Sztywność stawów o poranku - co oznacza?

Jeśli po wstaniu z łóżka, masz trudności z poruszaniem się, a zwykłe codzienne czynności, takie jak zrobienie śniadania czy ubranie się, sprawiają Ci problem − być może dokucza Ci poranna sztywność stawów. Przyczyny tej dolegliwości mogą być różne. Koniecznie zwróć uwagę, które stawy są zajęte i jakie inne objawy towarzyszą uczuciu sztywności.

Poranna sztywność stawów − co to takiego?

Uczucie sztywności stawów jest trudne do opisania słowami i wiele pacjentów ma problem, żeby obrazowo przedstawić tę dolegliwość. 

Warto wiedzieć, że sztywność stawów nie oznacza stałego usztywnienia i ograniczenia ruchomości stawów kończyn lub kręgosłupa, które wynika z pojawienia się włóknistych lub kostnych zrostów. Związana jest ona z przewlekłymi zmianami zapalnymi i (w nieco mniejszym stopniu) zmianami zwyrodnieniowymi w układzie ruchu.

Sprawdź też, czym jest jałowa martwica kości.

Poranna sztywność stawów − przyczyny

Sztywność poranna występuje po przebudzeniu i może trwać wiele godzin. Uniemożliwia swobodne poruszanie się i utrudnia wykonywanie codziennych i podstawowych czynności, co wyraźnie wpływa na komfort życia chorego. Czas trwania sztywności porannej ma związek z nasileniem procesu zapalnego w stawach. Obserwuje się ją w reumatoidalnym zapaleniu stawów, polimialgii reumatycznej czy w zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa.

Poranna sztywność stawów a reumatoidalne zapalenie stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła, układowa choroba tkanki łącznej. Cechuje się zapaleniem symetrycznych stawów, czemu towarzyszą także zmiany pozastawowe i objawy układowe. Choroba częściej występuje u kobiet. U większości osób przebiega pod postacią zaostrzeń i częściowych remisji, co stopniowo doprowadza do postępującego uszkodzenia stawów.

Charakterystyczne objawy reumatoidalnego zapalenia stawów obejmują przede wszystkim obrzęk i ból symetrycznych małych stawów rąk i stóp. Zwykle są to stawy międzypaliczkowe bliższe, śródręczno-paliczkowe, śródstopno-paliczkowe i stawy nadgarstka. Nieco rzadziej dolegliwości dotyczą dużych stawów, np. kolanowych, łokciowych czy ramiennych. Typowo występują zmiany w szyjnym odcinku kręgosłupa.

Sztywność poranna może mieć różny czas trwania, ale najczęściej utrzymuje się ponad godzinę. Zajęte stawy, w początkowym okresie choroby, są obrzęknięte i bolesne. Z biegiem czasu dochodzi do trwałych deformacji (np. odchylenia palców w stronę łokcia, czy tzw. palców w kształcie łabędziej szyi).

Sprawdź też, czym są guzki reumatoidalne.

Objawy ogólne obejmują stany podgorączkowe, bóle mięśni, pogorszenie samopoczucia i nadmierne zmęczenie, spadek apetytu i masy ciała. W długotrwałym i ciężkim RZS często pojawiają się wielonarządowe zmiany pozastawowe takie jak: guzki reumatoidalne, zmiany w mięśniu sercowym i na zastawkach serca, zapalenie opłucnej, włóknienie płuc, zmiany w oczach, nerkach i wiele innych.

Reumatoidalne zapalenie stawów, wraz z czasem trwania, może prowadzić do narastania niepełnosprawności i przedwczesnej śmierci. Zwróć również uwagę, że możliwy jest nietypowy początek i przebieg choroby, np. stan zapalny obejmuje tylko jeden staw. Zdarza się to jednak rzadziej. 

Sprawdź też artykuł: Reumatoidalne zapalenie stawów to nie wyrok

Sztywne stawy po przebudzeniu − polimialgia reumatyczna

Polimialgia reumatyczna charakteryzuje się objawami bólowymi i sztywnością mięśni szyi, obręczy barkowej i obręczy miednicznej. Często towarzyszy temu stan zapalny stawów kolanowych, mostkowo- obojczykowych i biodrowych.

