Rabdomioliza – kiedy następuje rozpad mięśni?

Rabdomioliza to złożony proces, który wynika z uszkodzenia mięśni i związany jest ze skutkami ich rozpadu. Przyczyn rozpadu mięśni może być bardzo wiele: od działań niepożądanych leków, które są przyjmowane na pewne choroby przewlekłe, do uszkodzeń ciała w wypadkach czy też zbyt intensywnych treningów. Z czym wiąże się rabdomioliza, na ile jest niebezpieczna i przede wszystkim, jak ją rozpoznać?

Rabdomioliza − co to takiego?

Choć rabdomioliza nie ma żadnej oficjalnej, dokładnie opisującej ją definicji, zjawisko to wiąże się z objawami uszkodzenia czy rozpadu mięśni szkieletowych. W wyniku uszkodzenia tkanki mięśniowej dochodzi do rozpadu komórek mięśniowych – tzw. miocytów. Skutkiem tego do krwiobiegu dostaje się wiele substancji, które mogą zarówno zaburzać ogólną homeostazę (czyli równowagę organizmu), jak i uszkadzać inne narządy.

Przyczyny rozpadu mięśni prążkowanych mogą być bardzo różne, a ich konsekwencje groźne i nieodwracalne w skutkach.

Sprawdź też, z czego wynika osłabienie mięśni.

Rabdomioliza − objawy chorobowe

Głównymi objawami rabdomiolizy są: ból, obrzęk i osłabienie mięśni. Rabdomioliza może też ujawniać się jako drżenie mięśni, problemy z utrzymaniem równowagi czy też bóle mięśniowe. Oprócz tego przy rabdomiolizie występuje kilka specyficznych procesów w organizmie, które pozwalają ją rozpoznać.

Uszkodzenie i rozpad mięśni a wzrost poziomu kinazy kreatynowej

Rozpad mięśni powoduje charakterystyczne, znaczne podniesienie poziomu kinazy kreatynowej (powyżej 50000IU/l). Substancja ta to enzym, który mówiąc prościej, dostarcza Ci energii. W związku z tym w największych stężeniach występuje w tkankach, które mają duże zapotrzebowanie energetyczne, czyli w m.in. mięśniach szkieletowych, mózgu czy sercu.

Kinaza kreatynowa znajduje się wewnątrz komórek i tam osiąga najwyższe stężenie. Natomiast w krwiobiegu występuje w znikomych ilościach. Dlatego jej podwyższony poziom w krwi może świadczyć zarówno o toczących się w organizmie procesach zapalnych, jak i uszkodzeniu oraz rozpadzie komórek mięśniowych. Bo to właśnie z uszkodzonych komórek dostaje się ona do krwiobiegu. Wysokie stężenie tego enzymu we krwi może mieć bardzo poważne i nieodwracalne skutki dla pracy nerek.

Sprawdź też przyczyny bólu mięśni i stawów.

Rabdomioliza a mioglobinuria

Innym objawem rozpadu mięśni jest mioglobinuria. Pod tym pojęciem kryje się pojawienie się cząstek mioglobiny w moczu. Mioglobina jest to białko, które fizjologicznie występuje w mięśniach prążkowanych. Ponieważ mięśnie rozpadają się, białko to jest uwalniane i wydalane z organizmu. W normalnych warunkach nie pojawia się ono w moczu, a jeżeli już, to w śladowych ilościach. Proces ten możesz łatwo zauważyć − kolor moczu zmienia się na ciemnobrązowy. To może pomóc we wstępnym rozpoznaniu objawów.

Rabdomioliza powysiłkowa − objawy

W przypadku wystąpienia rabdomiolizy powysiłkowej może pojawić się również gorączka i nudności. Innym objawem będzie zmniejszenie objętości produkowanego moczu − może dojść nawet do całkowitego zahamowania jego wytwarzania. Dodatkowymi objawami są też zaburzenia w poziomie sodu, potasu i wapnia w surowicy krwi oraz kwasica metaboliczna.

