Profilaktyka nowotworów: dlaczego badania profilaktyczne są tak ważne?

Choroby nowotworowe znajdują się w czołówce najczęstszych przyczyn zgonów, a zachorowalność na raka stale rośnie. Odpowiednia profilaktyka pierwotna nowotworów pozwala zmniejszyć ryzyko zachorowania, a badania przesiewowe umożliwiają wykrycie choroby we wczesnym, bezobjawowym stadium i szybkie wprowadzenie leczenia.

Profilaktyka nowotworów − czym właściwie jest?

Profilaktyka to nie tylko zapobieganie chorobom, ale także jak najwcześniejsze ich wykrywanie, powstrzymywanie dalszego rozwoju i minimalizowanie ich skutków.

Wiedz, że istnieją różne jej różne rodzaje. Jakie?

• Profilaktyka pierwotna, czyli profilaktyka I fazy, ma za zadanie zapobiegać wystąpieniu choroby. Przykładami profilaktyki pierwotnej są np.:
  • szczepienia ochronne,
  • edukacja prozdrowotna,
  • zbilansowana dieta,
  • unikanie używek,
  • odpowiedni wymiar aktywności fizycznej
  • ogólnie pojęty zdrowy styl życia.
• Profilaktyka wtórna - profilaktyką II fazy nazywamy działania ukierunkowane na szybkie i wczesne wykrycie choroby, co daje możliwość natychmiastowej i adekwatnej reakcji. Do profilaktyki wtórnej należą np.: badania okresowe czy badania przesiewowe.
• Profilaktyka III fazy obejmuje natomiast postępowanie, którego celem jest ograniczenie negatywnych skutków choroby, hamowanie jej postępu i minimalizowanie ryzyka nawrotów.

Sprawdź, jak wykryć raka jelita grubego.

Jakie nowotwory występują najczęściej?

Szacuje się, że w 2020 roku ponad 2,26 miliona osób na całym świecie zachorowało na raka piersi. Niewiele mniej, bo ponad 2,2 miliona osób zachorowało na raka płuc. Na 3., 4. i 5. miejscu w tym niechlubnym światowym rankingu w ubiegłym roku znalazły się odpowiednio: rak jelita grubego, rak prostaty i rak żołądka. Całkowita liczba nowych chorych w 2020 roku wyniosła ponad 19 milionów. W statystyce zgonów spowodowanych nowotworami w ubiegłym roku na całym świecie zdecydowanie przoduje rak płuca, a na 2. miejscu znajduje się rak jelita grubego. W 2020 roku z przyczyn nowotworowych na świecie zmarło niemal 10 milionów osób.

Jak prezentują się polskie statystyki? Krajowy Rejestr Nowotworów podaje, że w 2018 roku ponad 167 tysięcy osób zachorowało na nowotwory, a ponad 101 tysięcy osób zmarło z ich powodu. W 2018 roku nowotwory złośliwe były odpowiedzialne za niemal 26% zgonów mężczyzn i ponad 23% zgonów kobiet, co uplasowało je na 2. miejscu najczęstszych przyczyn zgonów w Polsce.

W 2018 roku najczęstszym rakiem u mężczyzn był nowotwór gruczołu krokowego. Na 2. miejscu znajdował się nowotwór złośliwy płuca, a na 3. − rak jelita grubego. Za największą liczbę zgonów odpowiadał natomiast rak płuca, a w dalszej kolejności znajdowały się nowotwory prostaty oraz jelita grubego. W grupie kobiet dominowały nowotwory piersi, płuca, trzonu macicy i jelita grubego. Nowotwory płuca były odpowiedzialne za największą liczbę zgonów z przyczyn nowotworowych wśród kobiet, a zaraz za nimi uplasowały się nowotwory piersi.

Sprawdź też, czym jest żywienie dojelitowe.

Profilaktyka pierwotna nowotworów

Nowotwory złośliwe stanowią istotny problem dzisiejszych czasów. Duża zachorowalność, w wielu przypadkach wciąż niedostatecznie skuteczne leczenie i poważne skutki choroby sprawiają, że nowotwory złośliwe plasują się w czołówce trosk współczesnej medycyny. W myśl przysłowia „lepiej zapobiegać niż leczyć”, warto więc zwrócić szczególną uwagę na pierwotną profilaktykę chorób nowotworowych. WHO szacuje, że dzięki zmianie stylu życia i działaniom profilaktycznym udałoby się uniknąć nawet do 30 − 50% nowotworów.

