Glikokortykosteroidy w leczeniu m.in. alergii i astmy. Jak działają?

Glikokortykosteroidy to bardzo duża grupa leków o szerokim spektrum działania. Stosuje się je m.in. w leczeniu alergii czy astmy oskrzelowej. Leki mogą mieć postać tabletek, ale także preparatów wziewnych, donosowych czy nawet maści. A czy wiesz, że glikokortykosteroidy to także hormony, które wytwarzane są naturalnie w organizmie? Dowiedz się więcej na temat działania i stosowania glikokortykosteroidów.

Glikokortykosteroidy w leczeniu astmy

Podstawą leczenia pacjentów chorujących na astmę są między innymi glikokortykosteroidy wziewne. Stworzenie wziewnej postaci tych leków było dużym przełomem w terapii astmy, bo pozwoliło to ograniczyć konieczność leczenia systemowego sterydami w tej grupie chorych.

Jakie działanie wykazują wziewne glikokortykosteroidy? Wziewne glikokortykosteroidy zmniejszają stan zapalny i reakcję alergiczną w ścianie oskrzeli, przez co poprawiają wydolność układu oddechowego i redukują objawy astmy jak duszność, suchy, napadowy kaszel i świszczący oddech.

Zahamowanie reakcji zapalnej w ścianie oskrzeli ogranicza też ich reaktywność na alergeny i czynniki drażniące, przez co napady astmy są rzadsze i mniej nasilone.

Wziewne glikokortykosteroidy pozwalają na kontrolę choroby i osiągnięcie dla pacjentów optymalnych efektów, pod warunkiem jednak, że pacjent regularnie przyjmuje leki.

Dowiedz się więcej o astmie alergicznej: Astma oskrzelowa: 6 rzeczy, które powinien wiedzieć o niej chory

Glikokortykosteroidy donosowe przy alergii

Glikokortykosteroidy mogą też być stosowane w postaci donosowej. Donosowe glikokortykosteroidy stosowane są najczęściej u pacjentów, którzy chorują na alergiczny nieżyt nosa. Dzięki tym lekom objawy alergicznego nieżytu nosa jak wodnista wydzielina, napadowe kichanie, świąd nosa, podniebienia i spojówek − mijają.

Zarówno wziewne, jak i donosowe glikokortykosteroidy stosowane zgodnie z zaleceniami lekarza są uznawane za preparaty bezpieczne, a co najważniejsze pozbawione ogólnoustrojowych działań niepożądanych.

Sprawdź też, czym jest alergia wziewna.

Co to są glikokortykosteroidy?

Glikokortykosteroidy to hormony, które kora nadnerczy produkuje w odpowiedzi na stymulację przez hormon adrenokortykotropowy (ACTH) − wydzielany z przysadki mózgowej. Odgrywają istotną rolę w regulacji metabolizmu, bo wpływają na przemianę tłuszczów, węglowodanów i białek. Regulują też gospodarkę wodno-elektrolitowa. Do naturalnych glikokortykosteroidów należą kortyzon, kortyzol i kortykosteron.  

Jest to także duża grupa leków, które z uwagi na swoje szerokie działanie, stanowią bardzo ważny element w terapii wielu chorób.

Wielkim przełomem w medycynie był moment, gdy Hench wraz z grupą naukowców odkrył pozytywny wpływ sztucznie syntezowanych glikokortykosteroidów na stan chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Od tego momentu w medycynie nastąpiła nowa era, bo w rękach lekarzy były substancje, które mają zbawienny wpływ na wiele przewlekłych, zapalnych chorób.  Nie minęło jednak wiele czasu, gdy okazało się, że leki te nie tylko nie powodują trwałych remisji chorób, ale ich stosowanie obarczone jest licznymi działaniami niepożądanymi.

