Bąblowica: choroba od niemytych owoców leśnych

Bąblowica to pasożytnicza choroba wywołana przez larwy tasiemca E. granulosus lub E. multilocularis. Występuje rzadko i wiele lat może nie dawać żadnych objawów. Prowadzi do powstania torbieli, najczęściej w wątrobie, ale czasem obejmuje też inne narządy. Nieleczona bąblowica, szczególnie wielojamowa, może prowadzić do groźnych powikłań. W jaki sposób zaraża się bąblowicą i jak się ją leczy?

Co to jest bąblowica?

Bąblowica to choroba pasożytnicza wywoływana przez tasiemce z rodzaju Echinococcus. Tasiemiec Echinocossus granulosus jest odpowiedzialny za bąblowicę jednojamową (inaczej zwaną bąblowicą jednokomorową lub echinokokozą). Bąblowicę wielojamową (czyli wielokomorową lub alweokokozę) powoduje natomiast Echinococcus multilocularis. Bąblowicę jednojamową można spotkać na całym świecie (przede wszystkich w wiejskich terenach), wielojamowa występuje jedynie na półkuli północnej. Bąblowica w Polsce jest chorobą rzadką.

Echinokokoza jest nieco częstsza (około kilkudziesięciu przypadków w skali roku), choć w ostatnim czasie notuje się coraz więcej zachorowań na alweokokozę, szczególnie w niektórych rejonach Polski, w związku ze zwiększaniem się populacji lisów.   

Sprawdź też, jak prawidłowo myć ręce.

Tasiemiec bąblowiec i jego cykl życiowy

Żywicielem pośrednim (czyli takim, w którym żerują larwy pasożyta) dla E. granulosus odpowiedzialnego za bąblowicę jednojamową, są głównie świnie i owce.

Żywicielem ostatecznym, w którym tasiemiec osiąga dojrzałość płciową, najczęściej jest pies (sporadycznie może nim zostać kot, wilk czy lis). Psy zarażają się tasiemcem bąblowcowym zjadając mięso (np. odpadki poubojowe czy podroby) żywiciela pośredniego, zazwyczaj świni. Tasiemiec żyje w jelicie cienkim psa i produkuje jaja, które pies wydala wraz ze stolcem.

W przypadku E. multilocularis, który wywołuje bąblowicę wielokomorową, dorosła postać tasiemca pasożytuje w jelicie cienkim lisa. Gryzonie takie jak np. polne myszy, norniki czy nornice, są jego żywicielem pośrednim.

Sprawdź też leki na pasożyty.

Bąblowica − czy można się zarazić od człowieka?

Człowiek staje się dla tasiemca bąblowcowego przypadkowym żywicielem pośrednim, gdy nieumyślnie spożyje zanieczyszczoną jajami żywność lub przeniesie jaja do ust na zabrudzonych dłoniach. Skażona żywność to zwykle produkty, które mają kontakt z ziemią, a więc i potencjalnie z odchodami psów lub lisów np. nieumyte borówki, jagody, poziomki.

To jedyna droga przenoszenia choroby. Nie można więc zarazić się nią od drugiego człowieka.

Borówka amerykańska a bąblowica

Borówka amerykańska jest zwykle hodowana na plantacjach lub w prywatnych ogrodach, gdzie ryzyko bąblowicy na pewno jest mniejsze niż w przypadku owoców leśnych. Pamiętaj jednak, że najczęściej nie można w 100% wykluczyć kontaktu owoców z odchodami zwierząt. Dlatego zawsze przed spożyciem myj owoce i warzywa- zarówno te zebrane osobiście, jak i kupione w sklepie czy na targu.

Jednojamowa bąblowica − objawy u człowieka

Po zjedzeniu inwazyjnych jaj tasiemca, w jelicie cienkim człowieka wylęga się tzw. onkosfera, która przechodzi przez ścianę jelita i dostaje się do krwi. Najczęściej umiejscawia się w wątrobie, gdzie formuje dobrze odgraniczoną torbiel (w około 60% przypadków). Rzadziej wędruje wraz z krwią do innych narządów wewnętrznych: zwykle płuc, ale również mózgu, gałki ocznej, śledziony, kości, narządów miednicy mniejszej czy narządów płciowych.

