Badanie CEA – przydatne u chorych na raka jelita grubego

CEA, czyli antygen rakowo-płodowy, to glikoproteina wytwarzana przez komórki przewodu pokarmowego i trzustki w życiu płodowym. Po urodzeniu w ludzkim organizmie CEA występuje w śladowych ilościach. Podwyższone stężenie CEA może świadczyć o nowotworze jelita grubego, ale nie tylko. Oznaczanie poziomu CEA jest szczególnie przydatne podczas leczenia i w monitorowaniu stanu pacjenta po leczeniu raka jelita grubego.

Czym są markery nowotworowe?

CEA, CA 19-9, CA 125, CA 15-3, AFP, βHCG, HPL, PAP, PSA, NSE, SCC- Ag, CYFRA 21-1 − to przykłady markerów nowotworowych. Nazywa się tak substancje o różnej budowie, charakterze i pochodzeniu, których podwyższony poziom lub sama obecność w organizmie ma związek z rozwojem nowotworu.

Markerami nowotworowymi mogą być różne białka surowicy, przeciwciała, antygeny, hormony, enzymy i inne substancje. Są wydzielane przez nowotwór lub przez organizm w odpowiedzi na rozwój nowotworu. W zdrowym organizmie nie występują wcale lub są obecne, ale w mniejszym stężeniu (np. PSA − swoisty antygen sterczowy) lub tylko na pewnym etapie rozwojowym (np. u płodu lub w organizmie kobiety ciężarnej). Można je wykryć we krwi, w moczu, w innych płynach ustrojowych (np. płynie otrzewnowym, płynie z opłucnej, płynie mózgowo-rdzeniowym, zawartości torbieli), w węzłach chłonnych, szpiku kostnym czy w guzie nowotworowym.

Markery nowotworowe mają pomocnicze znaczenie w całym procesie diagnostyczno-leczniczym raka. Niektóre z nich są w przydatne w badaniach przesiewowych i rozpoznaniu choroby (jednak zwykle cechują się zbyt małą czułością i swoistością), mogą służyć prognozowaniu, różnicowaniu typu nowotworu, ocenie stopnia zaawansowania choroby i efektów leczenia. Jednak przede wszystkim przydają się w monitorowaniu stanu pacjenta podczas leczenia i po jego zakończeniu, w celu szybkiego wychwycenia nawrotu czy też postępu raka. Liczba substancji, które mogą służyć za markery nowotworowe, jest duża, ale tylko część z nich jest wykorzystywana w rutynowej praktyce lekarskiej.

Pamiętaj, żeby nie oznaczać markerów nowotworowych samodzielnie i bez wskazania lekarza.

Ich ocena nie może być bowiem jedynym elementem diagnostyki. Markery pełnią funkcje pomocnicze i są przydatne w połączeniu z innymi badaniami zleconymi przez lekarza, np. obrazowymi. Analiza i interpretacja stężenia tych substancji w organizmie zawsze wymaga doświadczenia klinicznego i specjalistycznej wiedzy.

Sprawdź też, na czym polega profilaktyka nowotworów.

Co więcej, poziom niektórych markerów może być podniesiony w przebiegu innych chorób (nie tylko nowotworów) lub nawet w stanach fizjologicznych, takich jak ciąża. Dlatego oznaczanie ich bez wskazań i bez porozumienia z lekarzem może prowadzić do niepotrzebnego stresu i paniki. Pamiętaj też, że prawidłowy wynik poszczególnych markerów nowotworowych nie daje gwarancji, że jesteś w pełni zdrowy.

Sprawdź też: Rak jelita grubego − jak wykryć go w porę?.

Badanie krwi CEA ­− co to jest?

Marker nowotworowy CEA, czyli antygen rakowo-płodowy (lub inaczej antygen karcynoembrionalny), to glikoproteina. Należy do grupy antygenów płodowo-zarodkowych. Oznacza to, że CEA występuje fizjologicznie we krwi i tkankach u płodu, produkowany przez jego przewód pokarmowy, wątrobę i trzustkę, ale niemal całkowicie zanika po narodzinach dziecka.

U osoby chorej, antygen rakowo-płodowy jest związany z błoną komórkową komórek nowotworowych, ale uwolniony krąży też w osoczu. Dzięki temu można go wykryć podczas badania próbki krwi. Poziom antygenu karcynoembrionalnego jest związany z masą guza nowotworowego.  

Badanie CEA − norma  

W zdrowym organizmie za prawidłowe stężenie CEA w osoczu uznaje się wartości < 2,5ng/ml u osób niepalących i < 5ng/ml u osób palących papierosy. Są to śladowe ilości produkowane przez jelita, trzustkę i wątrobę. Pamiętaj, że każde laboratorium może mieć nieco inne wartości referencyjne (np. czasem za normę uznaje się wynik < 5ng/ml, a u palaczy < 10ng/ml).

CEA jest również nieco wyższe u osób palących papierosy i u kobiet ciężarnych. Istnieje także niewielki odsetek zdrowych, niepalących ludzi, u których stężenie antygenu rakowo-płodowego może być podwyższone.

Badanie CEA − co oznacza wzrost poziomu CEA?

Wzrost stężenia antygenu rakowo-płodowego CEA typowo obserwuje się w raku jelita grubego i odbytnicy.

Podwyższone wartości CEA występują także w innych nowotworach, takich jak:

• rak piersi,
• drobnokomórkowy rak płuca,
• rak żołądka,
• rak trzustki,
• rak wątroby,
• rak pęcherzyka żółciowego,
• rak pęcherza moczowego,
• rak prostaty,
• rak rdzeniasty tarczycy,
• raki głowy i szyi,
• chłoniaki,
• mięsaki,
• czerniak,
• rak jajnika,
• rak szyjki macicy.

