Cukrzyca u osób starszych – przyczyny, objawy i leczenie

Cukrzyca została uznana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) za niezakaźną epidemię XXI w. W Polsce liczba chorych przekroczyła już 3 mln, z czego 1 mln nie jest świadomy swojej choroby. Jeden z głównych czynników ryzyka rozwoju cukrzycy to starszy wiek. Ze względu na stopniowe starzenia się społeczeństwa, a także obniżanie granicy wieku zachorowania, liczba diabetyków z pewnością wzrośnie. Poznaj przyczyny, objawy oraz metody leczenia cukrzycy u seniorów!

Czym jest cukrzyca starcza?

Cukrzyca to cała grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z zaburzonego działania lub wydzielania insuliny. Ten stan nie jest obojętny dla organizmu. Wahania poziomu glukozy we krwi prowadzą do postępującego uszkodzenia naczyń i nerwów, a w konsekwencji zaburzenia czynności serca, nerek czy oczu. U osób starszych najczęściej występuje cukrzyca typu II – cukrzyca insulinoniezależna. Dużo rzadziej jest to, przetrwała z czasów młodości, cukrzyca typu I lub cukrzyca LADA (cukrzyca autoimmunologiczna o późnym początku). 

Szacuje się, że ponad 40% seniorów (osób po 65. roku życia) mierzy się z różnie zaawansowanymi zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Połowę z nich stanowią przypadki cukrzycy, zazwyczaj typu II, a resztę stany przedcukrzycowe – nieprawidłowa glikemia na czczo oraz upośledzona tolerancja węglowodanów. Ze względu na postępujące starzenie się populacji liczba chorych na cukrzycę systematycznie wzrasta. Wynika to również z coraz lepszych dostępnych metod leczenia. Dzięki temu osoby cierpiące na cukrzycę są obecnie w stanie przeżyć dużo dłużej w dobrym stanie zdrowia niż jeszcze kilkadziesiąt lat temu.

W przeciwieństwie do osób młodszych u seniorów cukrzyca dużo częściej współistnieje z innymi chorobami przewlekłymi – nadciśnieniem tętniczym, chorobą niedokrwienną serca czy przewlekłą chorobą nerek. Rozwój tych schorzeń może się nasilać przez współistniejące zaburzenia gospodarki węglowodanowej. Natomiast wielochorobowość wymaga rozsądnego doboru leków tak, żeby uniknąć ich działań niepożądanych.

Przyczyny cukrzycy u osób starszych

Rozwój cukrzycy u osób starszych jest wypadkową postępującego wraz z wiekiem upośledzonego wydzielania insuliny przez komórki beta trzustki oraz złych nawyków żywieniowych i niezdrowego trybu życia. Predyspozycja do zachorowania na cukrzycę typu II wynika ze współistnienia podatności genetycznej, na którą nie mamy wpływu oraz zależnych od naszego trybu życia czynników środowiskowych. Do przyczyn należą również nadwaga i otyłość. 

W Polsce nadmierna masa ciała występuje u 53,6% osób po 60. roku życia. Jest ona wynikiem nieprawidłowej diety oraz niedostatecznej aktywności fizycznej. Cukrzyca typu II jeszcze do niedawna była nazywana cukrzycą starczą. Jednak ze względu na epidemię nadwagi i otyłości, coraz częściej rozpoznaje się ją u osób młodych, a nawet nastolatków.

Rozpoznanie cukrzycy u osób starszych

Pierwszym alarmowym sygnałem możliwego rozwoju cukrzycy jest wykrycie w badaniach laboratoryjnych nieprawidłowego poziomu glukozy na czczo (≥ 100 mg/dl). Wówczas, jeśli jej wartość jest niższa niż 126 mg/dl, należy wykonać test doustnego obciążenia 75 g glukozy. Wynik oznaczenia glukozy po 2h od wypicia tego roztworu mieszczący się w granicach pomiędzy 140, a 199 mg/dl sugeruje nieprawidłową tolerancję glukozy. Z kolei wartość równa lub przekraczająca 200 mg/dl pozwala na rozpoznanie cukrzycy. W przypadku wykrycia stanu przedcukrzycowego zaleca się wprowadzenie działania zmniejszającego ryzyko rozwoju cukrzycy – diety dla cukrzyka typu II, aktywności fizycznej oraz leczenia farmakologicznego.