Rozpad mięśni prążkowanych − przyczyny

Rabdomioliza może pojawić się w efekcie różnego rodzaju stanów, w których mięśnie zmuszane są do bardzo dużej aktywności. Nie zawsze jest to więc jedynie efekt morderczych treningów. Stany te to na przykład drżenia mięśniowe, które pojawiają się po odstawieniu alkoholu, przy atakach padaczki czy tężyczce.

Rozpad mięśni może mieć bardzo wiele przyczyn. Niektóre z nich mają pochodzenie zewnętrzne, źródłem innych są procesy, które naturalnie zachodzą w organizmie. Oto najczęstsze powody rozpadu mięśni szkieletowych i nie tylko.

Sprawdź też, jakie są przyczyny i objawy naciągniętego mięśnia.

Rozpad mięśni po lekach

Mięśnie mogą rozpadać się w efekcie przyjmowania niektórych leków. Rabdomioliza może być efektem ubocznym przyjmowania np. statyn. To bardzo ważna informacja, bo statyny są powszechnie przyjmowane zarówno w miażdżycy, jak i hipercholesterolemii (podwyższonym poziomie cholesterolu). Na tego typu dolegliwości cierpi naprawdę spory odsetek społeczeństwa, szczególnie osoby po 50. roku życia.

Innymi grupami leków, które mogą przyczyniać się do rozpadu mięśni, w związku ze swoimi działaniami niepożądanymi są:

• fibraty (również stosowane w zaburzeniach lipidowych),
• cyklosporyna,
• związki litu,
• kwetiapina (stosowana w zaburzeniach o charakterze maniakalno-depresyjnym czy schizofrenii).

Rabdomioliza może wystąpić też w efekcie zażywania kokainy, amfetaminy czy heroiny.

Rozpad mięśni może być również efektem działania toksyn, które dostaną się do organizmu. Występuje w przypadku zatruć metalami ciężkimi czy na skutek dostania się do organizmu jadu niektórych węży.

Sprawdź też objawy przetrenowania mięśni.

Rabdomioliza metaboliczna

Przyczyny rozpadu mięśni mogą mieć również podłoże metaboliczne i wynikać z wystąpienia zespołu serotoninowego, niedoczynności tarczycy, czy też powstawać w wyniku zaburzeń elektrolitowych. Do rozpadu mięśni może prowadzić również zaburzenie przemian kwasów tłuszczowych czy rozpad glikogenu lub nieprawidłowe funkcjonowanie mitochondriów, które znajdują się w komórkach.

Przykładami chorób, które mają takie podłoże są:

• niedobór koenzymu Q10,
• choroba McArdle’a,
• choroba Taruiego,
• niedobory dehydrogenazy mleczanowej A lub palmitylotransferazy karnityny.

Wiele zespołów chorobowych, które prowadzą do rabdomiolizy na podłożu metabolicznym jest diagnozowane w stosunkowo późnym wieku i bywa dla samych chorych sporym zaskoczeniem. Dzieje się tak, bo objawy zwykle są mało nasilone i niecharakterystyczne, czy też po prostu nie są niepokojące. Zwykle wspólnym mianownikiem wielu chorób związanych z rabdomiolizą jest tak zwana niewielka wytrzymałość na wysiłek fizyczny, czy też szybkie męczenie się i osłabienie po wysiłku. Jest to przesłanka, która pojawia się zwykle już od wieku dziecięcego.

Sprawdź też, jak cysteina wpływa na mięśnie.

Rabdomioliza z przegrzania organizmu

Jedną z sytuacji, która może spowodować rabdomiolize, jest też przegrzanie organizmu. Może ono wystąpić na przykład u osób, które chcą intensywnie się wypocić i celowo uprawiają intensywny wysiłek fizyczny w grubych, zatrzymujących ciepło ubraniach.

Przegrzanie może też towarzyszyć udarowi cieplnemu. Charakterystyczne w przypadku przegrzania organizmu będą objawy towarzyszące, takie jak omdlenia, kurcze mięśni czy gorączka.

Rabdomioliza powysiłkowa

Rabdomioliza może oczywiście występować też w pewnym stopniu jako normalne zjawisko i pojawiać się po intensywnym wysiłku fizycznym. Jest to tzw. rabdomioliza powysiłkowa.