Ból może nasilać się w ciągu nocy, a poranna sztywność stawów trwa powyżej 30-60 minut. Początkowe osłabienie mięśni może z biegiem czasu ewoluować w zaniki mięśniowe i przykurcze. Pacjenci narzekają także na stany podgorączkowe, spadek wagi, złe samopoczucie, a nawet objawy depresji. Choroba dotyka osoby po ukończeniu 50 roku życia.  

Sztywność stawów − zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) typowo rozpoczyna się w młodym wieku, częściej u mężczyzn. Przebieg choroby jest z reguły przewlekły i postępujący, a proces zapalny obejmuje przede wszystkim stawy krzyżowo-biodrowe, stawy i więzadła kręgosłupa.

Ból okolicy lędźwiowo-krzyżowej promieniuje do pośladków, pachwin i kolan. Początkowo pojawia się raz na jakiś czas, potem występuje stale. Często pojawia się w nocy, a rano towarzyszy mu sztywność stawów.

Po ćwiczeniach fizycznych, dolegliwości zmniejszają się. Z trwaniem choroby, proces zapalny obejmuje cały kręgosłup i doprowadza do zaniku fizjologicznych krzywizn kręgosłupa, usztywnienia stawów i ograniczenia ruchomości.

Występują także objawy ogólne (np. stany podgorączkowe czy przewlekłe zmęczenie), objawy zapalenia innych stawów (np. skokowych, barkowych), zapalenie przyczepów ścięgna Achillesa lub rozcięgna podeszwowego, zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej gałki ocznej (u około 30% chorych), zmiany w sercu czy włóknienie płuc. Choroba prowadzi do zmiany postawy i przykurczów, utrudnia codzienne funkcjonowanie i wyraźnie obniża komfort życia.

Sprawdź też leki i maści na ból mięśni i stawów.

Choroba zwyrodnieniowa stawów i inne przyczyny porannej sztywności stawów

Warto wspomnieć także o chorobie zwyrodnieniowej stawów, czyli jednej z najczęściej występujących chorób układu ruchu. Związana jest początkowo z zaburzeniami jakości i ilości chrząstki stawowej, później uszkodzeniom ulegają wszystkie tkanki stawu. Choroba cechuje się głównie bólem stawów i ograniczeniem ich ruchomości. Mogą pojawić się trzeszczenia podczas wykonywania ruchów i zniekształcenia obrysów stawu. Co istotne, tutaj sztywność poranna ustępuje zwykle szybko, bo w ciągu 5-10 minut (może trwać do pół godziny). Po dłuższym okresie przebywania w spoczynku, pojawia się tzw. „sztywność startowa”, która stopniowo maleje po wykonywaniu ruchów.  Choroba zwyrodnieniowa stawów może dotyczyć jednego lub kilku stawów i obejmuje najczęściej kolana, biodra, stawy palców oraz kręgosłupa. Rozwija się powoli i może prowadzić do kalectwa.

Poranna sztywność stawów występuje również w innych chorobach reumatycznych, np. łuszczycowym zapaleniu stawów czy twardzinie układowej.

Poranna sztywność stawów − diagnostyka

Jeśli dokuczają Ci „sztywne stawy” po przebudzeniu, udaj się do swojego lekarza. Zastanów się, od jak dawna trwa ta dolegliwość, których stawów dotyczy i czy występuje symetrycznie. Przeanalizuj jak długo trwa sztywność każdego ranka, czy towarzyszy jej ból, obrzęk lub ucieplenie (staw jest ciepły).

Pomyśl także o innych objawach: czy zauważyłeś u siebie spadek apetytu, utratę wagi, a może stany podgorączkowe? Warto dowiedzieć się również, czy w Twojej rodzinie występują u kogoś problemy ze stawami. Nie zapomnij powiedzieć lekarzowi o swoich innych chorobach przewlekłych i lekach, jakie zażywasz na stałe.

Jeśli poranna sztywność stawów nóg, rąk lub kręgosłupa trwa ponad godzinę, występuje silny ból, obrzęk, zaczerwienienie lub ograniczenie ruchomości stawu, albo zaobserwujesz u siebie objawy ogólne, np. gorączkę czy spadek masy ciała − nie zwlekaj z wizytą u specjalisty.

