Astma wysiłkowa − co to jest? Choroba dzieci i młodych dorosłych

Główne objawy astmy powysiłkowej to duszność i kaszel, które pojawiają się po aktywności fizycznej lub w jej trakcie. Choroba ta ujawnia się szczególnie w chłodnych miesiącach, kiedy próbujesz trenować na świeżym powietrzu. Na czym polega astma wysiłkowa?

Co to jest astma wysiłkowa?

Astma wysiłkowa pojawia się zwykle po intensywnej aktywności fizycznej. Dochodzi wtedy do przejściowego, niekontrolowanego skurczu oskrzeli. Ta nadreaktywność oskrzeli jest odwracalna i trwa zwykle do godziny po wysiłku, po czym samoistnie ustępuje. Symptomy mogą pojawić się zarówno w trakcie wysiłku, jak i bezpośrednio po jego zakończeniu.

W praktyce medycznej i literaturze naukowej zamiennie używa się pojęć astmy wysiłkowej i powysiłkowego skurczu oskrzeli. Szacuje się, że dolegliwość ta może dotykać nawet 12-15% osób. Odsetek ten bywa często wyższy w różnych grupach społecznych i zawodowych - np. w przypadku sportowców, którzy uprawiają sporty zimowe może przekraczać nawet 50%. Astmę wysiłkową obserwuje się zarówno u dzieci, jak i u dorosłych.

Sprawdź też, czym jest astma alergiczna.

Co istotne, astmę wysiłkową traktować można jako odrębną jednostkę chorobową, ale często stanowi ona także jeden z objawów przewlekłej astmy oskrzelowej. Więcej o tej chorobie dowiesz się z artykułu: Astma oskrzelowa: 6 rzeczy, które powinien wiedzieć o niej chory. W praktyce oznacza to, że ten charakterystyczny skurcz oskrzeli po wysiłku może być jedyną przypadłością u zdrowej osoby lub też po prostu wysiłek fizyczny może pobudzać napad astmy u astmatyka.

Najczęściej astma wysiłkowa występująca solo ma umiarkowany przebieg i nie zagraża istotnie choremu, ale niewątpliwie przeszkadza w uprawianiu sportu czy intensywnej aktywności. Nie warto ignorować tego zjawiska, bo może być oznaka ogólnej nadreaktywności dolnych dróg oddechowych. Z czasem duszności mogą pojawiać się też w innych okolicznościach. Dlatego warto kontrolować tę dolegliwość, bo może prowadzić do pełnoobjawowej astmy.

Astma wysiłkowa − przyczyny

Skąd bierze się astma wysiłkowa? U chorych wzmożona aktywność fizyczna pobudza komórki zapalne i aktywuje zakończenia nerwowe do uwalniania cytokin i substancji prozapalnych. To z kolei rozwija reakcję zapalną i prowadzi do patologicznego skurczu oskrzeli.

Wiele badań wskazuje na to, że nadreaktywność oskrzeli u astmatyków nieco różni się od tej, która występuje spontanicznie u „zdrowych” sportowców lub osób aktywnych. Astmatycy mają zazwyczaj dużo mocniejsze powysiłkowe skurcze oskrzeli. Badania ujawniają, że przyczynami nadreaktywności oskrzeli u niektórych sportowców mogą być toczące się w płucach procesy uszkodzeń i naprawy nabłonka dróg oddechowych. Zakłada się, że w odpowiedzi na różne czynniki drażniące, które dostają się do płuc w trakcie treningu na chłodzie (zimne, suche powietrze, zanieczyszczenia etc.), w tkance tej mogą powstawać mikrouszkodzenia. W efekcie tego do nabłonka napływają niektóre komórki układu immunologicznego i powodują reakcje alergiczne związane ze stanem zapalnym.

Sprawdź też, na czym polega profilaktyka astmy.

Astma wysiłkowa − objawy

Typowe objawy astmy wysiłkowej to duszność, kaszel oraz świsty i ucisk w klatce piersiowej. Dodatkowo chory może czuć, że jego oddech jest spłycony i niepełny. Rzadziej obserwuje się zawroty głowy, ból w nadbrzuszu czy też skurcze mięśni. Najczęściej problemy z oddychaniem wzmagają się w zimie lub w ogóle pojawiają się tylko przy niskich temperaturach. Objawy rozkładają się w czasie w charakterystyczny sposób: na początku wysiłku drogi oddechowe rozszerzają się i po jakimś czasie następuje ich gwałtowny skurcz. Wtedy pojawiają się wszystkie typowe symptomy. Po około 30 minutach od zaprzestania aktywności fizycznej drogi oddechowe ponownie się rozszerzają, a dolegliwości ustępują.

Objawy powysiłkowego skurczu oskrzeli nie tak łatwo rozpoznać.

• Po pierwsze, duszność może pojawić się zarówno w trakcie, jak i po zakończonym wysiłku.
• Po drugie, jeśli aktywność trwa długo, symptomy mogą się wcale nie pojawić. Dzieje się tak dzięki wydzielanym w trakcie wysiłku katecholaminom, które rozkurczają oskrzela. Te substancje mogą skutecznie zahamować nadreaktywność oskrzeli.
• Po trzecie, kiedy wzmożone aktywności fizyczne następują po sobie w parogodzinnych odstępach czasu (do 4 godzin), przy kolejnym wysiłku objawy mogą być dużo mniejsze. Najczęściej najmocniejszy skurcz oskrzeli następuje miedzy 3 a 10 minutą po zakończonym wysiłku fizycznym.

