Jałowa martwica kości – choroba o 40 twarzach

Jałowa martwica kości obejmuje liczną grupę chorób, których wspólnym objawem jest obumieranie tkanki kostnej związane z zaburzeniami jej ukrwienia. Jakie są przyczyny jałowej martwicy kości? Jakie objawy mogą wskazywać na rozwój tej choroby? Co powinno nas niepokoić? Czy istnieją skuteczne metody leczenia jałowej martwicy kości? Więcej dowiesz się z naszego artykułu.

Co to jest martwica kości?

Charakterystyczne dla tego schorzenia jest to, że martwicza tkanka zostaje po pewnym czasie zastąpiona przez nowy fragment kostny. Nie spełnia on jednak swojej funkcji, ponieważ jest podatny na uszkodzenia i deformacje. Niesie to za sobą poważne konsekwencje dla pacjenta. 

Farmaceutka Irmina Turek tłumaczy: 

„Martwica to nic innego jak proces obumierania danej tkanki. Objawia się stopniowym rozpadem komórek tworzących tkankę i ich wchłanianiem przez odpowiednie systemy w organizmie. Przyczyny obumierania tkanek mogą być różne. W przypadku martwicy kości dochodzi do obumierania komórek tkanki kostnej. W jej skład wchodzą osteocyty, osteoblasty i osteoklasty oraz macierz pozakomórkowa złożona z kolagenu oraz minerałów takich jak wapń, magnez czy fosfor i innych białek. 

Jałowa martwica kości u dzieci występuje w częstotliwości od około 2 do 10 przypadków na 10 tys. dzieci. Statystyka ta skupia się na najczęstszej martwicy kości udowej. Inne rodzaje choroby występują dużo rzadziej”.

Krążenie a jałowa martwica kości

Określenie „jałowa” świadczy o tym, że w procesie nekrozy(obumierania komórek w tkance) nie biorą udziału żadne drobnoustroje chorobotwórcze, takie jak np. bakterie czy grzyby.  Żeby wszystkie tkanki Twojego organizmu mogły prawidłowo funkcjonować, muszą mieć odpowiednie ukrwienie, dzięki któremu dostarczane są do nich składniki odżywcze i tlen, a także odprowadzane są zbędne produkty przemiany materii. Kości nie stanowią wyjątku! 

Czy wiesz, że aby kość mogła doskonale spełniać swoje funkcje podporowe, praktycznie przez całe życie musi podlegać nieustannej przebudowie? To właśnie dzięki bardzo rozrośniętej sieci naczyń krwionośnych możliwy jest ciągły przepływ krwi przez tkankę kostną. Jeśli dojdzie do zaburzenia krążenia krwi, np. w wyniku urazu, zatoru lub bardzo szybkiego rozrostu tkanki kostnej (szybszego od rozrostu siatki naczyń), fragment kości zaopatrywany przez dane naczynie zostaje niedokrwiony i dochodzi do jego powolnej martwicy. 

Irmina Turek tłumaczy:

„Martwica jałowa kości polega na tym, że tkanka kostna obumiera i zostaje stopniowo wchłonięta, a następnie zastępowana przez nową. Często jednak właściwości nowej tkanki kostnej różnią się od oryginalnej. Jest ona niepełnowartościowa i bardziej podatna na deformacje. Jej niedostateczna odporność mechaniczna przyczynia się do różnego rodzaju urazów i złamań”. 

Jakie są przyczyny jałowej martwicy kości?

Choroba ta może dotknąć osoby w każdym wieku, niemniej stosunkowo często dotyczy dzieci, u których wzrost kości, a tym samym przyrost tkanki kostnej, jest szybki i intensywny.

Jałowa martwica kości może objąć praktycznie każdą kość. U dzieci i młodzieży najczęściej lokalizuje się ją w okolicy nasad kości długich. Szybki wzrost kości, np. w trakcie tzw. skoku rozwojowego, powoduje, że układ krwionośny nie nadąża z zaopatrywaniem nowej tkanki kostnej, co skutkuje niedokrwieniem.

Sprawdź, jak przebiega proces skoku rozwojowego u niemowlaka: Skoki rozwojowe u niemowlaka – co to jest i jak się na nie przygotować?.

Jak mówi Irmina Turek:

„Jałowe martwice kości dotyczą przede wszystkim dzieci, ponieważ w intensywnie rosnącej tkance kostnej naczynia krwionośne, które znajdują się w różnych jej obszarach, często nie łączą się ze sobą. To właśnie brak skomunikowania naczyń przekłada się na gorsze odżywienie i dotlenienie tkanki kostnej”.

Inną przyczyną tej choroby może być też nieprawidłowo lub w ogóle nieleczona dysplazja stawu biodrowego. Niestety, wśród młodszych pacjentów bezpośrednia przyczyna choroby często pozostaje nieznana. A co sprzyja rozwojowi jałowej martwicy kości u dorosłych?

Dowiedz się więcej o dysplazji włóknistej: Dysplazja włóknista kości − jak ją leczyć?.