W oparciu o objawy, jakie Ci dokuczają, dokładny wywiad i badanie fizykalne, lekarz może podjąć decyzję o pogłębieniu diagnostyki. Ogólne badania laboratoryjne, przydatne w diagnostyce chorób reumatycznych obejmują m.in.: morfologię, OB, CRP, stężenie fibrynogenu, aktywność ALT i AST, fosfatazy zasadowej, stężenie kreatyniny, kwasu moczowego, elektrolitów i badanie ogólne moczu. Ocenie może podlegać także stężenie globulin α₁ i α₂ oraz gammaglobulin  w osoczu (proteinogram), obecność czynnika reumatoidalnego, obecność przeciwciał przeciwko cytrulinowanym peptydom,  obecność przeciwciał przeciwjądrowych czy obecność antygenu HLA-B27.

Zazwyczaj niezbędne okazuje się wykonanie badań obrazowych (RTG, USG, TK lub MR), a czasem również badanie płynu stawowego.  

Sprawdź też, jak wspomóc odbudowę chrząstki stawowej.

Jak łagodzić sztywność stawów?

Poranna sztywność stawów może stanowić dla pacjenta spory problem i znacznie obniżać jakość i komfort jego życia − szczególnie, gdy trwa wiele godzin. Uczucie sztywności utrudnia przemieszczanie się i upośledza wykonywanie podstawowych czynności, takich jak ubranie się, kąpiel czy zrobienie posiłku.

Ograniczenie samodzielności często wywiera negatywny wpływ na samopoczucie. Jeśli sztywności towarzyszy ból, przewlekłe zmęczenie, stany podgorączkowe i objawy z innych narządów i układów − obniżenie nastroju u pacjenta nie powinno nikogo dziwić.

Jeśli więc dokucza Ci sztywność stawów: kolanowych, biodrowych, łokciowych, rąk, stóp czy kręgosłupa − nie opóźniaj wizyty u lekarza. Szczegółowa diagnostyka pozwoli znaleźć przyczynę uczucia sztywnienia stawów i umożliwi wprowadzenie prawidłowego leczenia. Przykładowo, w terapii reumatoidalnego zapalenia stawów, tzw. leki modyfikujące przebieg choroby mają podstawowe znaczenie. Są nimi m.in.: metotreksat, sulfasalazyna, leflunomid czy biologiczne środki takie jak adalimumab, certolizumab czy etanercept. Często stosuje się glikokortykosteroidy doustnie lub we wstrzyknięciach dostawowych oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne w celu zminimalizowania objawów zapalnych.

Równie istotne jest prowadzenie rehabilitacji w postaci kinezyterapii i fizykoterapii. Pamiętaj także o zapewnieniu sobie (lub bliskiej osobie, której dotyczy problem choroby reumatycznej) odpowiedniego wsparcia psychologicznego. W przypadku silnych dolegliwości i znacznych destrukcji stawów, można rozważyć leczenie operacyjne.

W chorobie zwyrodnieniowej stawów duże znaczenie przypisuje się postępowaniu niefarmakologicznemu. Żeby ograniczyć dolegliwości bólowe, zmniejszyć sztywność stawów i jak najdłużej zachować sprawność, warto zadbać oprawidłową masę ciała, odpowiednią aktywność fizyczną i fizjoterapię. Pamiętaj także o zdrowej, zbilansowanej diecie.

Sprawdź też, jak dbać o stawy.

Czasem stosuje się zabiegi regeneracyjne chrząstki stawowej, a w niektórych przypadkach ulgę przynosi leczenie chirurgiczne, np. alloplastyka stawu biodrowego. Leki przeciwbólowe np. paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą wyraźnie poprawić jakość życia. Leki (np. glikokortykosteroidy lub kwas hialuronowy) można także podać do wnętrza stawu. Przypuszczalnie pozytywny wpływ na poprawę funkcji stawów i ograniczenie bólu mają także siarczan glukozaminy i siarczan chondroityny.

Pamiętaj, że poranna sztywność stawów może być manifestacją różnych chorób. Jeśli zaobserwujesz taki objaw u siebie, zwróć uwagę jak długo trwa i jakie inne symptomy mu towarzyszą. Odpowiednia diagnostyka i rozpoznanie przyczyny sztywności stawów, umożliwi leczenie i zmniejszenie dolegliwości.

Źródła:

1. Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika
2. Guła, M. Korkosz, Choroba zwyrodnieniowa stawów