Oczywiście może mieć ona różne stopnie nasilenia. Mały, który jest jeszcze fizjologiczną reakcją i nie daje istotnych objawów, lub duży, który wynika często z nałożenia się paru czynników sprzyjających rozpadowi mięśni (na przykład przegrzanie i wysiłek fizyczny, czy choroba metaboliczna i wzmożony wysiłek).

Rabdomioliza powysiłkowa jest związana z uszkodzeniem miocytów i dużym stresem oksydacyjnym w komórkach mięśniowych. Przyczyną wystąpienia wzmożonej rabdomiolizy po wysiłku mogą być również mutacje niektórych genów, które predysponują do zwiększonego rozpadania się komórek mięśniowych po wysiłku.

Sprawdź też, czym jest dysmorfia mięśniowa.

Rabdomioliza przy stanach zapalnych i infekcjach

Rabdomioliza może mieć również podłoże zapalne i wynikać z toczących się w organizmie przewlekłych stanów zapalnych o rożnym podłożu.

Rozpad mięśni może pojawić się też w efekcie infekcji. Wywołać je może zakażenie wirusem Epsteina-Barra, grypy czy HIV. Powstać może też na skutek zainfekowania malarią czy tężcem.

Rabdomioliza − inne przyczyny

Rozpad mięśni mogą powodować uszkodzenia termiczne (zarówno oparzenia, jak i odmrożenia) lub mechaniczne tkanek (na przykład w wyniku zmiażdżenia tkanki mięśniowej).

Rabdomioliza − badania

Szczegółowe badania diagnostyczne wykonywane w kierunku poznania przyczyny rabdomiolizy zwykle wykonuje się po uspokojeniu się ostrych objawów. Wykonuje się tu testy wysiłkowe, metody obrazowania rezonansu magnetycznego czy też biopsję mięśnia.

Rodzaj dodatkowych badań zależy w dużej mierze od objawów towarzyszących rabdomiolizie i potencjalnych jej przyczyn, jakie bierze się pod uwagę.

Rabdomioliza − skutki dla organizmu

Skutki rabdomiolizy mogą być bardzo poważne. Wiele zależy od tego, jak długo trwał proces uszkadzania mięśni (czy był to stan przewlekły, czy ostry) i w jakim stopniu doszło do uszkodzenia mięśni.

Konsekwencje rozpadu mięśni wynikają zarówno z samego ich uszkodzenia, jak i uwolnienia zawartości rozpadających się komórek mięśniowych do krwiobiegu. Jednym z głównych efektów rabdomiolizy jest ostre uszkodzenie nerek. Następuje ono przez utrzymujące się wysokie stężenie kinazy kreatynowej. Powikłania, które wynikają z procesu rabdomiolizy, to na przykład zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego czy niebezpiecznie wysoki poziom potasu we krwi. W stanach ostrych może dochodzić nawet do niewydolności wielonarządowej.

Ryzyko wystąpienia wzmożonego rozpadu mięśni po wysiłku jest niewielkie u osób, u których rabdomioliza zdarzyła się jako jednorazowy epizod i nie występują u nich choroby genetyczne sprzyjające jej rozwojowi. Zwykle po okresie rekonwalescencji zaleca się stopniowy powrót do normalnej aktywności i unikanie w początkowym okresie zbyt intensywnego wysiłku, przegrzewania organizmu i dużej częstotliwości wykonywania ćwiczeń.

Źródła:

1. How to do it: investigate exertional rhabdomyolysis (or not) Peter M Fernandes, Richard JDavenport Practical Neurology 2019; 19: 43–48
2. Melli G, Chaudhry V, Cornblath DR. Rhabdomyolysis: an evaluation of 475 hospitalized patients. Medicine 2005;84:377–85.
3. Exertional rhabdomyolysis: physiological response or manifestation of an underlying myopathy? Scalco RS, Snoeck M, Quinlivan R, Treves S, Laforet P, Jungbluth H, Voermans NC. BMJ Open Sport Exerc Med 2016
4. Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika