Ostry brzuch i ostry ból brzucha – objawy i sposoby leczenia

Ostry ból brzucha ze względu na swoje nasilenie i nagłe pojawienie się jest przedmiotem niepokoju i lęku. Nie powinno to dziwić, w końcu jego przyczyną są zazwyczaj ciężkie schorzenie, nierzadko wymagające leczenia operacyjnego. Jakie objawy wskazują na „ostry brzuch”? Poznaj zalecane metody leczenia ostrego bólu brzucha.

Przyczyny ostrego bólu brzucha

Ból brzucha to nieswoisty objaw wielu chorób jamy brzusznej oraz narządów położonych poza nią. Jednym z takich przykładów są dolegliwości bólowe w nadbrzuszu mogące towarzyszyć zawałowi ściany dolnej mięśnia sercowego. W zależności od czasu trwania można wyróżnić:

• ostry ból brzucha,
• nawracający ból brzucha,
• przewlekły ból brzucha.

Ostry ból brzucha jest objawem chorób o ostrym przebiegu, które bardzo często okazują się niebezpieczne dla życia oraz zdrowia pacjenta i wymagają pilnego leczenia. Nagły ostry ból brzucha pełni rolę ostrzegawczo-obronną, ponieważ uprzedza nas, że w naszym organizmie dzieje się coś niebezpiecznego. Jeden z jego rodzajów to „ostry brzuch” – w ten sposób określa się pojawiające się nagle, ostre chirurgiczne schorzenia jamy brzusznej, które wymagają szybkiej diagnostyki oraz leczenia, często operacyjnego. 

Do najczęstszych przyczyn ostrego bólu brzucha należą:

• choroby żołądka i jelit – ostre zapalenie żołądka i jelit, zapalenie wyrostka robaczkowego, perforacja wrzodu trawiennego, perforacja jelit, niedrożność przewodu pokarmowego,
• ostre zapalenie trzustki,
• choroby wątroby i dróg żółciowych – kolka żółciowa, ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego oraz dróg żółciowych, ostre zapalenie wątroby,
• schorzenia układu moczowego – ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek, kamica moczowa, ostre zapalenie pęcherza moczowego,
• schorzenia ginekologiczne – ciąża pozamaciczna, ostre zapalenie przydatków, skręt lub pęknięcie torbieli jajnika,
• choroby metaboliczne – cukrzycowa kwasica ketonowa, mocznica, ostry napad porfirii,
• choroby narządów klatki piersiowej – zawał serca, zapalenie płuc i opłucnej,
• schorzenia naczyniowe – ostre niedokrwienie jelit, pęknięcie tętniaka aorty do jamy otrzewnowej,
• ropień w jamie brzusznej,
• uwięźnięcie przepukliny.

W diagnostyce różnicowej przyczyn ostrego bólu brzucha podstawową rolę odgrywa jego lokalizacja, charakter (palący, gniotący, kolkowy, kurczowy), czas trwania, objawy towarzyszące oraz choroby współistniejące, a także przebyte schorzenia i zabiegi operacyjne.

Objawy ostrego brzucha

Ostry ból brzucha charakteryzuje się nagłym pojawieniem dolegliwości bólowych. Początkowo mają one charakter typowo trzewny – ból jest tępy, słabo zlokalizowany, towarzyszą mu dolegliwości wegetatywne, takie jak nudności, wymioty, pocenie się. W ciągu kilku godzin ulega on progresji do bólu somatycznego – jest silny, ostry i dobrze zlokalizowany. Ostry ból brzucha wywołuje schorzenie organiczne. Z tego powodu, w przeciwieństwie do bólu czynnościowego (np.: w zespole jelita nadwrażliwego), budzi on chorego w nocy lub nie pozwala mu zasnąć. 

Objawy towarzyszące ostremu bólowi brzucha zależą od jego przyczyny. Należą do nich:

• Nudności i wymioty,
• Żółtaczka,
• Gorączka z dreszczami,
• Wyczuwalny guz w jamie brzusznej,
• Dodatnie objawy otrzewnowe, które wynikają z objęcia otrzewnej procesem zapalnym,
• Tachykardia,
• Obniżenie ciśnienia tętniczego,
• Krwawienie z przewodu pokarmowego,
• Biegunka lub zatrzymanie gazów i stolca.

Na „ostry brzuch” składa się zespół dynamicznie rozwijających się objawów klinicznych:

• ostry ból brzucha,
• nudności i wymioty,
• zatrzymanie gazów i stolca.

Nierzadko towarzyszy im krwawienie z przewodu pokarmowego. W badaniu fizykalnym brzuch jest twardy i deskowaty, z dodatkowymi objawami otrzewnowymi. W przypadku takiej konfiguracji symptomów niezbędna staje się pilna konsultacja chirurgiczna i nierzadko szybkie leczenie operacyjne. 

Kiedy udać się do lekarza przy ostrym bólu brzucha?

