Otyłość u osób starszych - jak bezpiecznie zredukować masę ciała u seniora?

Wskazaniem do redukcji masy ciała w starszym wieku może by cukrzyca typu 2, choroby ortopedyczne lub planowane operacje. Zaleca się umiarkowane ograniczenie zapotrzebowania energetycznego połączone ze zwiększoną aktywnością ruchową.

Otyłość i nadwaga u osób starszych – specyfika problemu

Otyłość u seniorów, chociaż ma nieco inną specyfikę, definiowana jest tak samo jak u osób młodszych. Definicja otyłości u seniora to podwyższony:

• wskaźnik masy ciała (BMI ≥ 30 kg/m²),
• obwód brzucha (kobiety ≥ 88 cm, mężczyźni ≥ 102 cm)
• lub procent tkanki tłuszczowej (Kobiety > 35%, mężczyźni > 25%).

W starszym wieku dochodzi do zmian w składzie ciała i rozmieszczeniu tkanki tłuszczowej, które mają wpływ na wyżej wymienione pomiary. BMI jest uważany za mniej czuły wskaźnik dla osób starszych. Z jednej strony związany z wiekiem spadek wielkości ciała przy tej samej masie może prowadzić do przeszacowania procentowej zawartości tkanki tłuszczowej. Z drugiej wzrost masy tkanki tłuszczowej i spadek masy mięśniowej może prowadzić do niedoszacowania procentowej zawartości tkanki tłuszczowej.

Otyłość brzuszna u osób starszych jest częstsza niż u młodych dorosłych. Zaburzenia w bilansie płynów (np. odwodnienie, obrzęk), które często występują u seniorów, mogą wpływać na wyniki BMI, ale również pomiary procentowej zawartości tkanki tłuszczowej i obwodu talii.

Sprawdź, dlaczego domowe sposoby na szybkie schudnięcie nie są skuteczne.

Otyłość sarkopeniczna - charakterystyczna otyłość osób starszych

Otyłość sarkopeniczna to związane wraz z wiekiem zwiększenie masy ciała, w tym zawartości tkanki tłuszczowej, przy jednoczesnym zmniejszeniu masy i siły mięśni. Poza kryteriami charakterystycznymi dla otyłości musi wystąpić spadek masy mięśniowej o ponad dwa odchylenia standardowe. Seniorzy z otyłością sarkopeniczną są uważani za grupę szczególnego ryzyka.

Otyłość u osób starszych - częstość występowania

Otyłość często dotyka osoby starsze. W USA w 2010 r. u osób powyżej 60. roku życia wynosiła 37%. W Niemczech współwystępowanie otyłości, insulinooporności, nadciśnienia i dyslipidemii w grupie wiekowej powyżej 60. roku życia kształtowało się na poziomie ok. 40%. Otyłość i nadwaga u osób starszych w Polsce (powyżej 60. roku życia) występuje u 78% kobiet i 82% mężczyzn. Prawidłową masą ciała charakteryzowało się jedynie 21% ogółu badanych kobiet i 18% badanych mężczyzn. Na podstawie obwodu talii stwierdzono otyłość brzuszną u 72,23% kobiet (WC > 88 cm) i 41,35% mężczyzn (WC > 102 cm).

Sprawdź suplementy diety na odchudzanie.

Otyłość osób starszych - przyczyny

Najczęstsze przyczyny otyłości u seniora to:

• nadmierna podaż energii przy jednoczesnym zmniejszeniu jej zużycia,
• zaburzenia endokrynologiczne (niedoczynność tarczycy, choroba Cushinga),
• skutki uboczne farmakoterapii (steroidy, leki psychotropowe, nieodpowiednia insulinoterapia).

Tendencja do przybierania na wadze u seniorów istnieje do 7. dekady życia, a po przekroczeniu tego wieku obserwuje się skłonność do redukcji masy ciała.

Nadwaga u osób starszych a konsekwencje zdrowotne

Jako powikłania otyłości, poza chorobami układu krążenia, cukrzycą typu 2, zespołem bezdechu sennego, stłuszczeniem wątroby, chorobami dróg żółciowych, szczególne znaczenie mają ograniczenia ruchowe. Istnieje związek między otyłością a ograniczeniami w codziennym życiu u osób starszych.

W odniesieniu do korelacji BMI ze śmiertelnością osób starszych istotny wzrost ryzyka można zaobserwować tylko przy BMI powyżej 30 kg/m2, z ogólnym przebiegiem w kształcie litery U. U seniorów wysokie wskaźniki śmiertelności występują również w zakresie niedowagi.