Choroba przez długi czas – nawet do kilku lat − może nie dawać żadnych objawów. Czas pojawienia się symptomów i ich nasilenie zależą od lokalizacji torbieli, jej rozmiarów i szybkości powiększania się.

Torbiel umiejscowiona w wątrobie może skutkować dolegliwościami bólowymi w brzuchu, uczuciem pełności i rozpierania, dyskomfortem w podżebrzu prawym, wzdęciami czy nudnościami. Duże torbiele mogą prowadzić do powiększenia wątroby, a ich ucisk na drogi żółciowe czy naczynia dawać objawy żółtaczki lub nadciśnienia wrotnego.

Sprawdź też leki na wątrobę.

Nagłe pogorszenie ogólnego stanu pacjenta, pojawienie się gorączki, dreszczy i bólu świadczy czasem o bakteryjnym zakażeniu torbieli. W przypadku urazu brzucha lub zabiegu operacyjnego (a czasem nawet samoistnie, bez żadnego czynnika sprawczego), torbiel może pęknąć, co grozi wstrząsem anafilaktycznym.

Jeśli torbiele umiejscowione są w innych narządach wewnętrznych, charakter symptomów zależy od ich lokalizacji. Torbiele w płucach mogą objawiać się długotrwałym kaszlem, dusznością, bólem w klatce piersiowej czy krwiopluciem. Torbiel w mózgu manifestuje się jak guz mózgu, czyli daje objawy neurologiczne, np. bóle głowy, objawy ogniskowe czy wymioty. Torbiele usytuowane w kościach mogą prowadzić do złamań niskoenergetycznych, a lokalizacja w gałce ocznej prowadzić do uszkodzenia narządu i upośledzeniu wzroku.

Sprawdź też, jak odróżnić kaszel suchy i mokry.

Wielojamowa bąblowica − objawy u człowieka

Podobnie jak w przypadku zarażenia E. granulosus, E. multilocularis także przenika przez jelito cienkie człowieka i dostaje się do wątroby. Tutaj jednak, nie tworzy się jednokomorowa i dobrze odgraniczona torbiel, a powstaje beztorebkowe skupisko wielu niewielkich torbieli. Mogą one wrastać w miąższ wątroby, naciekać sąsiadujące struktury i przerzutować wraz z krążeniem krwi do innych narządów.

Okres bezobjawowy choroby trwa czasami nawet kilkanaście lat.

Bąblowica wątroby może doprowadzić do pojawienia się symptomów takich jak:

• bóle w prawej okolicy podżebrowej
• wzdęcia
• uczucie rozpychania
• żółtaczka
• zapalenie dróg żółciowych
• objawy nadciśnienia wrotnego
• powiększenie wątroby

Sprawdź też, jak szybko zregenerować wątrobę.

Naciekanie okolicznych struktur i narządów (np. przepony, płuc, opłucnej, nerki, nadnercza, trzustki, śródpiersia, osierdzia, serca, żołądka, otrzewnej, węzłów chłonnych) skutkuje pojawieniem się wielu różnorodnych i niecharakterystycznych objawów np. zaburzeniami odpływu moczu.

Czasem dochodzi do rozsiewu zmian bąblowcowych do odległych narządów, np. płuc, ośrodkowego, układu nerwowego, kości, gałki ocznej i innych. Rozległe i zaawansowane zmiany alweokokozy przypominają przebieg choroby nowotworowej i mogą prowadzić do wyniszczenia organizmu, marskości i niewydolności wątroby, krwotoku z żylaków przełyku, a nawet śmierci. Podobnie jak w przypadku echinokokozy, istnieje zagrożenie wstrząsu anafilaktycznego.

Sprawdź też, jak postępować przy wstrząsie anafilaktycznym.

Bąblowica − jak rozpoznać chorobę?

Bąblowica przez wiele lat przebiega zwykle bezobjawowo, w związku z czym torbiel bąblowcowa może być zupełnie przypadkowym znaleziskiem, np. podczas badania USG przeprowadzonego z zupełnie innego powodu.

