COVID-19 – objawy, leczenie i profilaktyka

COVID-19 to wcześniej nieznana choroba infekcyjna wywołana przez wirusa SARS-CoV-2. Jej przebieg może być niezwykle zróżnicowany: od postaci bezobjawowej, przez łagodne symptomy zakażenia górnych dróg oddechowych, aż po zespół ostrej niewydolności oddechowej. Pandemia COVID-19 to niewątpliwie jedno z wydarzeń, które zapisze się na kartach naszej historii. Poznaj objawy, sposoby leczenia oraz sprawdź informacje na temat profilaktyki tej nowej choroby zakaźnej.

Co to jest COVID–19?

 COVID-19 to ostra choroba wirusowa wywołana przez SARS-CoV-2, czyli koronawirusa ciężkiego ostrego zespołu oddechowego 2. Po raz pierwszy świat usłyszał o nim pod koniec 2019 r., a do pierwszego zakażenia doszło w Chinach. Wówczas władze tego kraju poinformowały o wykryciu przypadków zapalenia płuc o nieznanej przyczynie w miejscowości Wuhan. Wysoce prawdopodobne jest to, że wirus SARS-CoV-2 wywodzi się wirusa zarażającego nietoperze, a konkretnie gatunek Rhinolophus affinis. 

W ciągu 3 kolejnych miesięcy wirus SARS-CoV-2 rozprzestrzenił się na całym globie, a 11 marca 2020 r. WHO ogłosiło pandemię COVID-19. Od tego czasu minęło ponad 2 lata. Mamy już szczepionkę, a także ustalony schemat leczenia, który ograniczył liczbę śmiertelnych przypadków. Na tę chwilę łączna liczba potwierdzonych przypadków zakażeń w Polsce przekroczyła 6 mln, a liczba zgonów – 118 tys. Wiemy jednak, że te dane są niedoszacowane. 

Warianty SARS-CoV-2

 SARS-CoV-2 to wirus RNA należący do beta-koronawirusów – tego samego podrodzaju, do którego należy SARS-CoV, odpowiedzialny za epidemię ciężkiego ostrego zespołu oddechowego w latach 2002-2003. Warto zaznaczyć, że od początku pandemii obserwuje się pewne zmiany genetyczne zachodzące w genomie SARS-CoV-2. Te mutacje mają za zadanie zwiększyć jego przeżywalność. Do zadań WHO należy sprawdzenie sposobu transmisji, zakaźności oraz zjadliwości nowych wariantów patogenu, a także tego, jak reagują one na dotychczas stosowane leczenie. Jedną z ważniejszych kwestii pozostaje również ocena skuteczności szczepionki przeciwko COVID-19. Na podstawie tych kryteriów, WHO wyodrębniło 3 kategorię wariantów SARS-CoV-2:

• Warianty wzbudzające zainteresowanie – nowe warianty posiadające mutacje genetyczne, które potencjalnie mogą np.: zmienić sposób wnikania koronawirusa do komórek, zwiększyć jego zakaźność, zmniejszyć skuteczność leczenia lub szczepienia. Należy do niej m.in. wariant kappa, lambda, epsilon,
• Warianty wzbudzające niepokój – są to warianty o potwierdzonej zwiększonej zakaźności, większym ryzyku ciężkiego przebiegu, a także zmniejszonej wrażliwości na przeciwciała wytworzone dzięki szczepieniu lub podczas choroby związane z opornością na co najmniej jedną grupę stosowanych leków lub zmniejszoną wrażliwością na szczepienie. Do tego grupy należą m.in. tak popularny w ostatnim czasie wariant Omicron,
• Warianty o znacznych konsekwencjach – jak na razie do tej grupy nie zakwalifikowano żadnego wariantu wirusa SARS-CoV-2. Będą do niej należały warianty, na które dotychczas stosowane środki profilaktyczne, lecznicze, a także metody diagnostyczne wykrywające zakażenie wykazują niewielką skuteczność.