Warto wiedzieć, że poziom CEA we krwi rośnie nie tylko w przypadku nowotworów, ale i w innych stanach chorobowych.

Wyższe stężenie CEA pojawia się np. w przebiegu:

• nieswoistych zapaleń jelit (np. wrzodziejącego zapalenia jelita grubego),
• uchyłkowatości jelit,
• zapalenia wątroby,
• marskości wątroby,
• przewlekłego zapalenia trzustki,
• mechanicznej żółtaczki,
• choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy,
• niewydolności nerek,
• niedoczynności tarczycy,
• zapaleniu płuc,
• przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.

Poziom CEA zwykle nie przekracza wówczas 20ng/ml.

Sprawdź też, o czym może świadczyć krew w kale.

Badanie CEA − przygotowanie

Badanie CEA polega na pobraniu próbki krwi żylnej, tak jak pobiera się krew do innych, rutynowo wykonywanych badań. Nie wymaga to od Ciebie żadnego specjalnego przygotowania. Żeby wykonać badanie CEA, nie musisz być na czczo. Nie ma żadnych szczególnych przeciwwskazań do badania krwi w celu oznaczenia CEA, a ewentualne powikłania obejmują typowe, niegroźne stany po pobraniu krwi żylnej, takie jak krwiak w miejscu wkłucia czy przedłużone krwawienie.

CEA − badanie pomocne w obserwacji po leczeniu

Badanie CEA może być przydatne w przypadku podejrzenia rozwoju nowotworu, głównie raka jelita grubego i odbytnicy. Jest jednak jedynie badaniem dodatkowym i wspomagającym. Rozpatruje się je w kontekście całego obrazu klinicznego i wyników innych badań. Może być pomocne w ocenie stopnia zaawansowania nowotworu i ma znaczenie prognostyczne.

Wysoki poziom antygenu karcynoembrionalnego przed rozpoczęciem leczenia daje zwykle nie najlepsze rokowanie. CEA nie służy jednak postawieniu diagnozy i nie stosuje się go do badań przesiewowych. W początkowym stadium raka, wynik poziomu CEA może być bowiem prawidłowy, a u pewnego odsetka chorych osób, nawet w bardziej zaawansowanych stadiach choroby, stężenie antygenu rakowo-płodowego może mieścić się w normie.

Pamiętaj, że najważniejszym badaniem, które umożliwia zaobserwowanie guza jelita grubego, a także pobranie wycinków do badania histopatologicznego i obejrzenie całego jelita, jest kolonoskopia. Żeby móc rozpoznać raka jelita grubego, wykonanie kolonoskopii i pobranie wycinka guza do badań jest konieczne. Dowiedz się więcej na temat tego badania: Kolonoskopia – dlaczego warto ją robić?.

Podczas prowadzenia terapii, antygen rakowo-płodowy pomaga monitorować stan chorego. Spadek poziomu CEA we krwi świadczy o dobrej odpowiedzi na leczenie. Jego wzrost sugeruje natomiast niepowodzenie terapii. Marker nowotworowy CEA jest szczególnie przydatny w okresie po zakończeniu leczenia. Stosuje się go do kontrolowania stanu pacjenta, a także przy podejrzeniu wznowy, postępu czy pojawienia się przerzutów odległych.

Podwyższenie stężenia CEA jest zwykle proporcjonalne do stopnia zaawansowania choroby. Warto jednak pamiętać, że badanie nie jest nieomylne. Podwyższenie CEA może pojawić się u osoby bez wznowy nowotworowej (wynik fałszywie dodatni) lub też oznaczenie tego markera może być prawidłowe u osoby, u której doszło do nawrotu raka (wynik fałszywie ujemny). Leczenie i kontrola po terapii zawsze powinny przebiegać pod okiem wykwalifikowanego personelu i zgodnie z jego zaleceniami.

Po radykalnej operacji raka jelita grubego oznaczanie antygenu rakowo-płodowego nie stanowi jedynej formy monitorowania stanu pacjenta. W tym celu stosuje się przede wszystkim regularne badania lekarskie, a także badania obrazowe i nadzór kolonoskopowy.

Badanie CEA w połączeniu z innymi markerami nowotworowymi (np. CA 19-9) może być przydatne także w przypadku innych nowotworów przewodu pokarmowego.

CEA − co warto o nim zapamiętać?

CEA to antygen rakowo-płodowy lub inaczej antygen karcynoembrionalny. W zdrowym organizmie występuje w śladowych ilościach, a jego podwyższony poziom może być związany z nowotworem, typowo rakiem jelita grubego. Badanie CEA nie może być podstawą rozpoznania żadnego nowotworu, a jego przydatność w badaniach przesiewowych jest mocno ograniczona. CEA stanowi za to wartościową wskazówkę w trakcie leczenia przeciwnowotworowego i po jego zakończeniu, kiedy służy monitorowaniu stanu pacjenta.

Nagły wzrost poziomu CEA sugeruje nawrót nowotworu w postaci wznowy miejscowej czy też pojawienia się przerzutów odległych. Pamiętaj, żeby nie wykonywać badania stężenia CEA „na własną rękę” i bez porozumienia z lekarzem. Markery nowotworowe powinny być analizowane i interpretowane w kontekście całego obrazu klinicznego, są badaniem uzupełniającym i dodatkowym, a oznaczanie ich bez konkretnego powodu może być źródłem nieporozumień.  

Źródła:

1. J. Wysocka, Wybrane markery nowotworowe
2. P. Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika
3. P. Herman, Antygen rakowo-płodowy (CEA)
4. A. Soborczyk, A. Deptała, Markery nowotworowe w praktyce klinicznej