Astma wysiłkowa − rozpoznanie

Jak wspomniałam, celna diagnostyka astmy powysiłkowej nie jest taka prosta. Jej podstawy to dokładny wywiad i wykluczenie innych chorób. Lekarz w czasie rozpoznania powinien rozważyć wszystkie choroby przewlekłe zarówno układu oddechowego, jak i sercowo-naczyniowego - przede wszystkim zespół hiperwentylacyjny, problemy ze strunami głosowymi lub refluksem żołądkowo-przełykowym. Czasem przyczyna dolegliwości, które przypominają astmę oskrzelową, jest bardzo prozaiczna, np. może okazać się, że to po prostu nieodpowiednie przygotowanie do wysiłku lub przetrenowanie.

Żeby potwierdzić astmę wysiłkową, można poddać się badaniu wysiłkowemu na bieżni czy testom nadreaktywności oskrzeli. O badaniu wysiłkowym pisałam tu: Test 6-minutowego marszu sprawdza Twoją wydolność!. Test wysiłkowy na bieżni może łączyć się również z prowadzeniem zapisu EKG, monitorowaniem wysycenia krwi tlenem za pomocą pulsoksymetru oraz obserwacją i pomiarem wentylacji. Do diagnostyki można użyć mannitolu, hipertonicznego roztworu NaCl, czy też hiperwentylacji izokapnicznej suchym powietrzem.

Wyniki tych badań, jak i spirometrii (o której szczegółach przeczytasz tu: Spirometria − na czym polega badanie pojemności płuc?) wymagają jednak analizy doświadczonego lekarza. Astmę powysiłkową trudno stwierdzić na podstawie samych testów nadreaktywności oskrzeli, bo organ ten może reagować tylko na bodziec, którym jest wysiłek fizyczny, a nie zareagować na inne drażniące czynniki używane w diagnostyce. Ostatecznie astmę powysiłkową potwierdza obniżenie natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej (FEV1) po wykonaniu wysiłku fizycznego, o co najmniej 10% w stosunku do wartości wyjściowej. Zakłada się, że u osób niezażywających glikokortykosteroidów (ani wziewnie, ani doustnie) obniżenie wartości FEV1 do 25% jest stanem łagodnej astmy powysiłkowej, do 50% − umiarkowanej, a powyżej 50% − ciężkiej.

Zdiagnozowana astma powysiłkowa − co dalej?

Dokładną terapię i postępowanie ustala lekarz prowadzący po ostatecznej diagnozie. Wszystko zależy od intensywności objawów i tego, jak często i przy jak dużym wysiłku się ujawniają. Co więcej, terapia będzie inna dla powysiłkowego skurczu oskrzeli oraz dla przewlekłej astmy oskrzelowej. W niektórych przypadkach pomocne może okazać się leczenie ciągłe. Kiedy indziej zaleca się pojedyncze, prewencyjne dawki leków przeciwalergicznych lub rozszerzających oskrzela, które chory przyjmuje przed planowanym intensywnym wysiłkiem. Jeśli zostanie zdiagnozowana pełnoobjawowa astma, to wymaga ona stałego leczenia i kontroli specjalisty. O leczeniu tej choroby pisaliśmy tu: Astma oskrzelowa. Leczenie pozwala kontrolować chorobę.

Warto też nabyć kilka dobrych nawyków, które pomogą zmniejszyć szanse wystąpienia niechcianych dolegliwości.

• Mniej więcej godzinę przed planowanym wysiłkiem fizycznym zrób krótkie i intensywne rozgrzewki.
• Kiedy ćwiczysz na chłodnym powietrzu, pamiętaj, żeby oddychać przez nos. W ten sposób do płuc trafi lepiej ogrzane i nawilżone powietrze, niż kiedy oddychasz przez usta.
• Staraj się także stopniowo zmniejszać intensywność treningu, a nie nagle go kończyć.
• Przeznacz również czas na kilkuminutowy odpoczynek po zakończonym wysiłku.
• Niektóre źródła wskazują również na korzystny wpływ diety z małą zawartością soli oraz bogatej w tłuszcze rybne.

Jeśli masz skłonności do powysiłkowego skurczu oskrzeli, unikaj intensywnych ćwiczeń na zimnym powietrzu i w czasie, kiedy jest podwyższony poziom zawieszonych w powietrzu pyłów. Śledź alerty smogowe i w dni, kiedy powietrze jest słabszej jakości, wybieraj aktywność w domu.

Astma powysiłkowa to nie wyrok!

Astma powysiłkowa pojawia się podczas lub po intensywnym wysiłku. Jej objawy powinny minąć samoistnie w przeciągu 30-45 min. Jednak jeśli skurcz oskrzeli jest mocny i istotnie wpływa na dotlenienie organizmu, warto rozważyć doraźne stosowanie wziewnych leków rozkurczających oskrzela.

Źródła:

1. Bochenek G., Niżankowska-Mogilnicka E.: Astma z nadwarażliwością na aspirynę i astma wysiłkowa. [W:]Fal A.: Alergia, choroby alergiczne, astma. Medycyna Praktyczna, Kraków 2010.
2. Grzelewski T., Stelmach I. Exercise-induced bronchoconstric-tion in asthmatic children. A comparative systemic review ofthe available treatment options. Drugs 2009; 69: 1533–1553.43.
3. Carlsen K.H., Anderson S.D., Bjermer L. i wsp. Treatment ofexercise-induced asthma, respiratory and allergic disorders insports and the relationship to doping: part II of the report fromthe Joint Task Force of European Respiratory Society (ERS) andEuropean Academy of Allergy and Clinical Immunology (EAA-CI) in cooperation with GA2LEN. Allergy 2008