Do najczęstszych przyczyn jałowej martwicy kości zalicza się:

• urazy kości,
• mikrourazy (na przykład w wyniku wykonywania powtarzalnych czynności obciążających kość),
• przemieszczenia w obrębie stawów,
• choroby takie jak toczeń rumieniowaty układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów,
• nowotwory,
• choroba dekompresyjna (kesonowa), która często dotyka nurków. W trakcie zbyt szybkiego wynurzania się, a więc i zmniejszania ciśnienia atmosferycznego, w naczyniach krwionośnych pojawiają się pęcherzyki azotu, które mogą powodować liczne uszkodzenia narządów, w tym utrudniać ukrwienie tkanki kostnej,
• radioterapia, radiochemioterapia,
• przewlekłe leczenie wysokimi dawkami glikokortykosteroidów, które mogą być stosowane m.in. jako leki na reumatyzm czy leki na stawy. Jałowa martwica posteroidowa najczęściej dotyka kość udową,
• alkoholizm,

• Irmina Turek dodaje także: „hiperlipidemia i miażdżyca (na skutek odkładania się blaszek miażdżycowych w naczyniach dochodzi do utrudnienia przepływu krwi w naczyniach)”.

Sprawdź, jak uchronić się przed miażdżycą: 7 ważnych zasad profilaktyki miażdżycy [Porady lekarza].

Jałowa martwica kości i jej odmiany

Jałowa martwica kości często dotyczy kości udowej, piętowej czy piszczelowej, może jednak zająć każdą kość w ciele. Istnieje ponad 40 nazwanych odmian jałowej martwicy − nazwa każdej pochodzi od kości, którą zaatakowała choroba.

Oto kilka przykładów nazw jałowej martwicy kości w zależności od lokalizacji, którą zajmuje:

• choroba Perthesa – głowa i szyjka kości udowej,
• choroba Osgooda–Schlattera – jałowa martwica guzowatości kości piszczelowej,
• choroba Kienböcka – kość księżycowata nadgarstka,
• choroba Haglunda – nasada kości piętowej,
• choroba Königa – martwica w obrębie stawu kolanowego.

W chorobie Perthesa, która lokalizuje się w kości udowej, przyczyną martwicy mogą być m.in. powikłania w trakcie lub zupełny brak leczenia dysplazji stawu biodrowego u dzieci. Dysplazja bioder to jedna z najczęstszych wad wrodzonych szkieletu, która polega na zniekształceniu stawu biodrowego. Choroba Osgooda–Schlattera występuje głównie u chłopców w okresie pokwitania, kiedy dochodzi do gwałtownego wzrostu (tzw. skoku wzrostowego).

Poczytaj więcej o zwyrodnieniu stawów: Zwyrodnienie stawu biodrowego: profilaktyka to ruch i dieta!.

Jak poznać, że to jałowa martwica kości? Objawy choroby

Niestety, przez długi czas jałowa martwica kości może nie dawać praktycznie żadnych objawów, co skutkuje tym, że pacjent nie zdaje sobie sprawy z choroby. Jednym z pierwszych symptomów jest zwykle ból i obrzęk zajętej okolicy, np. ból nadgarstka, biodra czy kolana. Gdy tylko takie symptomy się pojawią, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza.

U dzieci zauważenie problemu bywa trudniejsze i wymaga od rodzica dużej spostrzegawczości. Najmłodsi zwykle nie mówią wprost o bólu kości, zaczynają jednak utykać, chodzić na palcach lub unikać chodzenia na zajęcia wychowania fizycznego.

Irmina Turek pisze, jak się objawia jałowa martwica kości:

„Początkowo pojawiają się niewielkie dolegliwości bólowe kończyny. Osoba chora zaczyna oszczędzać jedną kończynę, co objawia się np. utykaniem. Po odpoczynku objawy ustępują. W obrębie zmienionej kończyny daje się ponadto zauważyć miejscowe ocieplenie lub zaczerwienienie skóry oraz lokalny obrzęk.

Pod wpływem ucisku pojawia się ból, a wraz z postępem choroby zauważalne staje się zniekształcenie obrysów kończyny. Z powodu bólu dochodzi do ograniczenia zakresu ruchów w chorej kończynie. Kiedy choroba postępuje, martwicza tkanka ulega odkształceniu pod wpływem ucisku. Konsekwencją tego jest trwała deformacja kości, mogąca nawet skutkować niepełnosprawnością. 

Dowiedz się, czym jest obrzęk limfatyczny: Obrzęk limfatyczny − objawy, jakie daje słoniowacizna.

Objawy różnią się w zależności od danego rodzaju i lokalizacji choroby. W martwicy kości udowej u dzieci, oprócz wymienionych wyżej bólu i utykania, charakterystyczne jest utrudnienie w odwodzeniu nogi w stawie biodrowym (podczas rozszerzania nóg) oraz przechylenie miednicy i pochylanie się dziecka w kierunku zdrowej kończyny. Z czasem fakt, że maluch oszczędza jedną, bolącą nogę może powodować też spadek masy mięśniowej w chorej kończynie i zmniejszenie jej obwodu.

W przypadku martwicy głowy kości śródstopia dodatkowym objawem jest często ograniczenie ruchomości palców i zniekształcenie stopy. Natomiast w przebiegu martwicy guza piętowego dziecko często zaczyna chodzić na palcach z uniesioną piętą”.

Jak przebiega jałowa martwica kości?

Irmina Turek opisuje przebieg choroby:

„Choroba ta charakteryzuje się fazowym przebiegiem, w którym wyróżnia się 4 etapy.

1. Faza początkowa – obejmuje pierwsze stadium obumierania fragmentu kości. Na tym etapie objawy zwykle nie są zauważane.
2. Faza jałowej martwicy – tworzy się martwicza, jałowa tkanka kostna. Niedożywione komórki w danej części kości masowo obumierają. 
3. Faza fragmentacji – dochodzi w niej do stopniowego zastępowania martwiczej tkanki kostnej nową kością. Nie ma ona jeszcze odpowiedniej wytrzymałości mechanicznej, dlatego w tym okresie tworząca się tkanka jest najbardziej narażona na deformacje.
4. Faza odbudowy i utrwalonych zmian – martwicza tkanka kostna zostaje całkowicie zastąpiona nową, bardziej zmineralizowaną tkanką kostną. 

Ze względu na przebieg całego procesu bardzo ważne jest postępowanie chorego w trakcie trwania 2 i 3 fazy. Odpowiednie zachowanie i nieprzeciążanie danego miejsca sprzyja tworzeniu kości bez deformacji i o odpowiednim kształcie”.

Leczenie jałowej martwicy kości

Leczenie zachowawcze opiera się na kontrolowanym odciążeniu chorego stawu, co zapobiega postępowi choroby. W tym celu lekarz ortopeda zaleca specjalne wyciągi, które gwarantują prawidłowe położenie chorej kości.

Niezbędne są także indywidualnie dobrane bierne i czynne ćwiczenia u fizykoterapeuty, które mają zapobiec rozwojowi przykurczów mięśniowych. Niestety, w zaawansowanych przypadkach leczenie jałowej martwicy kości wymaga interwencji chirurgicznej, np. całkowitej wymiany stawu biodrowego na protezę. W takich przypadkach chora kość jest na tyle zdeformowana, że skutecznie uniemożliwia pacjentowi normalne funkcjonowanie.

Jak tłumaczy Irmina Turek:

„Podstawą leczenia jałowej martwicy kości jest ustalenie takiego postępowania (ćwiczeń, zachowań, wzorców ruchowych czy stabilizatorów lub wkładek ortopedycznych), które pozwoli uniknąć deformacji kości w okresie tworzenia nowej tkanki kostnej. Oczywiście tego typu działanie należy wdrożyć właśnie na tym etapie, bo na mineralizację tkanki może być już za późno. 

Dlatego tak ważna staje się odpowiednio wczesna diagnostyka choroby. Prawidłowo leczona, wykryta we wczesnym stadium, jest całkowicie uleczalna, należy jednak skrupulatnie stosować się do zaleceń lekarza i fizjoterapeuty.

W okresie odbudowy nowej tkanki zasadne jest zażywanie suplementów i leków na stawy i kości. Wspomagają one proces budowy i zapewniają odpowiednią podaż mikroelementów. Pomocne będą zwłaszcza odpowiednio dawkowane witamina D, magnez oraz wapń. Na rynku dostępny jest on zarówno w zwykłych tabletkach, jak i jako tzw. wapno do picia”.

Co zapamiętać o jałowej martwicy kości?

Irmina Turek pisze:

„Zastanawiasz się, jak możesz jeszcze wspomóc terapię lub jak ustrzec przed chorobą siebie i swoich bliskich? Niestety, nie wszystkie przyczyny powstawania jałowej martwicy kości są znane i żaden sposób nie daje gwarancji, że martwica kości Ci nie grozi. Ponieważ u podłoża choroby leży złe ukrwienie tkanki kostnej, dlatego też preparaty doustne, które mają ją lepiej odżywić, na niewiele się zdadzą”.

Podstawę terapii stanowi jednak jak najwcześniejsze rozpoznanie choroby! Pamiętaj, by nigdy nie zwlekać z wizytą u ortopedy, ponieważ leczenie jest najskuteczniejsze właśnie w momencie, gdy objawy choroby są jeszcze niewielkie. 

Źródła:

1. Ridan T., Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja, Poznań 2011.
2. Synder M., Jałowe martwice kości i osteochondrozy, Ortopedia i traumatologia. Podręcznik dla studentów medycyny, red. A. Nowakowski, T. Mazurek, Warszawa 2009.
3. Kamiya N., Yamaguchi R., Adapala N.S., Chen E., Neal D., O'Brien J., Thoveson A., Gudmundsson P., Brabham C., Aruwajoye O., Drissi H., Kim H.K.J., Bone Miner Res, Nowy Jork 2015.
4. Sułko J., Przyczyny ortopedyczne bólów stawowych i utykania u dzieci, Przegląd Lekarski, t. 66, nr 1–2, Kraków 2009, s. 78–89.