Niedobór żelaza – przyczyny, objawy, skutki i leczenie

Żelazo to mikroelement pełniący w naszym organizmie szczególnie istotną rolę. Jest składnikiem hemoglobiny – obecnego w erytrocytach białka, odpowiedzialnego za dostarczenie tlenu do komórek budujących nasz organizm. Zaburzenia gospodarki żelazowej stanowią poważne zagrożenie zdrowotne. Dowiedz się, jakie są przyczyny i objawy niedoboru żelaza oraz co robić, by utrzymać właściwy poziom tego pierwiastka!

Przyczyny niedoboru żelaza

 Zaburzenia dotyczące gospodarki żelazowej mogą prowadzić do rozwoju nieprzyjemnych objawów. Na niedobory pierwiastka szczególnie narażone są niemowlęta, dzieci, młodzież, kobiety w ciąży oraz obficie miesiączkujące. Żelazo dzieli się na tzw. hemowe – dostarczane z produktami pochodzenia zwierzęcego i niehemowe – jego źródłem są produkty pochodzenia roślinnego. Żelazo hemowe jest znacznie łatwiej przyswajalne, stąd często niskie stężenie obserwuje się u wegetarian i wegan. Do najczęstszych przyczyn niedoboru należą:

• Zaburzenia wchłaniania, spowodowane między innymi stanem zapalnym żołądka i jelit, czy infekcją bakteryjną,
• Nadmierna utrata pierwiastka na skutek krwawień z przewodu pokarmowego, zabiegów operacyjnych lub obfitych miesiączek,
• Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo (podczas ciąży, laktacji),
• Dieta zawierająca produkty o niskiej jego zawartości,
• Częste odchudzanie i stosowanie rygorystycznych diet,
• Przewlekłe zażywanie leków alkalizujących (zmieniających kwaśne pH soku żołądkowego na odczyn zasadowy).

Sprawdź popularne kategorie

Objawy niedoboru żelaza

Niskie stężenie pierwiastka powoduje nieprawidłowe działanie narządów, co w konsekwencji prowadzi do niedokrwistości (anemii). Warto podkreślić, że odsetek osób cierpiących na anemię jest ogromny – na świecie ten problem dotyczy ponad 2 miliardów ludzi. Jeden z pierwszych objawów biochemicznych związanych ze zbyt małą podażą żelaza stanowi obniżenie stężenia ferrytyny we krwi. Kolejną oznakę stanowi niedokrwistość z niedoboru żelaza. Charakterystycznym jej skutkiem jest niska hemoglobina oraz zmniejszona liczba erytrocytów. Do objawów niskiego poziomu żelaza należą ponadto:

• Stałe uczucie osłabienia i znużenia,
• Łatwa męczliwość,
• Spadek koncentracji,
• Bóle i zawroty głowy,
• Osłabienie układu odpornościowego,
• Zaparcia i problemy z wypróżnianiem,
• Zajady w kącikach ust,
• Łamliwość włosów i paznokci,
• Wypadanie włosów.

Jakie mogą być skutki niedoboru żelaza?

Niedobór żelaza negatywnie odbija się na wielu aspektach życia – pogorszeniu ulega zarówno stan psychiczny, jak i fizyczny. Wiele osób doświadcza problemów z koncentracją, a praca i nauka sprawiają coraz większe trudności. Deficyt żelaza w organizmie pociąga za sobą również spadek odporności i znacznie zwiększa podatność na infekcje. Następstwem niedostatecznej ilości pierwiastka w organizmie wśród najmłodszych może być spowolnienie wzrostu, problemy z koncentracją i równowagą oraz zaburzenia rozwoju ruchowego. Często również obserwuje się charakterystyczne sińce pod oczami u dzieci. 

Skutkiem wywołanym niedoborem tego mikroelementu jest anemia – szczególnie groźna dla kobiet w ciąży, gdyż może wywołać przedwczesny poród, niską masę urodzeniową noworodka oraz niedotlenienie płodu. Anemia u osób starszych również stanowi zagrożenie ze względu na niespecyficzne objawy. Często wynika z chorób przewlekłych lub nowotworów. Wśród możliwych konsekwencji zdrowotnych nieleczonej niedokrwistości należy wymienić niewydolność serca, dusznicę bolesną oraz duszność wysiłkową. 