O co zatem warto zadbać?

• Unikaj palenia papierosów i innych form używania tytoniu − w tym temacie polecam Ci artykuł: Papieros elektroniczny: fakty i mity. Pomaga czy truje jeszcze bardziej?.
• Postaraj się utrzymywać odpowiednią masę ciała − zobacz, jak obliczyć swoje BMI: Normy BMI: jak go obliczyć? Ile powinno się ważyć?.
• Zadbaj o zdrową, zbilansowaną dietę z dużą ilością warzyw i owoców, unikaj natomiast fast-foodów i wysoce przetworzonych produktów.
• Regularnie uprawiaj aktywność fizyczną dostosowaną do Twoich możliwości.
• Ogranicz spożywanie napojów alkoholowych.
• Korzystaj ze szczepień ochronnych (np. przeciwko WZW typu B czy HPV) − sprawdź tekst: Wirus HPV − jak można się zarazić?.
• Unikaj ryzykownych kontaktów seksualnych i zadbaj o bezpieczny seks.
• Omijaj rejony o dużym zanieczyszczeniu powietrza.
• Stosuj odpowiednią ochronę przed promieniowaniem słonecznym i ogranicz opalanie się − to szczególnie ważne w kontekście zabezpieczania się przed czerniakiem. Pisała o nim lek. med. Aleksandra Malewska: Czerniak skóry − czy zawsze jest złośliwy?.
• Staraj się zminimalizować zawodowe czynniki kancerogenne.

Profilaktyka wtórna nowotworów

Wtórna profilaktyka nowotworów opiera się na Programie Badań Przesiewowych, który pomaga wykryć stan chorobowy u bezobjawowych osób, szybkie rozpoczęcie leczenia i zmniejszenie śmiertelności. Program populacyjnych badań przesiewowych w Polsce dotyczy badań profilaktycznych w kierunku raka piersi, raka szyjki macicy oraz raka jelita grubego.

Zwróć uwagę, że w przypadku chorób nowotworowych czas ma ogromne znaczenie. Rozpoznanie nowotworu złośliwego we wczesnym stadium daje znacznie większe szanse na skuteczne leczenie. Ostatni „pandemiczny” rok niestety nie sprzyjał dbałości o profilaktykę. W obliczu nowej jednostki chorobowej COVID-19, wiele innych schorzeń i działań medycznych zeszło na drugi plan.

Rak piersi − badania profilaktyczne

Program profilaktyki raka piersi skierowany jest do kobiet w wieku 50 − 69 lat. Jeśli zaliczasz się do tej grupy i w ciągu 2 ostatnich lat nie miałaś mammografii, możesz wykonać badanie profilaktyczne. Zobacz też, jak sprawdzać swoje ciało na co dzień. Przeczytaj instrukcję samobadania piersi: Samobadanie piersi − lekarz radzi, jak je wykonać w domu!.

Profilaktyka raka szyjki macicy

Program wykrywania wczesnego raka szyjki macicy dotyczy kobiet w wieku 25 − 59 lat, które nie wykonywały badania cytologicznego w ciągu ostatnich 3 lat.

Profilaktyka raka jelita grubego

Programem badania profilaktycznego objęte są osoby (kobiety i mężczyźni) pomiędzy 55. a 64. rokiem życia. Od 2012 roku do osób z tej grupy wiekowej wysyłane są imienne jednokrotne zaproszenia na przesiewową kolonoskopię. Jeśli jeszcze nie otrzymałeś swojego zaproszenia, a chciałbyś poddać się badaniu w ramach Programu Badań Przesiewowych, możesz sam zapisać się na kolonoskopię, jeśli spełniasz poniższe warunki:

• jesteś w wieku 50 - 65 lat i nie masz objawów takich jak: spadek wagi, anemia, krwawienie z przewodu pokarmowego, biegunki czy zaparcia, które pojawiły się w ostatnich miesiącach i nie znasz ich przyczyny,
• jesteś w wieku 40 - 49 lat, nie masz objawów choroby, ale w Twojej najbliższej rodzinie (krewny pierwszego stopnia) był przypadek raka jelita grubego,
• jesteś w wieku 25 - 49 lat i pochodzisz z rodziny z zespołem Lyncha,
• jesteś w wieku 20 - 49 lat i pochodzisz z rodziny z zespołem polipowatości rodzinnej gruczolakowatej FAP.

