Udar mózgu (apopleksja) – przyczyny, objawy, leczenie i rokowania

Każdego roku ponad 17 mln osób na całym świecie doznaje udaru mózgu – stanowi on jedną z najczęstszych przyczyn zgonu. W Polsce doświadcza go około 60 tys. Polaków. Udar to stan bezpośredniego zagrożenia życia, dlatego tylko szybka reakcja i pomoc lekarska jest w stanie uchronić chorego przed poważnymi następstwami. Jakie objawy świadczą o udarze? Jak leczyć i zapobiegać udarowi? Wyjaśniamy! 

Co to jest udar mózgu? 

Udar mózgu(dawniej apopleksja) to nagłe wystąpienie ogniskowego lub uogólnionego zaburzenia czynności mózgu, trwającego dłużej niż 24 godziny. Przez brak tlenu oraz składników odżywczych komórki mózgowe (neurony) obumierają, a połączenia między nimi (zwane synapsami) ulegają trwałej utracie. 

Udar mózgu – rodzaje 

Ze względu na mechanizm rozwoju wyróżniamy trzy rodzaje udarów: 

1. Udar niedokrwienny – zwany również zawałem mózgu. Odpowiedzialny jest za ⅘ przypadków choroby. Dochodzi w nim do zatkania jednego z naczyń poprzez oderwanie blaszki miażdżycowej od ściany naczynia bądź zwężenie światła tętnic blaszkami cholesterolu, 
2. Udar krwotoczny – spowodowany pęknięciem ściany tętnicy mózgowej i wylaniem krwi poza naczynie. Występuje jako krwotok śródmózgowy lub krwotok podpajęczynówkowy (SAH). Stanowi ok. 20% wszystkich przypadków, 
3. Udar żylny mózgu – najrzadszy rodzaj udaru, występuje w mniej niż 1% przypadków. 

Udar mózgu – przyczyny 

Wśród głównych przyczyn niemodyfikowalnych predysponujących do rozwoju udaru mózgu wyróżniamy: 

• Wiek – ryzyko wystąpienia udaru występuje we wszystkich grupach wiekowych, jednak gwałtownie wzrasta po 55. roku życia, 
• Płeć – statystyki wskazują, że w granicach od 18 do 45. roku życia udar częściej dotyczy kobiet, jednak od około 65. roku życia na udary niedokrwienne częściej zapadają mężczyźni. W późniejszym wieku prawdopodobieństwo dla obu płci jest takie same, 
• Czynniki genetyczne. 

Przyczyny modyfikowalne, czyli te, na które ma się wpływ i można je eliminować: 

• Nadciśnienie tętnicze – odpowiada za nawet 50% udarów mózgu, 
• Miażdżyca – przewlekły stan zapalny naczyń powodujący zmiany w strukturze naczynia, 
• Stosowanie antykoncepcji hormonalnej – terapia w formie preparatów zawierających wysokie dawki estradiolu może zwiększać tendencję do zakrzepów u osób obciążonych genetycznie, 
• Cukrzyca – udar mózgu u osób chorych na cukrzycę wynika z przyspieszonego rozwoju miażdżycy, 
• Hipercholesterolemia – podwyższony poziom cholesterolu we krwi, 
• Bezdech senny, 
• Niezdrowa dieta bogata w sól i tłuszcze nasycone, 
• Palenie papierosów i nadużywanie alkoholu, 
• Brak aktywności fizycznej, 
• Otyłość. 

Udar – objawy 

Objawy udaru mózgu z reguły atakują bez wcześniejszego ostrzeżenia. Do symptomów należą: 

• Objawy ruchowe: osłabienie lub całkowity niedowład ręki, kończyn po tej samej stronie ciała lub całego ciała, 
• Objawy czuciowe: zaburzenia lub utrata czucia w obrębie ciała, zaburzenia widzenia (widzenie jednooczne lub podwójne), zaburzenia oddychania – depresja oddechowa, 
• Zaburzenia mowy: trudności w rozumieniu mowy (afazja czuciowa), trudności w doborze słów (afazja ruchowa), 
• Zaburzenia poznawcze: dezorientacja czasowo-przestrzenna, zaburzenia świeżej pamięci, zwiększona senność z możliwą utratą przytomności, 
• Zaburzenia równowagi: trudności w przyjęciu i utrzymaniu postawy pionowej. 

Jednym z łatwych sposobów zapamiętania objawów udaru jest użycie testu „FAST”, który w ciągu minuty pozwoli stwierdzić udar mózgu. 

• F – face, twarz – poproś chorego, aby się uśmiechnął. Uśmiech uwidacznia asymetrię twarzy, a opadnięty kącik ust to jeden z objawów porażenia mięśni mimicznych twarzy (ośrodkowe porażenie nerwu twarzowego VII). 
• A – arms, ramiona – jednym z podstawowych objawów udaru jest osłabienie siły mięśniowej kończyn górnych lub dolnych. 
• S – speech, mowa – udar mózgu może skutkować utratą zdolności porozumiewania się i rozumienia mowy. Sygnałem alarmowym powinna być niewyraźna, bełkotliwa mowa oraz brak rozumienia sensu wypowiedzianych zdań. 
• T – time, czas – szybkie rozpoznanie symptomów udaru ratuje życie i daje ogromne szanse na uniknięcie groźnych następstw. Przyjmuje się, że jeśli fachowa pomoc zostanie udzielona nie później niż 3 godziny od wystąpienia pierwszych symptomów udaru, zmiany można całkowicie odwrócić lub znacznie ograniczyć ich konsekwencję. Dlatego liczy się każda sekunda! 

Udar mózgu – leczenie  

Udar mózgu diagnozowany jest na podstawie objawów klinicznych oraz w oparciu o wyniki badań obrazowych: tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego, arteriografii oraz echokardiografii.  

• Pierwsza pomoc w przypadku wystąpienia objawów udaru polega na niezwłocznym wezwaniu pogotowia ratunkowego lub przetransportowaniu pacjenta do szpitala na oddział udarowy.  
• Jeśli przyczyną udaru jest niedokrwienie, w leczeniu stosuje się trombolizę, opierającą się na podaniu leków trombolitycznych, których zadaniem jest rozpuszczenie skrzepu zamykającego światło naczynia.  
• W przypadku niedrożności dużych tętnic mózgowych lub tętnic szyjnych wykonuje się procedurę trombektomii mechanicznej. Czas, w którym można wykonać zabieg, to 6 godzin od momentu wystąpienia pierwszych objawów neurologicznych. 
• Niezbędnym elementem leczenia jest rehabilitacjapoudarowa, która powinna rozpocząć się już w pierwszych dniach po udarze. Jej zakres zostaje dostosowany do stanu pacjenta. Rehabilitacja obejmuje współpracę różnych specjalistów, w tym logopedy, psychologa, psychiatry i terapeuty zajęciowego. 

Udar mózgu – rokowania 

Udar mózgu jest stanem bezpośrednio zagrażającym życiu, dlatego w każdym przypadku wymaga leczenia. Rokowania w głównej mierze zależą od rodzaju udaru, czasu reakcji oraz rozległości uszkodzeń. Niebezpieczne konsekwencje pociąga za sobą udar krwotoczny. Blisko połowa pacjentów umiera w ciągu pierwszych 2 dni od pojawienia się objawów. 

Udar mózgu – profilaktyka  

Profilaktyka udarowa odgrywa istotną rolę w prewencji choroby. Działania obejmują: 

• Leczenie farmakologiczne w przypadku nadciśnienia i miażdżycy, 
• Dążenie do redukcji wagi ciała w przypadku nadwagi i otyłości, 
• Regularną kontrolę stężenia glukozy we krwi, 
• Unikanie czynników stresowych, 
• Rezygnację z używek, 
• Wyrównanie niedoborów witaminowych, 
• Wdrożenie aktywności fizycznej. 

Domowe sposoby na udar mózgu. Jak zminimalizować ryzyko udaru? 

Domowe sposoby na zmniejszenie ryzyka udaru mózgu opierają się przede wszystkim na modyfikacji stylu życia wiążącej się ze zmianą diety oraz porzuceniem używek – spożywania alkoholu i palenia papierosów. Warto w tym celu sięgnąć po leki na rzucanie palenia.  

• W codziennej diecie powinny znaleźć się produkty pochodzenia roślinnego (warzywa, świeże owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe oraz nasiona roślin strączkowych). Tak skomponowany jadłospis będzie bogatym źródłem składników odżywczych – błonnika pokarmowego, witamin z grupy B, a także tłuszczy omega-3.  
• Równie istotnym czynnikiem jest regularna aktywność fizyczna. Jej poziom powinien być dopasowany do stanu zdrowia pacjenta.  
• Warto także regularnie kontrolować pomiar ciśnienia tętniczego. W tym celu warto zaopatrzyć się w dobrej jakości ciśnieniomierz. 

Udar mózgu – skutki  

Udar mózgu może mieć bardzo różne konsekwencje. Ich stopień zależy przede wszystkim od rozległości obszaru w mózgu, w którym doszło do martwicy tkanki mózgowej, a także od czasu, w jakim pacjent otrzymał pomoc medyczną. Powikłania po udarze dotyczą wielu narządów i układów. Jednym z najcięższych skutków jest niepełnosprawność ruchowa, wywołana niedowładem lub wzmożonym napięciem mięśniowy, zwanym spastycznością. Często całkowicie uniemożliwia to poruszanie się i codzienną aktywność. Pacjent jest przez to przykuty do łóżka, co naraża go na powstawanie trwałych przykurczów deformacji stawowych, odleżyn, zakrzepicy oraz infekcji. Niestety duża część osób już do końca życia skazana jest na utratę samodzielności i zależność od innych osób. 

Czy udar mózgu może się powtórzyć? 

Niestety po przebytym udarze wzrasta ryzyko ponownego incydentu udarowego. Według obserwacji w ciągu roku dochodzi do tego u około 10-20% chorych. Jak chronić się przed ryzykiem powtórnej apopleksji? Przede wszystkim należy stale monitorować nadciśnienie tętnicze oraz znajdować się pod stałą opieką lekarza rodzinnego, neurologa oraz diabetologa. Nie można również lekceważyć zaleceń i rezygnować z leczenia farmakologicznego. Lekarz najczęściej zaleca wdrożenie leków na nadciśnienie i leków na cholesterol oraz leków i tabletek na serce. 

Podsumowanie 

Wobec niekorzystnych zmian zdrowotnych związanych ze stylem życia oraz starzejącym się społeczeństwem, odsetek udarów mózgu może z każdym rokiem rośnie. Profilaktyka i odpowiedni styl życia pomagają zminimalizować ryzyko choroby. 

Źródła:

1. M. Bodzioch, Udar mózgu, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/udar/udar-mozgu/135796,udar-mozgu, [dostęp 4.07.2023 r.]
2. P. Gajewski, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, 2022
3. H. Markus, A. Pereira, G. Cloud, Udary mózgu. Kompendium diagnostyki i postępowania, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2018