Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP) – czym jest i jak często występuje?
Niepożądany odczyn poszczepienny jest odnotowywany średnio raz na 10 tys. szczepień. Zazwyczaj jego objawy są łagodne i nie stanowią przeciwwskazania do dalszych szczepień.
Spis treści
Co to jest NOP?
W celu zrozumienia czym jest NOP, na początku warto zacząć od odpowiedzi na pytanie, co to jest szczepionka? Tym terminem określa się preparat biologiczny posiadający w swoim składzie antygeny, które stymulują nasz układ odpornościowy do wytwarzania nabytej odporności zwanej uodpornieniem poszczepiennym. Natomiast NOP, czyli niepożądany odczyn poszczepienny, zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia jest każdym medycznym objawem, który można powiązać z podaniem lub działaniem szczepionki.
Zaburzenie stanu zdrowia rozwija się w czasie 4 tygodni od zaczepienia. Wyjątek stanowi szczepionka przeciwko gruźlicy. W jej przypadku kryterium czasowe jest dłuższe i wynosi 1 rok. Jak widać, definicja niepożądanego odczynu poszczepiennego jest bardzo szeroka i połączona ze szczepieniem związkiem czasowym, a nie przyczynowo-skutkowym. NOP może wystąpić natychmiast po podaniu szczepionki, a także po kilku godzinach, dniach lub tygodniach. Do głównych przyczyn mogących nim zaowocować należą:
- Nadwrażliwość na składnik szczepionki,
- Błąd podczas iniekcji – np.: podanie podskórne zamiast domięśniowego, zbyt duża dawka preparatu lub zbyt krótki odstęp od poprzedniej dawki,
- Nieprawidłowości w procesie produkcji, transportu oraz przechowywania szczepionki.
Pod uwagę należy również wziąć każdą inną przyczynę, która zupełnie przypadkowo zbiegła się w czasie ze szczepieniem np.: chorobę infekcyjną. Zakwalifikowanie pacjenta do szczepienia w okresie inkubacji zakażenia może sprawić, że jego objawy zostaną błędnie zakwalifikowane jako NOP.
NOP w rozumieniu Rozporządzenia Ministerstwa Zdrowia
W Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz kryteriów ich rozpoznawania, rozumienie NOP jest podobne jak w definicji podanej przez WHO. Tak naprawdę szczepienia ochronne są przyczyną tylko części zgłaszanych NOP-ów. Lekarz, który podejrzewa możliwość wystąpienie niepożądanej reakcji, ma obowiązek poinformować o tym fakcie Powiatową Inspekcje Sanitarną w ciągu 24 godzin. Weryfikacją ich prawdziwości zajmują się eksperci z Zakładu Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego. Po przeprowadzeniu niezbędnych analiz, informacje o rodzaju i liczbie odnotowanych NOP-ów są udostępniane w Biuletynie Szczepień Ochronnych i przekazywane do Głównego Inspektoriatu Sanitarnego.
Jakie są objawy NOP?
Niepożądany odczyn poszczepienny może mieć łagodny, umiarkowany lub ciężki charakter. Natomiast biorąc pod uwagę kryterium częstości występowania, rozróżnia się odczyny:
- Bardzo częste – 1/10 podanych dawek,
- Częste – 1/100 podanych dawek,
- Umiarkowanie częste – 1/1000 podanych dawek,
- Rzadkie – 1/10 000 podanych dawek,
- Bardzo rzadkie – 1/100 000 podanych dawek.
Jakie symptomy należą do najczęstszych objawów poszczepiennych?
Gorączka – zazwyczaj temperatura ciała nie przekracza 39°C, rzadziej jest wyższa. Reakcja ta nie stanowi przeciwwskazania do kolejnego szczepienia. W sytuacji jej wystąpienia możesz zażyć paracetamol lub inny lek przeciwgorączkowy.
Drgawki gorączkowe – najczęściej występują między 6. miesiącem a 5. rokiem życia. W większości przypadków nich przyczyną jest infekcja przebiegająca z gorączką, rzadziej podwyższenie temperatury ciała będące konsekwencją podania preparatu uodparniającego. Gdy wystąpią należy przeanalizować, czy zaszła jedynie zbieżność czasowa ze szczepieniem, czy też zaistniał związek przyczynowy. Drgawki gorączkowe nie stanowią jednak przeciwwskazania do dalszych szczepień dziecka zgodnie z ustalonym kalendarzem.
Zespół hiotonioczno-hiporeaktywny – to reakcja polegająca na zblednięciu powłok ciała, zwiotczeniu oraz zmniejszeniu reaktywności dziecka na bodźce zewnętrzne. Zazwyczaj występuje w ciągu pierwszych 24 godzin po szczepieniu z pełnokomórkowym składnikiem krztuścowym (DTP), rzadziej po szczepionce acelularnej (DTPa).
Nieukojony płacz – objaw ten może wystąpić u niemowląt w ciągu pierwszych 24 godzin od szczepienia i trwa co najmniej 3 godziny.
Do pozostałych częstych reakcji niepożądanych na szczepienie należą:
- Ból,
- Obrzęk i zaczerwienienie w miejscu wkłucia,
- Złe samopoczucie i uczucie rozbicia.
Powyżej opisane objawy nie stanowią przeciwwskazania do dalszych szczepień. Jednym stałym zakazem jest reakcja anafilaktyczna na składnik preparatu, która jednak zdarza się niezwykle rzadko. Szczepionek zawierających żywy komponent np.: przeciwko gruźlicy (BCG), śwince, odrze i różyczce (MMR) nie wolno podawać osobom z ciężkim wrodzonym oraz nabytym niedoborem odporności, a także kobietom w ciąży. Do czasowych przeciwwskazań do szczepienia należy ostra choroba o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu, np. angina paciorkowcowa oraz zaostrzenie schorzenia przewlekłego, np. astmy oskrzelowej lub nieswoistego zapalenia jelit. W takich sytuacjach szczepienie ochronne należy odroczyć do chwili ustabilizowania się stanu zdrowia pacjenta.