Do badania kolonoskopii w ramach Programu Badań przesiewowych kwalifikowane są osoby, które nie miały kolonoskopii w ciągu ostatnich 10 lat. Nie bój się kolonoskopii. Zobacz, na czym polega badanie: Kolonoskopia – dlaczego warto ją robić?. Jeśli badania wykażą jakiekolwiek nieprawidłowości, zostaniesz poinstruowany przez lekarza co do dalszego postępowania, ewentualnego pogłębienia diagnostyki, leczenia i konieczności kolejnych testów kontrolnych. 

Markery nowotworowe − co pokazują?

Czym są markery nowotworowe? To niejednorodna grupa rozmaitych substancji o różnej strukturze, pochodzeniu i charakterze, których obecność w organizmie lub zbyt wysoki poziom może mieć związek z rozwojem nowotworu. Można je wykryć we krwi, moczu lub innych materiałach (innych płynach, węzłach chłonnych, guzie nowotworowym). Markery nowotworowe odgrywają pomocniczą rolę w procesie diagnostyczno-leczniczym choroby nowotworowej.

Większość z nich cechuje się zbyt małą czułością i swoistością, żeby mogły pełnić istotną funkcję w przesiewie i rozpoznawaniu choroby, ale często stanowią wartościową wskazówkę podczas monitorowania stanu pacjenta w trakcie leczenia i po jego zakończeniu. Mogą bowiem pomóc wychwycić nawrót lub postęp choroby.

PSA, czyli swoisty antygen sterczowy, także należy do grupy markerów nowotworowych. Podwyższony wynik może świadczyć o nowotworze prostaty, ale także o innych chorobach gruczołu krokowego. Oznaczanie PSA może pomóc we wczesnym wykryciu raka, ale jednocześnie niesie ryzyko nadrozpoznawalności i nadmiernego, zbędnego leczenia. Niemniej jednak swoisty antygen sterczowy może być bardzo pomocny w diagnostyce, jeśli Twój lekarz uzna wykonanie badania za zasadne. 

Profilaktyka chorób nowotworowych − nie zaniedbuj jej!

Mimo zdominowania świata przez COVID-19, inne choroby nadal istnieją! Szczególnie niebezpieczną grupę stanowią nowotwory, w przypadku których opóźnianie postawienia rozpoznania i rozpoczęcia leczenia może być tragiczne w skutkach. Pamiętaj o profilaktyce! Prowadź zdrowy styl życia, dbaj o swój jadłospis i aktywność fizyczną. Unikaj palenia tytoniu i ogranicz picie alkoholu. Nie zapominaj o badaniach profilaktycznych, które pomogą wykryć chorobę jeszcze w stadium bezobjawowym.

Źródła:

1. WHO: International Agency for Research on Cancer [online]. Dostępny w Internecie: https://www.iarc.who.int/. [Dostęp:8.02.2021]
2. Wojciechowska U., Didkowska J., Michałek I., Olasek P., Ciuba A.: Nowotwory złośliwe w Polsce w 2018 roku. Dostępny w Internecie: http://onkologia.org.pl/wp-content/uploads/Nowotwory_2018.pdf. [Dostęp:8.02.2021]
3. Lewtak K., Gajewska M.,  Sugay L., Rutyna A.: Profilaktyka chorób – definicja. W: PZH Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego [online]. Dostępny w Internecie: https://www.pzh.gov.pl/profilaktyka-chorob-definicja/. [Dostęp:8.02.2021]
4. Krawczyk J., Kraj L., Świeboda-Sadlej A.: Profilaktyka nowotworów. W: Podyplomie.pl [online]. Dostępny w Internecie: https://podyplomie.pl/medycyna/10600,profilaktyka-nowotworow. [Dostęp:8.02.2021]