Koronawirus – przyczyny

Koronawirus wywołujący chorobę COVID-19 rozprzestrzenia się między ludźmi drogą kropelkową – jest uwalniany w trakcie kaszlu lub kichania, a także poprzez kontakt bezpośredni z chorym i używanym przez niego przedmiotami. Następnie wnika do komórek organizmu gospodarza, wykorzystując w tym celu receptor – konwertazę angiotensyny typu 2 (ACE-2) znajdujący się na ich powierzchni, z którym łączy się za pomocą glikoproteiny S na swojej powierzchni. 

Wysoką ekspresję receptora stwierdza się na powierzchni komórek nabłonka jamy nosowej, nabłonka pęcherzykowego typu 1 oraz 2, komórek śródbłonka płuc, a także w jelitach, sercu czy nerkach. Na tej podstawie możemy stwierdzić, że tak złożony oraz ogólnoustrojowy charakter objawów prezentowanych w czasie infekcji COVID-19 wynika z mnogiej lokalizacji receptorów, które koronawirus wykorzystuje, wnikając do komórek.

Koronawirus – objawy

Okres wylęgania się COVID-19 po kontakcie z osobą chorą wynosi od 2 do 14 dni. Zakażenie wirusem SARS-CoV-2 przebiega w 3 etapach. Początkowo dochodzi do zakażenia komórek nabłonka jamy nosowej, następnie proces chorobowy obejmuje górny drogi oddechowe, a później zajmuje płuca. W czasie pierwszego etapu pacjent nie odczuwa żadnych objawów infekcji, a wirus po cichu wnika i namnaża się w kolejnych komórkach. Gdy zakażenie obejmie swoim zasięgiem górne drogi oddechowe, dochodzi do pojawienia się objawów klinicznych w postaci gorączki i kaszlu. Dzięki sprawnie funkcjonującym układowi odpornościowemu nawet 80% pacjentów ulega wyleczeniu na tym etapie. U reszty infekcja rozprzestrzenia się na płuca. 

Zakażenie pneumocytów, czyli komórek wyścielających pęcherzyki płucne sprawia, że zaczynają wydzielać szereg cytokin, których zadanie polega na stymulacja układu immunologicznego do walki z infekcją. Zjawisko to nazywa się burzą cytokinową, a jego następstwem jest nadmierna odpowiedź odpornościowa prowadząca do zniszczenia pneumocytów, uszkodzenia pęcherzyków płucnych i rozwoju zespołu ostrej niewydolności oddechowej (ARDS).

Przebieg COVID-19 może być niezwykle zróżnicowany. W zależności od czasu trwania objawów wyróżniono:

• Postać ostrą – z objawami trwającym do 4 tygodni od zakażenia,
• Postać przedłużającą się – czyli tzw. long COVID-19, kiedy objawy trwają od 4 do 12 tygodni,
• Zespół pocovidowy – tzw. post COVID-19, czyli zespół objawów rozwijających się trakcie lub po infekcji wirusem SARS-CoV-2 i trwających powyżej 12 tygodni. Objawów tych nie można wytłumaczyć w inny sposób. Do typowych dolegliwości pocovidowych zgłaszanych przez pacjentów należy: zmęczenie, zaburzenie funkcji poznawczych, zaburzenia rytmu serca, brak lub osłabienie węchu i smaku oraz wiele innych.

Postać ostra może przebiegać jako zakażenie bezobjawowe lub objawowe, bez zapalenia płuc, a także z zapaleniem o łagodnym lub ciężkim przebiegu. Do najgroźniejszych postaci COVID-19 należy rozwój zespołu ostrej niewydolności oddechowej (ARDS), a także sepsy i wstrząsu septycznego. U ponad 40% pacjentów hospitalizowanych z powodu zakażenia dochodzi do ostrego uszkodzenia nerek, częste są również powikłania zakrzepowo-zatorowe. Rzadziej występującym powikłaniem jest piorunujące zapalenie mięśnia sercowego.

