycznych.