Żywienie dojelitowe (żywienie enteralne) – czym jest i kiedy się je stosuje?

Żywienie dojelitowe stosuje się wówczas, gdy przyjmowanie pokarmów drogą doustną staje się utrudnione lub niemożliwe. Jego celem jest dostarczenie niezbędnych składników odżywczych dla organizmu. Czym jest i co warto wiedzieć na temat żywienia dojelitowego? Dowiesz się z tego artykułu!

Karmienie dojelitowe – co to jest?

Zgodnie z przyjętą definicją żywienie dojelitowe (inaczej enteralne) to dostarczenie wszystkich niezbędnych do życia składników odżywczych w postaci białka, elektrolitów, witamin oraz pierwiastków śladowych bezpośrednio do żołądka lub jelita z pominięciem jamy ustnej. Nie należy go mylić z żywieniem pozajelitowym (parenteralnym), w którym wszystkie powyższe składniki podaje się drogą dożylną. Dopiero brak możliwości zastosowania pełnego żywienia enteralnego jest wskazaniem do częściowego lub całkowitego żywienia parenteralnego.

• Produkty żywienia medycznego przybierają formę płynną, a ich aplikacja odbywa się za pomocą cienkiej elastycznej rurki (zgłębnika). 
• Do żywienia enteralnego wykorzystuje się mieszanki zmiksowanych pokarmów przyrządzanych w domu lub gotowe preparaty produkowane przez wyspecjalizowane firmy dostępne w aptekach i sklepach medycznych. Zapewniają one pacjentowi dietę polimeryczną złożoną z nieprzetworzonych składników, dietę oligomeryczną składającą się z łatwiej przyswajalnych składników dla osób z zaburzeniami trawienia i wchłaniania oraz dietę monomeryczną o składnikach poddanych rozpadowi, aby ułatwiać wchłanianie przez organizm. 
• Dobór diety jest zawsze indywidualnie dostosowana dla danego pacjenta – musi uwzględniać charakter choroby, wydolność przewodu pokarmowego oraz pozwalać na pokrycie zapotrzebowania chorego i jego możliwości metabolicznych.

Jakie są najważniejsze zasady żywienia enteralnego?

Żywienie dojelitowe zaleca się osobom w różnym wieku, chociaż powszechnie spotykanym problemem jest niedożywienie u osób starszych. Następstwem tego są: niemożliwe do pokrycia drogą naturalną zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze, zaburzenia trawienia oraz zaburzenia połykania. Seniorzy szczególnie cierpią na choroby przewlekłe i dolegliwości, które z powodu trudności lub braku możliwości spożycia odpowiedniej ilości pokarmu w dłuższej perspektywie prowadzą do pogorszenia się stanu zdrowia i niedokrwistości – anemii u osób starszych. 

Do najczęstszych chorób objętych wskazaniem do możliwego zastosowania żywienia pozajelitowego należą:

• Choroby neurologiczne, m.in.: stwardnienie zanikowe boczne (SLA), stwardnienie rozsiane (SM), miastenia i zespoły miasteniczne, polineuropatię, mózgowe porażenie dziecięce, choroba Parkinsona, Alzheimera, powikłania po udarze mózgu i inne zespoły otępienne,
• Choroby onkologiczne – nowotwory jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka itp.,
• Choroby zapalne jelit – choroba Leśniowskiego- Crohna.
• Mukowiscydoza,
• Choroby zespół krótkiego jelita (długość jelita cienkiego poniżej 80-100 cm).
• Zespół złego wchłaniania.

Decyzję o wprowadzeniu tej formy żywienia zawsze podejmuje lekarz. Specjalista, biorąc pod uwagę orientacyjny okres stosowania leczenia, tryb życia pacjenta, stosowane leki i preparaty wspomagające układ pokarmowy oraz charakter choroby, decyduje, jaką formę ma ono przyjąć. 

• W przypadku kiedy czas leczenia będzie krótkotrwały i obejmie kilka tygodni, najczęściej stosuje się: zgłębnik nosowo-żołądkowy (NG) lub zgłębnik nosowo jelitowy (NJ). Ich założenie musi odbyć się za pomocą zabiegu chirurgicznego. 
• Jeśli żywienie dojelitowe podawane będzie przez dłuższy okres, rekomendowaną formą jest sztuczna droga dostępu do żołądka za pomocą przezskórnej endoskopowej gastrostomii (PEG) lubżywienie drogą dostępu sztucznego do jelita cienkiego za pomocą zgłębnika bądź przetoki odżywczej tzw. jejunostomii(PEJ). Oba sposoby różnią się od siebie – PEG polega na wprowadzeniu przetoki przez powłoki brzuszne bezpośrednio do żołądka, z kolei PEJ umożliwia podawanie preparatów odżywczych prosto do jelita cienkiego. W tym celu tworzy się specjalne sztuczne dojście. Przez ścianę jamy brzusznej wprowadza się do żołądka specjalną cienką rurkę. Dren jest wykonany z silikonu lub poliuretanu – materiałów, które przy długotrwałym kontakcie ze skórą nie powodują stanów zapalnych ani odleżyn.

Podaż pokarmu w żywieniu enteralnym odbywa się za pomocą kilku form:

• Metoda bolusów, która polega na podawaniu określonych porcji za pomocą strzykawki z zachowaniem regularnych przerw pomiędzy posiłkami,
• Metoda wlewu ciągłego, w której preparaty podawane są wolno przez wiele godzin za pomocą tzw. zestawów grawitacyjnych lub specjalnej i odpowiednio zaprogramowanej pompy, aplikującej pacjentowi określoną ilość pokarmu.

W czasie choroby, która wymaga hospitalizacji, pacjent żywiony jest w szpitalu przez zespół pielęgniarski. Długotrwałe żywienie dojelitowe może trwać również w warunkach domowych pod warunkiem spełnienia procedur kwalifikacyjnych. Dzieje się to na podstawie skierowania od lekarza prowadzącego. Zarówno pacjent, jak i opiekun muszą przejść specjalne przeszkolenie oraz pozostawać pod stałą opieką lekarską. Od 2007 r. żywienie dojelitowe jest w całości refundowane przez narodowy NFZ (Narodowy Fundusz Zdrowia). Świadczenie obejmuje:

• Kwalifikację pacjenta,
• Ustalenie planu leczenia,
• Opiekę nad dostępem do przewodu pokarmowego,
• Wytworzenie dostępu,
• Szkolenie pacjenta/opiekuna,
• Dostarczanie diet, sprzętu,
• Wykonywanie badań kontrolnych.

Jakie są najważniejsze przeciwwskazania do żywienia enteralnego?

Wśród przeciwwskazań do tej metody leczenia występują między innymi:

• Ciężkie zaburzenia metaboliczne,
• Niedrożność przewodu pokarmowego,
• Uporczywe biegunki lub wymioty,
• Wstrząs,
• Niedokrwienie jelit,
• Ciężka niewydolność lub rak przewodu pokarmowego,
• Przetoki przewodu pokarmowego.

Żywienie enteralne – powikłania 

W trakcie żywienia dojelitowego wzrasta ryzyko pewnychpowikłań, które możemy podzielić na: mechaniczne, metaboliczne, septyczne i pokarmowe. 

• Do powikłań mechanicznych należą: nieprawidłowa lokalizacja zgłębnika, jego zatkanie lub przemieszczenie. 
• Przemieszczenie jest najczęściej spowodowane nieodpowiednim doborem średnicy w stosunku do stosowanej diety. 
• Z kolei zatkanie to skutek nieprzestrzegania procedury przepłukiwania zgłębnika po podaniu diety przemysłowej do żołądka. Nieumiejętne wprowadzenie zgłębnika może być przyczyną krwawienia lub przedziurawienia przewodu pokarmowego i aspiracji treści pokarmowej do dróg oddechowych. 
• Należy wyszczególnić również zwiększone ryzyko zakażeń i zmian zakrzepowych związanych z założeniem cewnika. Nieprawidłowe przygotowanie i podaż mieszanin odżywczych mogą skutkować zapaleniem naczyń. 
• Zbyt długi czas użytkowania zgłębnika może doprowadzić do powstania owrzodzeń i odleżyn, martwicy oraz przyrośnięcia zgłębnika do ściany przewodu pokarmowego. 

• Powikłania metaboliczne to głównie zaburzenia: glikemii, lipidowe i białkowe oraz gospodarki wodno-elektrolitowej. Ponadto może wystąpić wtórna niewydolność narządów, takich jak: nerki, wątroba, płuca. Zaburzenia te najczęściej wynikają z nieodpowiedniego doboru diety przemysłowej w odniesieniu do aktualnego stanu chorego. Wśród powikłań ze strony przewodu pokarmowego obserwuje się: nudności, wymioty, biegunki, nadmierne zaleganie treści w żołądku, zaparcia oraz zespół poposiłkowy. Żywienie enteralne ingeruje w przemianę materii pacjenta, dlatego niewłaściwa terapia może prowadzić do poważnych zaburzeń. Przestrzegając ścisłych zasad i procedur, personel medyczny dąży do zminimalizowania ryzyka i ilości powikłań.

Podsumowanie

Żywienie enteralne bez wątpienia ratuje życie pacjentów, które w wielu przypadkach chorobowych byłoby zagrożone. Wśród jego niekwestionowanych korzyści należy wyróżnić możliwość utrzymania prawidłowej masy ciała i siły mięśniowej oraz zachowanie właściwej czynności układu immunologicznego. Dzięki tej metodzie można powrócić do zdrowia i znacznie poprawić komfort życia.

Źródła:

1. DOM MEDICA, Domowe żywienie dojelitowe, Poradnik dla pacjentów i opiekunówhttps://www.dommedica.pl/assets/files/Poradnik_dla_pacjentow_w_domu.pdf [dostęp: 14.01.2023].
2. Ciborowska i wsp., Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
3. L. Sobotka i in., Podstawy żywienia klinicznego, wyd. Scientifica, 2013.