Do objawów nakazujących przeprowadzenia diagnostyki w kierunku COVID-19 należą:

• Ból głowy, mięśni oraz gardła,
• Gorączka w pomiarze wykonanym termometrem,
• Kaszel,
• Zaburzenia węchu i smaku,
• Nieżyt nosa,
• Zapalenie spojówek,
• Uczucie osłabienia,
• Niekiedy biegunka – objaw COVID u dzieci,
• Spadek saturacji wykryty za pomocą pulsoksymetru.

Pewne rozróżnienie pomiędzy grypą a COVID staje się możliwe po przeprowadzeniu laboratoryjnych testów diagnostycznych. Na czym polega test na koronawirusa? Po pobraniu wymazu z nosogardła materiał zostaje przesyłany do laboratorium, gdzie dzięki zastosowaniu metody RT-PCR możliwe jest zidentyfikowanie materiału genetycznego wirusa.

Należy zaznaczyć, że osoba chora zakaża na 3 dni przed wystąpieniem objawów choroby oraz 3 dni po ich ustąpieniu. To ważna informacja dla przeciwdziałania zarażeniom. Co więcej, pacjenci, którzy nie prezentują żadnych objawów, również mogą stanowić źródło zakażenia dla innych, jednak wymaga to dłuższego i bliższego kontaktu, bez środków zabezpieczających np.: maseczki ochronnej.

Koronawirus – leczenie

Sposób leczenia COVID-19 zależy od fazy choroby, stanu klinicznego pacjenta, a także obecności czynników ryzyka ciężkiego przebiegu zakażenia. W przypadku łagodnego przebiegu zakażenia koronawirusem podstawowym sposobem leczenia pozostaje leczenie objawowe. Jego celem jest redukcja przykrych dolegliwości towarzyszących chorobie.  

• W razie gorączki przekraczającej 38.5°C należy zażyć lek przeciwgorączkowy, taki jak paracetamol lub ibuprofen. 
• Przydatne okazują się również leki na zatoki, tabletki na ból gardła oraz leki na katar. 

U tych pacjentów zakażenie ogranicza się do górnych dróg oddechowych i zazwyczaj nie dochodzi do rozwoju zapalenie płuc, jednak wymagają monitorowania przez lekarza rodzinnego. Jego zadaniem jest ocena stanu ogólnego pacjenta, kontrolowanie saturacji oraz określenie występowania czynników ryzyka rozwoju ciężkiej postaci COVID-19, do których należą:

• Wiek powyżej 65. roku życia,
• Otyłość,
• Cukrzyca,
• Niedobory odporności oraz immunosupresja,
• Przewlekła niewydolność serca,
• Choroba nowotworowa,
• Przewlekła niewydolność oddechowa,
• Przewlekła choroba nerek.

Leki na COVID-19 hamujące replikację wirusa SARS-CoV-2 nie są rutynowo stosowane u pacjentów z łagodnym przebiegiem zakażenia i bez chorób współistniejących. Podaje się je natomiast osobom, u których występuje ryzyko rozwoju ciężkiej postaci choroby. Warunkiem skuteczności tych preparatów jest ich zastosowanie w przeciągu pierwszych 5 dni od wystąpienia objawów COVID-19.

U części pacjentów, u których dochodzi do rozwoju zapalenia płuc, w 2 tygodniu od zakażenia może rozwinąć się tzw. burza cytokinowa czy gwałtowny wyrzut substancji, których zadanie polega na pobudzeniu układu immunologicznego do walki z zakażeniem. Jednak jego odpowiedź jest zbyt silna, co sprawia, że przede wszystkim zaczyna uszkadzać własne komórki organizmu. Na tym etapie podstawowy sposób leczenia opiera się na stosowaniu glikokortykosteroidów oraz leków przeciwcytokinowych. Dodatkowo u pacjentów hospitalizowanych zalecane jest:

• Leczenie tlenem, gdy saturacja wynosi poniżej 94%. U części pacjentów niewydolnych oddechowo konieczne może być zastosowanie respiratora,
• Leczenie przeciwzakrzepowe,
• Antybiotykoterapia, jednak tylko wówczas, gdy dojdzie do rozwoju powikłań bakteryjnych,
• Hemodializa, w przypadku rozwoju ostrej niewydolności nerek,
• Leczenie sepsy i wstrząsu septycznego.