Rozpoznanie cukrzycy jest możliwe w 3 sytuacjach:

• Poziom glukozy ≥ 200 mg/dl w osoczu krwi żylnej pobranej o dowolnej porze współistniejący z objawami klinicznymi cukrzycy,
• 2-krotna glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl – oznaczenie wykonane w 2 różne dni,
• Glikemia po 120 min po doustnym obciążeniu 75 g glukozy wynosząca ≥ 200 mg/dl.

U osób po 45. roku życia bez czynników ryzyka istnienia zaburzeń gospodarki węglowodanowej zalecane jest wykonanie badania przesiewowego na cukrzycę raz na 3 lata. Jeśli istnieje zwiększone prawdopodobieństwo rozwoju tej choroby, badania przesiewowe należy wykonywać raz na rok niezależnie od wieku. Obejmują one oznaczenie poziomu glukozy na czczo, a w razie prawidłowego wyniku przy podejrzeniu cukrzycy również wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą.

Objawy cukrzycy u osób starszych

Symptomy cukrzycy w starszym wieku często są niecharakterystyczne lub nie występują. Z tego powodu łatwo ich nie zauważyć lub uznać za objawy innych chorób współistniejących albo działanie niepożądane przyjmowanych leków. Właśnie dlatego diagnoza cukrzycy w bardzo wielu przypadkach jest stawiana zbyt późno, kiedy już dojdzie do rozwoju powikłań ogólnonarządowych. 

Do możliwych objawów cukrzycy w wieku starszym należą:

• Wzmożone pragnienie (polidypsia) oraz zwiększone wydalanie moczu (poliuria), częsta potrzeba oddawania moczu nocą (nykturia), nietrzymanie moczu,
• Nawracające infekcje (np.: układu moczowego),
• Złe gojenie się ran,
• Zaburzenia poznawcze,
• Zmiany nastroju, depresja,
• Zaburzenia widzenia,
• Zespoły bólowe wynikające z uszkodzenia naczyń oraz nerwów,
• Zmęczenie, osłabienie,
• Utrata masy ciała.

Tak charakterystyczne dla cukrzycy wzmożone pragnienie oraz nasilona diureza często nie występuje u osób starszych. Winę za to ponosi podniesiony próg odczuwania pragnienia, a także współistniejące upośledzenie funkcji nerek. Natomiast, jeśli nawet te objawy występują bardzo często, tłumaczy się je przyjmowaniem leków moczopędnych z powodu nadciśnienia tętniczego lub/i współistniejącej niewydolności serca.

Nierzadko pierwszym objawem cukrzycy są jej ostre powikłania – nieketonowy zespół hipermolalny, rzadziej kwasica ketonowa. Oba wymagają hospitalizacji, podczas której prowadzi się intensywne nawadnianie, insulinoterapię i leczenie współistniejących zaburzeń. 

Leczenie cukrzycy w starszym wieku

Jak obniżyć cukier we krwi? To częste pytania zadawane przez pacjentów oraz ich opiekunów. Leczenie cukrzycy w starszym wieku skupia się na postępowaniu niefarmakologicznym oraz przyjmowaniu doustnych leków przeciwcukrzycowych i/lub insuliny. Zalecenia lecznicze oraz cele terapii cukrzycy należy dopasować do możliwości sprawnościowych i przewidywanej długości życia chorego. Nadrzędnym celem jest dążenie do poprawy lub utrzymanie dotychczasowej jakości życia poprzez regulację poziomu cukru we krwi. 

Kluczową rolę ma unikanie stanów związanych z hipoglikemią (obniżeniem poziomu cukru we krwi < 70 mg/dl) przy jednoczesnej jak najlepszej kontroli hiperglikemii. Oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) pozwala na szacowanie wartości poziomu glukozy w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Jej zalecana wartość powinna wynosić:

• HbA1c ⩽ 7% u osób po 65. roku życia z przewidywaną długością życia powyżej 10 lat,
• HbA1c ⩽ 8 u osób po 65. roku życia z wieloletnią cukrzycą oraz jej istotnymi powikłaniami.