Dziś glikokortykosteroidy należą do jednych z najczęściej stosowanych leków w różnych gałęziach medycyny jak reumatologia, dermatologia, endokrynologia czy neurologia. Od czasu ich odkrycia działanie tych leków zostało doskonale poznane, dzięki czemu lekarze mogą dziś wykorzystywać ich skuteczne działanie przeciwzapalne, immunosupresyjne czy antyalergiczne i kontrolować jednocześnie ryzyko rozwoju objawów niepożądanych leczenia.

Kolejnym bardzo ważnym krokiem w leczeniu glikokortykosteroidami był moment, gdy poza preparatami podawanymi ogólnoustrojowo, wyprodukowano sterydy o działaniu miejscowym, np. w postaci kremów, maści, wstrzyknięć dostawowych czy leków wziewnych przeznaczonych do leczenia astmy oskrzelowej. Stosowanie miejscowych glikokortykosteroidów, choć również jest obarczone ryzykiem rozwoju działań niepożądanych, pozbawione jest ogólnoustrojowych skutków ubocznych, co znacznie poszerzyło i tak już szeroki wachlarz możliwości terapeutycznych z użyciem tych leków.

Sprawdź też leki na alergię.

Glikokortykosteroidy − działanie

Glikokortykosteroidy wykazują wielokierunkowe działanie. Leki te mają właściwości przeciwzapalne, immunosupresyjne i przeciwalergiczne. Z dużą skutecznością wpływają na przebieg stanu zapalnego, bo hamują zachodzące tu zjawiska na wszystkich jego etapach.

Mechanizm działania glikokortykosteroidów jest złożony i nie do końca poznany. Ich wysoka skuteczności wynika z tego, że większość komórek organizmu posiada odpowiednie dla nich receptory. Bez względu na to, w jakiej postaci lek jest podany − czy to glikokortykosteroidy donosowe, czy glikokortykosteroidy wziewne − przenika on do komórki, a tam łączy się ze swoistym dla siebie receptorem cytoplazmatycznym. Powstały po połączeniu sterydu z receptorem kompleks wiąże się następnie z DNA komórki i reguluje produkcję aktywnych biologicznie białek.  

Glikokortykosteroidy to leki, które poza działaniem przeciwzapalnym, immunopsupresyjnym czy antyalergicznym, podobnie jak ich naturalne odpowiedniki, mają silny wpływ na metabolizm węglowodanów, lipidów, białek i na równowagę wodno-elektrolitową.

Sprawdź też, co to jest alergia krzyżowa.

Glikokortykosteroidy − stosowanie

Glikokortykosteroidy to leki, które podawać można zarówno jako substytucję w przypadku niedoboru hormonów nadnerczy i jako leki o działaniu przeciwzapalnym.

U pacjentów chorujących na chorobę Addisona, czyli pierwotną niedoczynność kory nadnerczy, konieczne jest regularne podawanie sterydów zarówno o działaniu glikokortykosteroidowym, jak i mineralokortykosteroidowym i niekiedy też androgenów. Tego rodzaju terapia ma odtworzyć naturalny dobowy rytm wydzielania hormonów przez korę nadnerczy.

Glikokortykosteroidy stosowane też są szeroko w wielu chorobach, gdzie wykorzystuje się ich przeciwzapalne i immunosupresyjne działanie. Leki te podaje się wówczas nie tylko systemowo, ale również miejscowo, np. w formie kremów czy maści.

Sprawdź też, jak działają leki przeciwhistaminowe.

Do chorób tych należą:

• czynna postać tocznia rumieniowatego układowego
• różne postacie zapalenia naczyń
• polimialgia reumatyczna
• mieszana choroba tkanki łącznej
• choroba Stilla
• zespół antyfosfolipidowy
• zapalenie wielomięśniowe
• reumatoidalne zapalenie stawów
• Choroba Leśniowskiego-Crohna
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• astma oskrzelowa
• atopowe zapalenie skóry
• łuszczyca zwykła
• liszaj płaski
• wyprysk kontaktowy
• choroby pęcherzowe
• łysienie plackowate
• bielactwo

i inne.