Jak długo utrzymuje się NOP?
Czas trwania niepożądanego odczynu poszczepiennego jest zróżnicowany. Większość z nich ma charakter łagodny i utrzymuje się kilka dni. Dla przykładu, po szczepieniu przeciwko grypie pacjenci najczęściej zgłaszają złe samopoczucie i objawy grypopodobne. Nie stanowią one przeciwwskazania do przyjęcia kolejnej szczepionki za rok. Obecnie wiele emocji budzi szczepienie na COVID-19. Jednak jak pokazały obserwacje, szczepionka na koronawirusa jest preparatem skutecznym i bezpiecznym.
Ile czasu po szczepieniu może wystąpić NOP?
W Polsce NOP najczęściej o łagodnym charakterze jest odnotowywany średnio raz na 10 tys. wykonanych szczepień. Każdy niepożądany objaw, który ma czasowy związek z podaniem preparatu uodparniającego, powinien być zgłoszony lekarzowi kwalifikującemu. Ma on obowiązek zawiadomić o tym fakcie Powiatową Inspekcję Sanitarną.
Jak uniknąć NOP-u?
Jak przygotować dziecko do szczepienia tak, żeby uniknąć możliwych działań niepożądanych? To pytanie często zadawane przez rodziców maluchów zaniepokojonych możliwością ich ewentualnego wystąpienia. Na początku warto sobie jednak uzmysłowić, że szczepienie, podobnie jak inne ingerencje medyczne, jest związane z możliwością zaistnienia działań niepożądanych. Jednak to nie powinno stanowić powodu negowania ich niezaprzeczalnej skuteczności. Aby zminimalizować ryzyko działań niepożądanych przed wprowadzeniem szczepionek na rynek, prowadzone są na nich liczne badania i obserwacje.
Kolejnymi elementami zmniejszającymi niebezpieczeństwo wystąpienia NOP-u jest prawidłowo przeprowadzony proces kwalifikacji do podania preparatu uodparniającego. Polega on na dokładnym zebraniu wywiadu lekarskiego, uwzględniającego ewentualne przeciwwskazanie i przeprowadzeniu badania fizykalnego pacjenta. W trakcie kwalifikacji jest on również edukowany o tym, jak działa szczepionka, jakie korzyści odniesie, decydując się na jej podanie, a także o ryzyku wystąpienia ewentualnego NOP-u. Niezwykle istotne jest również poinstruowanie pacjenta lub jego rodziców o sposobie działania w sytuacji, gdy się one pojawią – poinformowanie o dawkowaniu i sposobie podania leków przeciwgorączkowych i leków przeciwbólowych oraz o tym, kiedy bezwzględnie należy zgłosić się do lekarza.
Podsumowanie
Niepożądany odczyn poszczepienny to niechciana reakcja, która może wystąpić po podaniu preparatu uodparniającego zawierającego antygeny stymulujące nasz układ odpornościowy. Zazwyczaj ma ona charakter łagodny i nie jest niebezpieczna dla zdrowia i życia, jednak może wywołać strach przed kolejnym szczepieniem. Rozmowa z pacjentem podczas kwalifikacji do szczepienia, podczas której zostanie poruszony temat ryzyka NOP oraz sposób postępowania w sytuacji jego zaistnienia jest niezwykle ważna.
Źródła:
- NOP – niepożądany odczyn poszczepienny. Czym jest i jak często występuje?,https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/aktualnosci/271053,nop-niepozadany-odczyn-poszczepienny-czym-jest-i-jak-czesto-wystepuje, [dostęp 05.09.2022r.]
- Kuchar, Niepożądane odczyny poszczepienne,https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/szczepienia/158389,niepozadane-odczyny-poszczepienne, [dostęp 05.09.2022 r.]
- I. Małecka, Niepożądane odczyny poszczepienne, https://podyplomie.pl/pediatria/18324,niepozadane-odczyny-poszczepienne, [dostęp 05.09.2022 r.]
Najnowsze artykuły
Wapno na alergię - czy warto stosować wapń na objawy alergii?
Co pyli w styczniu?
Kwasica ketonowa – przyczyny, objawy i leczenie. Czym jest kwasica cukrzycowa?
Katar bakteryjny – jak wygląda i ile trwa? Sposoby na katar bakteryjny
Co pyli w grudniu?
Obniżona odporność – jakie są przyczyny słabej odporności?
Jak wyleczyć ostre zapalenie gardła? Sposoby na ostre zapalenie gardła
Co jeść przy przeziębieniu? Produkty, po jakie warto sięgać w trakcie infekcji
Przeczytaj także
Suchy kaszel – co to za objaw? Poznaj domowe leczenie
Odra, ospa, różyczka szaleją w przedszkolu? Choroby zakaźne – profilaktyka
Inhalacje na zatoki, katar, kaszel. Na co pomagają inhalacje?
Gorączka – skąd się bierze i jak ją zbić?
Przeziębienie a grypa – jak je odróżnić?
Przeziębienie? Sprawdź, czy Cię rozkłada! Objawy, leczenie i profilaktyka przeziębienia
Angina ropna – przyczyny, objawy i leczenie
Najlepsze domowe sposoby na ból gardła z poradnika farmaceuty
Więcej artykułów na ten temat
Zapobieganie grypie. Co musisz wiedzieć na ten temat?
Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych?
Jak uniknąć przeziębienia? Domowe sposoby na zapobieganie przeziębieniu