Śmiertelność w przebiegu COVID-19 wynosi 1%, jednak u pacjentów z ciężkim przebiegiem zakażenia rokowania są dużo poważniejsze. Śmiertelność w tej grupie wynosi nawet 50%.

Profilaktyka COVID-19

W celu ograniczenia ryzyka zakażenia wirusem SARS-CoV-2 konieczne jest zastosowanie odpowiedniej profilaktyki. Na początku pandemii mieliśmy do dyspozycji jedynie metody nieswoiste, jednak pod koniec 2020 r. Europejska Agencja Leków zatwierdziła do użytku szczepienie na COVID-19.

Do metod nieswoistych ograniczających ryzyko zakażenia się wirusem SARS-CoV-2 należą:

• Unikanie kontaktu z osobami prezentującymi objawy zakażenia, a także tymi, którzy mieli z nimi kontakt,
• Częste mycie oraz dezynfekcja rąk, przy pomocy wody z mydłem i płynu do dezynfekcji,
• Unikanie dotykania dłońmi twarzy,
• Noszenie maseczek ochronnych,
• Ograniczenie podróży oraz przebywania w dużych skupiskach ludzi,
• Stosowanie środków ochrony osobistej podczas opieki nad chorymi – rękawiczek, kombinezonu, gogli, przyłbicy oraz maseczki.

Szczepienie przeciwko COVID-19 zaleca się wszystkim osobom, zarówno dorosłym, jak i dzieciom, a w szczególności:

• Osobom z czynnikami ryzyka ciężkiego przebiegu infekcji,
• Kobietom planującym lub będącym w ciąży,
• Personelowi medycznemu,
• Osobom, które mają bliski kontakt z osobami narażonym na ciężki przebieg zakażenia,
• Osobom, które często podróżują za granicę.

Mechanizm działania szczepionki polega na stymulacji układu odpornościowego do tworzenia przeciwciał skierowanych przeciwko wirusowi SARS-CoV-2. Dzięki czemu, kiedy dojdzie do kontaktu z tym patogenem, nasz układ odpornościowy poradzi sobie z nim bardzo szybko. Wysoka skuteczność szczepionki, również w odniesieniu do nowych wariantów koronawirusa, a także niskie ryzyko zaistnienia działań niepożądanych to niewątpliwe zalety tego preparatu.

Podsumowanie

 Wirus SARS-CoV-2 to patogen wywołujący COVID-19. Jest to ostra choroba infekcyjna, która może mieć niezwykle zróżnicowany przebieg. Pacjenci, u których objawy są łagodne, mogą być leczeni ambulatoryjnie, jednak, kiedy dojdzie do obniżenia saturacji poniżej 94%, konieczna staje się hospitalizacja. Powyższy artykuł stanowi jedynie pewną kondensację podstawowej wiedzy na temat COVID-19 i nie zastąpi konsultacji z lekarzem.

Źródła:

1. Gajewski, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2021
2. Flisiak, A. Horban, J. Jaroszewicz, Zalecenia postępowania w zakażeniach SARS-CoV-2 Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, na dzień 23 lutego 2022, https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2022/03/REKOMENDACJE-pl-w-C19-2022-23-02-2022pl-1.pdf, [dostęp 08.10.2022 r.]
3. M. Biała, WHO: aktualizacja wytycznych dotyczących terapii COVID-19, https://www.mp.pl/covid19/zalecenia/307968,who-aktualizacja-wytycznych-dotyczacych-terapii-covid-19, [dostęp 08.10.2022 r.]