W grupie osób 60+ może występować tzw. paradoks otyłości. W obecności ciężkich chorób ogólnych, tj. choroby kardiologiczne, niewydolność nerek i choroby nowotworowe, śmiertelność w przypadku nadwagi i otyłości jest niższa.

Sprawdź leki i suplementy diety na serce.

Otyłość u osób starszych - leczenie

Ewentualna redukcja masy ciała u osób starszych musi być dokonywana ze szczególnym uwzględnieniem stosunku ryzyka do korzyści. Wskazanie mogą stanowić choroby, których przebieg można poprawić poprzez redukcję masy ciała, takie jak cukrzyca typu 2 czy schorzenia ortopedyczne np. operacje wymiany stawów. Zmniejszenie masy ciała ułatwia pooperacyjną mobilizację.

Sprawdź, jak dbać o stawy.

Odżywianie jako element leczenia otyłości u seniorów

Starszym  ludziom zaleca się umiarkowane ograniczenie zapotrzebowania energetyczneggo  o ok. 500 kcal/dzień. Skutkuje to powolną redukcją masy ciała o 5–10% w ciągu 6 lub więcej miesięcy. Przy otyłości sarkopenicznej rekomenduje się jeszcze bardziej umiarkowane podejście z deficytem energii ok. 200 – 500 kcal/dobę. Odradza się wprowadzanie bardzo restrykcyjnych diet.

Ponieważ białko jest ważnym składnikiem biorącym udział w syntezie mięśni, ważne, aby zapewnić odpowiednią jego podaż podczas odchudzania. Obecne zaleca się 1 g białka na kg masy ciała na dobę w przypadku zdrowego seniora. Utrata masy ciała może mieć negatywny wpływ na gęstość kości, a tym samym zwiększać ryzyko osteoporozy. Wapń i witamina D to dwa kolejne składniki, które należy spożywać w odpowiedniej ilości lub suplementować. 

Ruch i aktywność fizyczna a leczenie otyłości u osób starszych

Redukcja masy ciała w starszym wieku zawsze odbywa się kosztem masy mięśni. Połączenie interwencji żywieniowych i ćwiczeń fizycznych nie wykazuje żadnego dodatkowego wpływu na redukcję masy ciała lub wykazuje jedynie niewielki wpływ w porównaniu z samą dietą. Zminimalizowana jest za to utrata masy mięśniowej i gęstości kości.

Zalecenia dotyczące tygodniowej aktywności fizycznej w starszym wieku obejmują:

• 150 minut umiarkowanego lub intensywnego treningu wytrzymałościowego,
• dwie jednostki siłowe,
• ćwiczenia rozciągające,
• ćwiczeniami wspierające układ równowagi.

Sprawdź, jak wzmocnić kości.

Przed rozpoczęciem ćwiczeń należy przeprowadzić badanie fizykalne i diagnostykę wydolnościową, aby wykluczyć ewentualne przeciwwskazania i określić odpowiedni poziom intensywności treningu.

Leki

Osoby starsze często przyjmują kilka leków (polifarmacja) z powodu różnych, współistniejących chorób. Dodatkowe zażywanie leków wspomagających utratę masy ciała może zatem prowadzić do niepożądanych interakcji z innymi preparatami. U pacjentów z cukrzycą typu 2 metformina, inhibitory SGLT-2 i analogi GLP-1 wspomagają utratę masy ciała.

Leczenie chirurgiczne otyłości starczej

Interwencje bariatryczno-chirurgiczne dla grupy wiekowej powyżej 75 lat są zarezerwowane wyłącznie dla indywidualnych przypadków.

Otyłość starcza – jak dbać o masę ciała seniora?

Zalecenia dotyczące redukcji masy ciała u osób starszych muszą uwzględniać stosunek ryzyka do korzyści i w odnosić się do indywidualnej sytuacji pacjenta. Choroby, których przebieg poprawia się poprzez redukcję masy ciała, takie jak cukrzyca typu 2, choroby ortopedyczne lub planowane operacje, najczęściej stanowią wskazanie  do redukcji masy ciała w starszym wieku. Ważne jest umiarkowane ograniczenie energii przy odpowiedniej podaży białka, wapnia i witaminy D. Regularna aktywność fizyczna zapobiega utracie masy mięśniowej i przeciwdziała osteoporozie.

Źródła:

1. Cooke J.R., Ancoli-Israel S: Normal and abnormal sleep in the elderly, Handb Clin Neurol 2011, 98: 653–665.
2. Ancoli-Israel S, Insomnia in the elderly: a review for the primary care practitioner. Sleep 2000, 23 Suppl 1: S23–S30
3. Martin J. i wsp., Assessment and treatment of sleep disturbances in older adults, Clin Psychol Rev 2000, 20: 783–805.