Szczepienia na COVID-19 − kiedy, jakie i czy są bezpieczne?

COVID-19 to choroba infekcyjna wywołana przez wirusa SARS-CoV-2, której przebieg u części pacjentów może być szczególnie ciężki. Na szczęście już od blisko 2 lat dostępna jest szczepionka mająca chronić przed ciężką postacią zakażenia i wynikającymi z niej groźnymi powikłaniami. Nie da się ukryć, że wokół tego preparatu narosło wiele spekulacji. Dowiedz się, czy szczepionka przeciwko COVID-19 działa i czy jest bezpieczna.

Co zawiera szczepionka na COVID-19?

Szczepionka to preparat farmakologiczny, którego zadaniem jest stymulacja naszego układu immunologicznego do produkcji przeciwciał odpornościowych skierowanych przeciwko określonemu patogenowi, dzięki czemu u osoby zaszczepionej istnieje mniejsze ryzyko zachorowania na wywołaną przez niego chorobę. To uniwersalna definicja szczepionki, która dotyczy również tej przeciwko SARS-CoV-2. 

Każda szczepionka składa się z substancji czynnej, czyli antygenu oraz stabilizujących go substancji pomocniczych. Antygenem w szczepionce przeciwko COVID-19 jest białko S koronawirusa. Skład substancji pomocniczych jest zróżnicowany, w zależności od producenta szczepionek. Jednak żadna z nich nie zawiera szkodliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia konserwantów.

Szczepionka na COVID-19 − rodzaje

 W Polsce dostępne są obecnie 3 rodzaje szczepionek przeciwko COVID-19:

• 2 szczepionki mRNA − Comirnaty firmy Pfizer i Spikevax firmy Moderna, zawierające fragment mRNA wirusa niosącego informację o budowie białka S wirusa SARS-CoV-2,
• 2 szczepionki wektorowe − preparat Vaxzevria firmy AstraZeneca lub szczepionka Ad26.COV2.S firmy Janssen/Johnson&Johnson, zawierające niezjadliwego adenowirusa, odgrywającego rolę wektora dla wbudowanego w niego materiału genetycznego niezbędnego do syntezy białka S koronawirusa,
• Szczepionka podjednostkowa − Nuvaxovid firmy Novavax, która posiada antygen w postaci białka S wirusa SARS-CoV-2 uzyskany na drodze rekombinacji w komórkach owadzich.

Wszystkie dostępne na świecie szczepionki przeciwko COVID-19 należą do kategorii preparatów nieżywych. Oznacza to, że nie posiadają one w swoim składzie zdolnych do namnażania się w organizmie człowieka wirusów. 

• Szczepionki mRNA oraz wektorowe niosą materiał genetyczny kodujący białko kolcowe S wirusa SARS-CoV-2, a więc bardzo niewielki fragment tego patogenu. Po podaniu domięśniowym nasze komórki w okolicy wstrzyknięcia zaczynają wytwarzać to białko, które jest jednoczesnym antygenem, co stymuluje układ odpornościowy do produkcji przeciwciał ochronnych przed zachorowaniem na COVID-19. Co ważne ta metoda wytwarzania szczepionek wykorzystująca tylko mały fragment materiału genetycznego wirusa to absolutny przełom w dziedzinie nauki. 
• W przeciwieństwie do szczepionek mRNA oraz wektorowych, szczepionka podjednostkowa omija etap syntezy białka S w komórkach człowiek, ponieważ sama posiada w swoim składzie ten antygen.
• Dodatkowo obecnie na rynku dostępne są szczepionki mRNA 2-walentne − poza fragmentem mRNA wirusa oryginalnego kodującego białko S posiadają dodatkowo mRNA białka S wariantu Omikron BA.1. lub BA.4/BA.5

Jak i ile działa szczepionka na COVID-19?

Wiadomo, że wraz z biegiem czasu ilość przeciwciał ochronnych po szczepieniu przeciwko koronawirusowi spada. Wiele osób zastanawia się nad tym, jak długo utrzymuje się odporność na COVID-19? Kiedy możemy czuć się bezpiecznie, a kiedy należy się doszczepić? Czas odporności na koronawirusa jest w dalszym ciągu badany. Jednocześnie nie znamy poziomu przeciwciał, który z całą pewnością mógłby ochronić przed zachorowaniem. 