Zalecenia pozafarmakologiczne skupiają się na stosowaniu diety dla cukrzyka seniora oraz regularnej aktywności fizycznej dostosowanej do możliwości chorego. Natomiast sam algorytm leczenia cukrzycy typu II w starszym wieku jest taki sam jak w przypadku innych grup wiekowych. Najczęściej leczenie rozpoczyna się od stosowania jednego leku doustnego (zazwyczaj metforminy), a w razie konieczności zwiększa się jego dawkę lub dodaje kolejny preparat.

Przy wyborze leku należy wziąć pod uwagę ryzyko hipoglikemii, współistniejące powikłania narządowe oraz choroby towarzyszące. Jeśli w chwili rozpoznania glikemia przygodna przekracza 300 mg/dl, a pacjent ma nasilone objawy hiperglikemii, leczenie rozpoczyna się od insulinoterapii. Po ustabilizowaniu się jego stanu można przejść na terapię doustną. Stałe leczenie insuliną jest wskazane w przypadku braku skuteczności doustnych leków przeciwcukrzycowych oraz jeśli istnieją przeciwwskazania do ich stosowania. Preparaty regulujące poziom cukru, takie jak witaminy dla diabetyków czy zioła na obniżenie cukru we krwi, mają jedynie znaczenie wspomagające i powinny być stosowane tylko po wcześniejszej konsultacji lekarskiej.

Powikłania cukrzycy u osób starszych

Do głównych powikłań cukrzycy u osób starszych należą:

• Neuropatia cukrzycowa – czyli uszkodzenie nerwów obwodowych wynikające z hiperglikemii,
• Angiopatia cukrzycowa – patologiczne zmiany w drobnych naczyniach krwionośnych będące skutkiem wahań poziomu glukozy,
• Retinopatia cukrzycowa – to zmiany chorobowe siatkówki oka powstające w następstwie cukrzycy,
• Nefropatia cukrzycowa – postępujące uszkodzenie nerek będące wynikiem toksycznego wpływu hiperglikemii,
• Zespół stopy cukrzycowej – trudno gojące się rany, zaburzenia czucia oraz krążenia w dystalnym odcinkach kończyn dolnych wynikające ze współistniejącego uszkodzenia nerwów i naczyń,
• Choroba wieńcowa i zawał serca,
• Przemijające niedokrwienie mózgu (TIA) oraz udar mózgu.

Każda osoba z rozpoznaną cukrzycą lub stanem przedcukrzycowym powinna zaopatrzyć się w aparat do mierzenia cukru i kontrolować go zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego. Dzięki temu możliwe jest szybkie rozpoznanie ostrych powikłań cukrzycy – hipoglikemii i hiperglikemii.

Podsumowanie

Cukrzyca stanowi istotny problem zdrowotny wśród osób starszych. Jej rozwój jest skutkiem zarówno podatności genetycznej, jak i niezdrowego trybu życia prowadzącego do otyłości. Przebieg oraz zaawansowanie cukrzycy u seniorów są niezwykle zróżnicowane. Z jednej strony mamy do czynienia z pacjentami z wieloletnią cukrzycą i jej ciężkimi powikłaniami, z drugiej – z niedawno rozpoznaną chorobą, którzy wymagają starannej edukacji w zakresie jej leczenia.

Źródła:

1. Sekuła, Leczenie cukrzycy u osób w wieku podeszłym, https://www.mp.pl/geriatria/wytyczne/show.html?id=148666, [dostęp 07.06.2022 r.]
2. B. Wojszel, Cukrzyca u osób w wieku podeszłym, https://www.mp.pl/geriatria/wytyczne/276445,cukrzyca-u-osob-w-wieku-podeszlym-cz-1,1, [dostęp 07.06.2022 r.]
3. B. Katra, Cukrzyca typu 2, https://www.mp.pl/cukrzyca/cukrzyca/typ2/65891,cukrzyca-typu-2, [dostęp 07.06.2022 r.]