Ćwiczenia dla osób starszych leżących – jak usprawnić seniora, który długo choruje?

U wielu seniorów sprawność fizyczna wywołuje podziw. Niestety nie wszystkie osoby starsze mogą się nią cieszyć. Ze względu na niektóre choroby i schorzenia duże grono osób w podeszłym wieku większość czasu spędza w łóżku. Ale to ich nie dyskwalifikuje z aktywności fizycznej. Oni również mogą usprawniać ciało, bo przecież każdy ruch jest lepszy niż jego brak! Jakie ćwiczenia zatem mogą wykonywać seniorzy leżący?

Z jakich powodów osoby starsze muszą leżeć?

Łóżko staje się głównym miejscem przebywania osób starszych na skutek schorzeń układu nerwowego, oddechowego i kostnego. Jednym z zaburzeń pracy mózgu jest udar, który może doprowadzić do niedowładów zarówno kończyn górnych, jak i dolnych. To sprawia, że dopóki senior nie będzie w stanie się samodzielnie poruszać – musi leżeć. Powrót do sprawności umożliwiają regularne ćwiczenia przyłóżkowe, prowadzone przez fizjoterapeutę. Czas ich trwania nie jest jednak określony, bo to, kiedy osoba starsza będzie w stanie się przemieszczać, zależy m.in. od jej aktualnego stanu zdrowia i zaangażowania w kinezyterapię.

Sprawdź, jak wygląda pilates dla seniora.

Choroby układu oddechowego takie jak zapalenie płuc również uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. Seniorom często towarzyszą znacznie bardziej nasilone objawy niż u innych grup wiekowych, jednak z punktu widzenia fizjologii jest to normalny obraz choroby u osób po 60. roku życia. Wydolność płuc wraz z wiekiem spada, zmniejsza się ruchomość klatki piersiowej, a układ immunologiczny odpowiedzialny za wytworzenie mechanizmów obronnych jest mniej sprawny. Tym samym leczenie chorób układu oddechowego (np. stosując leki przeciwwirusowe) może trwać nawet kilka tygodni.

Urazy kostno-stawowe oraz choroby stawów także wymuszają na osobach starszych leżenie w łóżku. Niestety w wieku podeszłym gęstość i wytrzymałość kości jest o wiele mniejsza niż u młodszych osób. Złamania szyjki kości udowej, zaawansowane zwyrodnienia czy osteoporoza w wysokim stadium to wówczas główni sprawcy unieruchomienia. Mimo wszystko aktywizacja osoby leżącej może wspomóc produkcję mazi stawowej, która zapewnia ślizg między dwoma kośćmi, a także zwiększyć ruchomość stawów i jednocześnie zmniejszyć ich sztywność.

Unieruchomienie seniora w łóżku – skutki fizyczne i psychiczne

Człowiek nie został stworzony do bezruchu. Kilkutygodniowe lub nawet kilkumiesięczne leżenie w łóżku nie jest więc obojętne dla organizmu zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Już po stosunkowo krótkim czasie pojawia się ogólne osłabienie i spadek siły mięśniowej. Te objawy można zauważyć u każdego człowieka i to niezależnie od wieku, np. gdy zwykłe przeziębienie, leczone nawet lekami na przeziębienie i grypę (które trwa kilka dni) utrudnia wykonywanie prostych czynności. Seniorzy muszą niestety często leżeć o wiele dłużej, a ich zdolności do regeneracji są zdecydowanie mniejsze. Utrzymanie kubka czy samodzielne jedzenie staje się dużą przeszkodą.

Długotrwałe unieruchomienie wpływa również na układ krążenia. Krew płynie wolniej i dostarcza mniej substancji odżywczych, które transportuje. W taki sposób powstają odleżyny, czyli martwica tkanek spowodowana niedokrwieniem oraz uciskiem szczególnie w okolicy pośladków i stawów biodrowych. Mniej sprawne krążenie krwi może również prowadzić do miejscowych zakrzepów, objawiających się m.in. opuchlizną, bólem czy drętwieniem kończyn.