Na początku tego roku pojawiły się dane z obserwacji skuteczności szczepionek mRNA oraz wektorowych. Badanie trwało przez 9 miesięcy i wykazało dużą skuteczność wszystkich preparatów w zapobieganiu hospitalizacji i zgonom. Zjawisko zmniejszania się odporności poszczepiennej wraz z upływem czasu zaobserwowano natomiast w odniesieniu do infekcji o przebiegu łagodnym. Badania wykazały również, że przyjęcie dawki przypominającej szczepionki jest szczególnie istotne w obecnej chwili, kiedy w naszym kraju i reszcie Europy panuje wariant Omicron.

Skuteczność szczepionki przeciwko COVID-19

Skuteczność obecnie stosowanych w naszym kraju szczepionek przeciwko COVID-19 jest niezwykle wysoka, również w odniesieniu do nowo pojawiających się wariantów wirusa SARS-CoV-2. Na początku tego roku na łamach czasopisma „Morbidity and Mortality Weekly Report” pojawiły się wyniki badania oceniającego, czy podanie trzeciej dawki szczepionki mRNA zwiększa skuteczność w zapobieganiu zachorowaniu wymagającemu wizyty na SOR lub hospitalizacji w odniesieniu do wariantu Omikron. Wykazano, że przyjęcie 2 dawek szczepionki zapobiega ciężkiej infekcji wymagającej wizyty w oddziale ratunkowym w 52%, a hospitalizacji w 81%. Natomiast „doszczepienie się” 3 dawką zmniejsza to ryzyko kolejno 82% i 90%. Zaleca się, by stosować w tym celu nowe preparaty 2-walentne.

Przeciwwskazania do szczepienia na COVID-19

Przeciwwskazania do każdego szczepienia, nie tylko przeciwko COVID-19, można podzielić na stałe i czasowe. Jedynym stałym i jednocześnie bezwzględnym przeciwwskazaniem do zaszczepienia się przeciwko COVID-19 jest przebyta uogólniona reakcja alergiczna typu natychmiastowego, w tym wstrząs anafilaktyczny spowodowany przez poprzednią dawkę szczepionki lub substancję wchodzącą w jej skład np. glikol polietylenowy [PEG]. Ze szczepienia należy również zdyskwalifikować, ale tylko czasowo do momentu ustąpienia dolegliwości, pacjentów z:

• Ostrą chorobą infekcyjną przebiegającą z gorączką,
• Zaostrzeniem choroby przewlekłej.

Co ważne, ciąża nie stanowi przeciwwskazania do szczepienia przeciwko COVID-19. Zaleca się jego wykonanie po 12. tygodniu ciąży.

Szczepionka na COVID-19 − skutki uboczne

Podobnie jak leki, szczepionki również mogą powodować działania niepożądane. Szczepionka na COVID-19 nie jest wyjątkiem. Jednak warto wiedzieć, że jest to jeden z najlepiej przebadanych preparatów w historii medycyny, a korzyści z jej przyjęcia wielokrotnie przewyższają możliwe do zaistnienia skutki uboczne. 

• Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP) po szczepionce przeciwko COVID-19 najczęściej ma charakter łagodny i pośrednio świadczy o tym, że Twój układ immunologiczny został pobudzony do pracy. 
• Zazwyczaj ogranicza się do bólu w miejscu wkłucia, rzadziej występuje zaczerwienienie lub obrzęk tego obszaru. W celu zmniejszenia tych objawów możesz przyłożyć do bolącego ramienia okłady chłodzące i rozgrzewające, a gdy pojawi się siniak zastosować maść na siniaki. 
• Część pacjentów zgłasza objawy ogólne w postaci zmęczenia, bólu głowy i mięśni, rzadziej gorączki i przejściowego powiększenia węzłów chłonnych. Celem ich złagodzenia zaleca się stosowanie paracetamolu.