Jeśli natomiast zaobserwujesz u siebie opisane powyżej objawy − bardzo rzadko będą one świadczyć o zarażeniu bąblowcem. Istnieje cały szereg znacznie częściej występujących schorzeń o takiej symptomatologii. Szczególnie istotne jest wykluczenie zmiany nowotworowej, dlatego nie ignoruj przejawów nieprawidłowości i nie zwlekaj z wizytą u lekarza.

Jeśli podejrzewasz, że mogłeś mieć kontakt z jajami pasożyta (np. hodujesz świnie lub owce, karmisz psy odpadkami poubojowymi, spożyłeś nieumyte owoce leśne czy miałeś kontakt z lisem), koniecznie poinformuj o tym swojego lekarza. Po zbadaniu Cię i zebraniu dokładnego wywiadu, lekarz może zlecić badania ogólne (np. morfologię, parametry wątrobowe) i badania serologiczne, czyli badanie poziomu swoistych przeciwciał IgG metodą ELISA, z potwierdzeniem testem western blot.

W razie wątpliwości można wykonać biopsję cienkoigłową (ale ma to zastosowanie jedynie w przypadku bąblowicy jednokomorowej). W badaniu obrazowym USG, torbiele bąblowcowe dają charakterystyczny obraz: występuje rozwarstwiająca się torebka (obraz „kwiatu lilii wodnej”) i odbicia wewnętrzne, które świadczą o przegrodach i torbielach potomnych (obraz „plastra miodu”). W grubej ścianie torbieli często pojawiają się zwapnienia. W przypadku bąblowicy wielokomorowej, zmiana w wątrobie jest słabo odgraniczona i nie posiada torebki, występują obszary martwicy i zwapnień, a guz nacieka okoliczne tkanki. Tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny umożliwiają dokładniejszą ocenę wielkości, wyglądu i granic torbieli. Ich wykonanie jest konieczne przy podejrzeniu lokalizacji zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym.

Badanie histologiczne materiału śród- i pooperacyjnego pozwala na ostateczne rozpoznanie bąblowicy. 

Sprawdź też witaminy i minerały.

Bąblowica − leczenie i profilaktyka

Bąblowica jednojamowa w niektórych przypadkach (np. mała, zwapniała torbiel, która nie uciska naczyń, ani dróg żółciowych) wymaga jedynie obserwacji. W przeciwnym razie, prowadzi się leczenie zachowawcze z zastosowaniem albendazolu (lek przeciwpasożytniczy) lub leczenie zabiegowe, które polega na wycięciu torbieli. Jeśli operacji nie da się wykonać, rozwiązaniem jest czasem nakłucie torbieli z wprowadzeniem do niej roztworu NaCl lub etanolu i aspiracja treści.

Bąblowica wielojamowa wymaga chirurgicznego usunięcia zmianywraz z równoczesnym leczeniem albendazolem. Pamiętaj, że leczenie bąblowicy prowadzi się w specjalistycznych ośrodkach referencyjnych. W trakcie terapii i po jej zakończeniu, pacjenci wymagają okresowych badań kontrolnych. Rokowanie w alweokokozie jest nieco gorsze niż w przypadku echinokokozy, a powikłania choroby związane z zajęciem wątroby i naciekiem sąsiednich narządów mogą być poważne i prowadzić nawet do śmierci. Gorszy przebieg bąblowicy jest także związany z lokalizacją torbieli, np. w ośrodkowym układzie nerwowym.

Żeby uniknąć zachorowania, dbaj o systematyczne odrobaczanie psów i nie karm ich odpadkami poubojowymi. Dokładnie myj ręce, a w ogrodzie pracuj w rękawicach ochronnych. Jeśli sadzisz własne warzywa i owoce, rób to na ogrodzonej posesji. Pamiętaj, żeby zawsze myć warzywa, owoce oraz grzyby leśne. Unikaj kontaktu z lisami.

Źródła:

1. P. Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika
2. E. Duszczyk, Bąblowica
3. J. Gawor, A. Borecka, A. Malczewski, Zarażenie lisów bąblowcem wielojamowym jako potencjalne zagrożenie dla ludzi w Polsce