Zdrowie psychiczne stoi na równi z fizycznym. Leżenie w łóżku nie sprzyja niestety dobremu nastrojowi. Do tego dochodzą epizody depresyjne, negatywne nastawienie do całego świata i brak wiary w poprawę sytuacji. Może pojawić się również bezsilność i niechęć do pracy nad swoją sprawnością. Wsparcie psychiczne najbliższych, a także zaangażowanie całego zespołu medycznego w pomoc w powrocie seniora do pełnej dyspozycji jest wówczas na wagę złota.

Rehabilitacja przyłóżkowa – ćwiczenia 

Kompleksowa rehabilitacja przyłóżkowa opiera się m.in. na regularnych zmianach pozycji osoby leżącej. Równie ważna jest dbałość o to, aby oparcie łóżka było jak najczęściej podwyższane, co ułatwi oddychanie i zapewni sprawną wentylację płuc. Nie zapominajmy jednak o kinezyterapii, która to stanowi główny element rehabilitacji. Polega na wykonywaniu ruchów biernych, czyli prowadzonych przez fizjoterapeutę wówczas, gdy osoba leżąca nie jest w stanie sama zrobić ich sama, a także na ruchach czynnych. Poniżej znajdują się przykładowe ćwiczenia dla osób starszych leżących.

1. Krążenia w prawą i w lewą stronę oraz zgięcia i wyprosty małych stawów, czyli stawu nadgarstkowego i skokowego.
2. Naprzemienne zginanie stawów kolanowych z wciśnięciem pięty w łóżko na końcu ruchu.
3. Unoszenie bioder z zaciśnięciem pośladków przy zgiętych kolanach i rękami wzdłuż tułowia.
4. Unoszenie ramion, wykonując wdech, oraz opuszczanie ich wraz z wypuszczeniem powietrza.
5. Ściskanie piłki znajdującej się między kolanami.
6. Przenoszenie zgiętych kolan na prawą i na lewą stronę.
7. Unoszenie rąk do góry, a następnie przenoszenie ich na boki.
8. Krążenia stawów ramiennych z rękami na barkach i zgiętymi stawami łokciowymi.
9. Powolne przyciąganie zgiętych kolan w kierunku klatki piersiowej.
10. Napinanie mięśnia czworogłowego uda poprzez przyciągnięcie palców stóp do siebie.
11. Sięganie ramy łóżka po przeciwnej stronie.
12. Zaciskanie ręki w pięść.

Sprawdź również, jaki jest wpływ aktywności fizycznej na układ oddechowy.

Ćwiczenia dla osób starszych leżących szczególnie na początku powinny odbywać się pod kontrolą fizjoterapeuty, który pokaże, jak prawidłowo je wykonywać. Rehabilitant może również wzbogacić terapię o miejscowy masaż rozluźniający mięśnie.

Dlaczego aktywizacja osoby leżącej jest tak potrzebna?

Ćwiczenia dla osób leżących w łóżku zapobiegają przykurczom, odleżynom, a także zanikom mięśniowym. Przywracają seniorowi witalność i energię, jak również redukują osłabienie organizmu. Pozwalają osobom starszym samodzielnie i z pewnością siebie wykonać najprostsze czynności takie jak trzymanie kubka z wodą czy jedzenie zupy. Oprócz tego przygotowują do kolejnych etapów pionizacji w momencie, gdy stan seniora leżącego umożliwi mu przejście do pozycji siedzącej, a nawet stojącej. Aktywizacja zapewnia również ograniczenia ryzyka powstania zakrzepów (i w konsekwencji przyjmowania leków przeciwzakrzepowych), ponieważ przyspiesza krążenie krwi. Pozwala także osobie starszej leżącej uwierzyć w to, że mimo choroby zachowała choć część sprawności i jest w stanie wykonać ćwiczenia.

Źródła:

1. Derejczyk J., Zimna R.: Unieruchomienie, rehabilitacja i jej cele oraz wpływ ćwiczeń na pacjenta w starszym wieku. Przewodnik Lekarza 2002, vol 5(7), s. 58-63.
2. Pasek T. (i in.): Leczenie ruchem (kinezyterapia) pacjentów w podeszłym wieku. Gerontologia Polska 2011, vol 19(2), s. 68-76.
3. Bońkowski K., Klich-Rączka A.: Ciężka niesprawność czynnościowa osób starszych wyzwaniem dla opieki długoterminowej. Gerontologia Polska 2007, vol 15(3), s. 97-103.