Jak zdiagnozować niski poziom żelaza?

Niedobór żelaza diagnozuje się na podstawie badań laboratoryjnych. Niska hemoglobina, obniżenie poziomu erytrocytów, hematokrytu oraz spadek parametrów MCV stanowią poważny sygnał ostrzegawczy i mogą wskazywać na niedokrwistość z niedoboru żelaza. Warto również sprawdzić stężenie ferrytyny, która stanowi magazyn pierwiastka w naszym organizmie. Należy podkreślić, że oznaczenie samej zawartości żelaza w surowicy nie zawsze jest miarodajne i bardzo często nie daje nam pełnych informacji o jego ilości.

Badanie polega na nakłuciu żyły sterylną igłą i zebraniu krwi do probówki, która poddana zostaje automatycznej analizie w laboratorium. Interpretacja wyników zawsze powinna zostać wykonana przez lekarza, który uwzględni wszystkie istotne czynniki (wiek, płeć). Na tej podstawie określi rodzaj ewentualnej niedokrwistości oraz ustali plan dalszego leczenia.

Jak leczyć niedobór żelaza?

Główny cel leczenia w przypadku stwierdzenia niedokrwistości stanowi uzupełnienie niedoboru żelaza i normalizacja stężenia hemoglobiny. W niektórych przypadkach, gdy istnieje podejrzenie innych chorób, lekarz może zalecić dodatkowe badania obrazowe – endoskopię, kolonoskopię, czy USG. Pełne wyleczenie niedokrwistości jest możliwe, jednak pacjenci powinni skrupulatnie trzymać zaleceń. Oprócz stosowania właściwej diety pomocne są dostępne na rynku suplementy, które oprócz żelaza zawierają szereg witamin krwiotwórczych (witaminę C oraz inne witaminy z grupy B). Leczenie preparatami żelaza zazwyczaj trwa około 3-6 miesięcy.

Jak uzupełnić niedobór żelaza?

Nieocenioną rolę w niwelowaniu niedoborów odgrywają preparaty żelaza w tabletkach dostępne w różnych postaciach i dawkach. Ich właściwą suplementację powinien ustalić lekarz. Podczas leczenia niedokrwistości warto pamiętać o kilku zasadach, dzięki którym zwiększymy wchłanialność żelaza:

• Preparaty należy przyjmować na pusty żołądek (jeśli wystąpi podrażnienie żołądka, można suplementować w trakcie posiłku),
• Jednocześnie stosowane środki o działaniu zobojętniającym mogą zakłócać wchłanianie pierwiastka,
• Nie powinniśmy popijać żelaza kawą lub herbatą, ponieważ zawarte w nich taniny utrudniają jego wchłanianie z przewodu pokarmowego,
• Żelazo zaleca się przyjmować wraz z witaminą C i witaminą B12, które zwiększają jego wchłanianie w organizmie.

Pomocne w uzupełnianiu niedoborów żelaza są również leki i suplementy diety z kwasem foliowym. Preparaty wpływają korzystnie m.in na układ pokarmowy oraz wspomagają sprawne funkcjonowanie wątroby, jelit i soków żołądkowych. 

Dieta na niedobór żelaza

Poza leczeniem farmakologicznym istotną rolę w terapii niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza odgrywa dieta. Pokarmy bogate w żelazo to m.in.:

• Produkty pochodzenia zwierzęcego: wołowina, drób (kurczak, indyk), cielęcina, owoce morza (krewetki, ostrygi, małże),
• Warzywa: szparagi, szpinak, zielona fasola, groszek,
• Owoce: cytrusy, truskawki, aronia, czarna porzeczka,
• Produkty pełnoziarniste: brązowy ryż, kasza, pieczywo, makarony,
• Orzechy i nasiona: nasiona słonecznika, nasiona dyni.

Podsumowanie

Żelazo to jeden z najbardziej pożądanych przez organizm pierwiastków. Spełnia szereg ważnych funkcji, dlatego nigdy nie powinniśmy bagatelizować pierwszych objawów jego niedoboru. Warto regularnie sprawdzać stężenie żelaza. Odpowiednia dieta oraz suplementacja powinny wystarczyć w uregulowaniu poziomu tego mikroelementu.