Ostry, pojawiający się nagle ból brzucha o dużym nasileniu, który uniemożliwia wykonywanie dotychczasowych czynności i nie ustępuje samoistnie, zawsze wymaga konsultacji lekarskiej. Pierwszym krokiem w odkryciu przyczyny objawów jest dokładny wywiad oraz badanie fizykalne. Lekarz zapyta Cię o czas pojawienie się bólu, jego nasilenie, charakter oraz lokalizację, a także o Twoją historię chorobową. Następnie przeprowadzi szczegółowe badanie przedmiotowe. Główny cel takiego działania to wstępne wykluczenie ostrych schorzeń wymagających jak najszybszej konsultacji chirurgicznej oraz nierzadko leczenia operacyjnego.

Lekarz będzie mógł również zlecić odpowiednie badania laboratoryjne i obrazowe. Do podstawowych badań pomocniczych należą:

• Morfologia krwi z rozmazem,
• Ocena parametrów biochemicznych – poziomu elektrolitów, CRP, glukozy, mocznika, kreatyniny, bilirubiny, troponiny sercowych, lipazy, amylazy, ALT, ASP oraz GGT,
• Badanie ogólne moczu,
• EKG,
• USG jamy brzusznej,
• RTG jamy brzusznej.

W razie wskazań dodatkowo lekarz może zlecić wykonanie badania endoskopowego przewodu pokarmowego, tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego.

Na czym polega leczenie ostrego bólu brzucha?

Ostry ból brzucha może być spowodowany przez szereg schorzeń chirurgicznych, ginekologicznych lub internistycznych. Sposób jego leczenia zależy od choroby, która go wywołała i najczęściej wymaga hospitalizacji, a nierzadko również operacji. Nie należy bagatelizować jego objawów, ponieważ mogą stanowić przyczynę rozwoju wstrząsu i zgonu.

U części pacjentów z ostrym bólem brzucha wystarczające jest postępowanie zachowawcze. Ma on zastosowanie w przypadku:

• Kolki żółciowej – leczenie polega na podaniu leków rozkurczowych i przeciwbólowych,
• Ostrego zapalenia uchyłków jelita grubego – antybiotykoterapia, a w ciężkich przypadkach również ścisła dieta. Po ustąpieniu objawów zalecana jest dieta bogatobłonnikowa. Można się przy tym wspomagać błonnikiem w tabletkach,
• Niektórych przypadkach niedrożności jelit – w niedrożności porażennej wystarczające może okazać się wyrównanie metaboliczne oraz odsysanie treści żołądkowej.

Jednak ból brzucha nie zawsze wywołują ostre choroby, które wymagają hospitalizacji. Najczęstszą przyczyną dolegliwości bólowych o mniejszym natężeniu jest zwykła niestrawność, zespół jelita drażliwego oraz problemy z wypróżnieniem. W tych przypadkach, w zależności od przyczyny, mogą sprawdzić się:

• leki na zaparcia,
• tabletki na trawienie, a w przypadku dolegliwości bólowych po spożyciu produktów mlecznych – tabletki na nietolerancję laktozy,
• leki na zespół jelita drażliwego.

Choć większość z nich dostępna jest bez recepty, przed ich przyjęciem zawsze warto udać się do lekarza.

Domowe sposoby łagodzące ostry ból brzucha

Ostry ból brzucha o natężeniu wymagającym przerwania wykonywanych czynności, budzący ze snu, a także jeśli towarzyszą mu objawy wskazujące na „ostry brzuch”, zawsze wymaga natychmiastowej konsultacji lekarskiej. Domowe sposoby łagodzące ból brzucha mogą sprawdzić się, jeśli jest on spowodowany zwykłą niestrawnością, problemami z wypróżnieniem lub miesiączką. Skuteczne mogą okazać się leki i zioła na ból brzucha, np.: herbatki zawierające wyciąg z owoców ostropestu plamistego, liści melisy lekarskiej, rumianku czy mięty pieprzowej. 

Podsumowanie

Ostry ból brzucha to objaw, który nierzadko towarzyszy ciężkim, a nawet zagrażającym życiu schorzeniom np.: perforacji przewodu pokarmowego czy zapaleniu wyrostka robaczkowego. Nigdy nie należy go bagatelizować. Wymaga podjęcia szybkiej diagnostyki i leczenia przyczynowego. Jednym z jego rodzajów jest „ostry brzuch” – nagle pojawiający się, niezwykle silny i nieustępujący ból, w przypadku którego nierzadko niezbędne staje się leczenie chirurgiczne.

Źródła:

1. Interna Szczeklika, pod red. P. Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.
2. L. Komorowski, Ostry brzuch (ostre chirurgiczne choroby jamy brzusznej), https://www.mp.pl/pacjent/objawy/165307,ostry-brzuch-ostre-chirurgiczne-choroby-jamy-brzusznej, [dostęp 31.05.2022r.]
3. M. Miodek, Ostry brzuch u dzieci, https://podyplomie.pl/wiedza/stany-nagle/618,ostry-brzuch-u-dzieci, [dostęp 31.05.2022r.]