Glikokortykosteroidy zwykle podawane są z innymi lekami, które mają uzupełnić ich działanie. Każda terapia oparta na glikokortykosteroidach powinna być na tyle długa, żeby osiągnąć maksymalne korzyści dla pacjenta, ale również na tyle krótka, żeby uniknąć rozwoju działań niepożądanych.

Sprawdź też, czym jest astma alergiczna.

Glikokortykosteroidy − leki w wielu postaciach

Glikokortykosteroidy to bardzo szeroka grupa substancji, do której należą zarówno preparaty dożylne, doustne, wziewne, dostawowe jak i preparaty przeznaczone do podawania bezpośrednio na skórę lub błonę śluzową.

Najczęściej stosowanym lekiem wśród bardzo licznej grupy glikokortykosteroidów jest prednizon i hydrokortyzon, które podawane są w formie doustnej.

Do leków tych należą też między innymi takie substancje jak:

• betametazon
• budezonid
• deksametazon
• flutikazon
• klobetazol
• metyloprednizolon
• mometazon
• prednizolon
• triamcinolon

W zależności od postaci chemicznej glikokortykosteroidów, leki te mają różne przeznaczenie. Metylowe pochodne sterydów jak metyloprednizolon do stosowania doustnego, bursztynian metyloprednizolonu do terapii dożylnej, czy octan metyloprednizolonu przeznaczony do iniekcji dostawowych czy stosowania miejscowego.

Wśród flurowych pochodnych glikokortykosteroidów są takie substancje jak propionian flutykazonu w postaci inhalacji, sól sodowa fosforanu deksametazonu przeznaczona do wstrzyknięć dożylnych lub domięśniowych i walerianian betametazonu w postaci kremu lub maści.

Sprawdź też maści i leki na alergię skórną.

Glikokortykosteroidy − działania niepożądane

Glikokortykosteroidy to leki, które w przypadku krótkotrwałej terapii cechują się dość szerokim profilem bezpieczeństwa. Zarówno systemowa, jak i miejscowa przewlekła sterydoterapia, obarczone są niestety ryzykiem rozwoju licznych działań niepożądanych.

Objawy uboczne tych leków są tym silniejsze, im większa jest ich dawka i im dłuższy jest czas leczenia. Część z tych objawów cofa się, jednak jest to zależne od osobniczych predyspozycji każdego pacjenta.

Leczenie systemowe glikokortykostroidami może prowadzić do takich działań niepożądanych jak:

• zahamowanie czynności nadnerczy
• zwiększona podatność na zakażenia
• osteoporoza
• nadciśnienie tętnicze
• zaburzenia gospodarki węglowodanowej, białkowej i lipidowej
• zaburzenia wodno-elektrolitowe
• rozwój wrzodów żołądka
• spadek siły mięśniowej
• rozwój zmian neurologiczno-psychiatrycznych i jaskry
• zaburzenia funkcji zależnych od hormonów płciowych, w tym zaburzenia miesiączkowania

Miejscowe preparaty glikokortykosteriodów, choć w pewnym stopniu wchłaniają się do krwioobiegu, rzadko są powodem poważnych ogólnoustrojowych skutków ubocznych. Nie pozostaję jednak bez wpływu na organizm.

Do miejscowych skutków ubocznych przewlekłej sterydoterapii należą:

• znaczne ścieńczenie skóry
• powstawanie rozstępów
• podatność na miejscowe zakażenia skóry i błon śluzowych
• trądzik posterydowy
• zapalenie około ustne
• zaburzenia pigmentacji skóry
• teleangiektazje
• zapalenie mieszków włosowych
• zmniejszona zdolność do gojenia się ran skóry

 Choć leki te mogą mieć zbawienny wpływ na stan chorego i stosowanie powinno być nadzorowane przez lekarza. Dzięki temu zwiększasz szansę na uniknięcie działań niepożądanych.