Kontakt z lekarzem jest zalecany, jeśli objawy ogólne nasilają się po upływie 24h od szczepienia lub nie przechodzą w ciągu kilku dni. Wystąpienie kataru, kaszlu czy bólu gardła nie jest typowe dla NOP i świadczy o infekcji. Jeśli szczepienie przypadło w czasie niedawnego kontaktu z osobą chorą na COVID-19, niezbędne będzie wykonanie badania na koronawirusa.

Do innych, niezwykle rzadko występujących niepożądanych odczynów poszczepiennych notowanych po przyjęciu szczepionki przeciwko COVID-19 należą:

• Zapalenie mięśnia sercowego lub osierdzia,
• Zakrzepica żylna,
• Zespół Guillaina i Barrégo,
• Zespół przesiąkania włośniczek.

Warto jednak wiedzieć, że ryzyko wystąpienia wyżej opisanych powikłań jest wielokrotnie wyższe po przechorowaniu COVID-19.

Jak zapisać się na szczepienie COVID-19?

Zapisanie się na szczepienie przeciwko COVID-19 jest niezwykle proste. Możesz to zrobić na 3 sposoby:

1. Dzwoniąc na bezpłatną krajową infolinię pod numer 989, w godzinach między 7.00 a 20.00 − wystarczy, że podasz swój numer PESEL. Podczas rejestracji będziesz mógł wybrać dogodny dla siebie termin oraz punkt szczepień,
2. Logując się przy pomocy profilu zaufanego na Internetowe Konto Pacjenta − możesz tam wskazać dogodne dla siebie miejsce i termin wizyty w punkcie szczepień. Po dokonaniu rezerwacji otrzymasz SMS z potwierdzeniem, a kilka dni przed wizytą wiadomość przypominającą,
3. Rejestrując się telefonicznie w wybranym przez siebie punkcie szczepień.

Ze szczepienia mogą skorzystać wszyscy chętni, którzy ukończyli 5. rok życia. Osoby małoletnie są rejestrowane przez rodziców lub opiekunów. Nie jest wymagane żadne szczególne przygotowanie do szczepienia. Przed wizytą kwalifikującą u lekarza zostaniesz poproszony o wypełnienie krótkiej ankiety dotyczącej Twojego aktualnego stanu zdrowia, chorób współwystępujących, przyjmowanych leków oraz alergii.

Czy warto zaszczepić się przeciwko COVID-19?

Odpowiedz na to pytanie jest tylko jedna i brzmi twierdząco. Szczepionka na COVID-19 to nie tylko duże osiągnięcie medycyny, ale również obecnie najbezpieczniejszy sposób na ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2. Choć na rynku dostępne są już leki na COVID-19, to jednak, aby mogły zadziałać, muszą zostać przyjęte w ciągu pierwszych 5 dni trwania objawów. To spore ograniczenie, które sprawia, że w wielu sytuacjach okazują się one nieskuteczne. Szczepionka na COVID-19 zmniejsza ryzyko zachorowania, a jeśli do niego dojdzie, infekcja bardzo często przebiega łagodnie i nie wymaga hospitalizacji. U osób niezaszczepionych ryzyko ciężkiego przebiegu infekcji wynosi aż 15% i jest jeszcze wyższe w grupie pacjentów z chorobami współistniejącymi. 

Co ważne, naturalne przechorowanie COVID-19 wcale nie stanowi gwarancji odporności na kolejne zakażenie. Wykazano, że poziom ochronnych przeciwciał jest wielokrotnie mniejszy niż po przyjęciu szczepionki. Jeśli pragniesz chronić zdrowie swoje i swoich bliskich, już dzisiaj umów się na szczepienie do najbliższego punktu. Możesz to zrobić, nawet jeśli przechorowałeś już COVID-19. Tym bardziej powinny uczynić to osoby z chorobami przewlekłymi, leczeni onkologicznie, czy osoby niepełnosprawne. Zachęcamy Cię również do przeczytania naszego artykułu: paszport covidowy a szczepienie. 

Podsumowanie

Celem szczepienia przeciwko COVID-19 jest ochrona osoby zaszczepionej przed zachorowaniem, a w głównej mierze przed rozwojem ciężkiej postaci infekcji oraz zgonem z jej powodu. Przekłada się to również na bezpieczeństwo osób znajdujących się w jej otoczeniu.