Padaczka u osób starszych – jak rozpoznać i leczyć epilepsję u seniora?

Padaczka u seniorów jest trzecią pod względem częstości występowania chorobą układu nerwowego u osób po 65. roku życia, zaraz po udarze mózgu i otępieniu. Wraz ze wzrostem średniej długości życia i lepszą opieką medyczną liczba osób cierpiących na epilepsję w starszym wieku wzrosła. Padaczka u osób starszych wywołuje objawy inne niż u dzieci i osób dorosłych. Dowiedz się, jak je rozpoznać!  

Czym jest padaczka u seniora?

Padaczka u osób starszych to stan, kiedy napadypadaczkowe pojawiają się po 65 roku życia, a nie występowały w dzieciństwie. Samą chorobę w wieku starszym, podobnie jak u osób dorosłych i dzieci, określa występowanie przynajmniej dwóch niesprowokowanych napadów padaczkowych w odstępie przynajmniej 24 godzin. Napady niesprowokowane to takie, które nie są wywołane zewnętrznymi czynnikami, np. brakiem snu czy alkoholem.

Ze względu na gwałtowny wzrost liczby osób starszych w stosunku do ogółu populacji i poprawę opieki zdrowotnej nad seniorem początek padaczki po 65 roku życia diagnozuje się obecnie częściej niż epilepsję w dzieciństwie i młodości. Tak więc padaczka u seniorów staje się jedną z chorób typowych dla populacji geriatrycznej. 

Padaczka wieku dziecięcego – poznaj dodatkowe informacje na temat choroby.

Padaczka u starszych osób - przyczyny

Do najczęstszych przyczyn padaczki w starszym wieku należą: 

• Choroby niedokrwienne mózgu (udary) - w około połowie przypadków u osób starszych zaburzenia krążenia w mózgu lub wcześniejsze udary stanowią przyczynę padaczki. Choroba ta rozwija się od 3 do 10% pacjentów geriatrycznych, którzy przeszli udar. W mózgu powstaje pewien rodzaj „blizn” prowadzących do zaburzenia wyładowań elektrycznych; czasami napad powodują produkty rozpadu krwi.
• Urazy głowy - upadki są częste u osób starszych, mogą prowadzić do uszkodzeń mózgu, a w konsekwencji do epilepsji,
• Demencje, np. choroba Alzheimera i Parkinsona, w wyniku których dochodzi do ubytku komórek nerwowych,
• Guzy mózgu,
• Nadużywanie alkoholu lub leków,
• Stany zapalne,
• Leki - osoby starsze mogą być bardzo wrażliwe na niektóre leki. Epilepsji u seniora sprzyjają zwłaszcza antybiotyki, leki antyarytmiczne, neuroleptyki, cytostatyki, tramadol, aminofilina czy niektóre środki znieczulające.

Należy mieć na uwadze, że czasami nie da się jednoznacznie określić przyczyny padaczki u seniora. Wraz z wiekiem dochodzi do obniżenia progu pobudliwości drgawkowej, a to może wywoływać napady padaczkowe.

Dowiedz się, jak rozpoznać odwodnienie u osób starszych.

Padaczka u osób starszych - objawy

W starszym wieku, w zależności od dotkniętego regionu mózgu i stopnia nadmiernego pobudzenia nerwowego, atak padaczki może powodować różne objawy. Mogą to być krótkotrwałe zaburzenie świadomości, objawiające się nieobecnym wpatrywaniem się w przedmioty, blokada mowy, a także chwilowa utrata pamięci i splątanie.

Epilepsja u seniora najczęściej objawia się jako napady ogniskowe. Wraz z wiekiem napady trwają z reguły dłużej. Zaczynają się od konkretnego obszaru w mózgu, często od regionu, w którym doszło do udaru, a wyładowania neuronalne pozostają zazwyczaj ograniczone do tego obszaru. Objawy padaczki zależą od anatomicznego umiejscowienia zaburzenia. Może to prowadzić do rytmicznego drgania kończyn lub zaburzeń czucia.

Podczas gdy w prostychnapadach ogniskowych świadomość jest zachowana, w przypadku złożonych napadów ogniskowych zawsze jest zaburzona. W konsekwencji senior może mieć np. trudności z zapamiętywaniem. Napad ogniskowy trwa zwykle od jednej do dwóch minut. Czas postiktalny (ponapadowy) u dorosłych trwa zazwyczaj kilkanaście minut, podczas gdy u seniora do 24 godzin, a czasami nawet kilka dni. Towarzyszyć mu mogą ubytki neurologiczne. 

Padaczka u osób starszych - na co zwrócić uwagę?

Częstość występowania napadu padaczki u seniora jest bardzo zmienna – może pojawić się raz w roku, ale także do dziesięciu razy dziennie. Wrażenia przednapadowe, czyli aury, są rzadkie u starszych osób. Warto wspomnieć, że aura to subiektywne odczucia opisywane przez pacjentów np. jako nienaturalne uczucie oddalenia lub zawroty głowy. Mogą pojawić się doświadczenia déjà vu, które wyrażają się w poczuciu, że już się doświadczyło danej sytuacji. Czasami odczuwane są mdłości pochodzące z brzucha. Osoba obserwująca napad często zauważa tylko, że senior wydaje się nieobecny.

Dowiedz się, jak rozpoznać choroby otępienne u osób starszych.

W porównaniu do młodszych osób dotkniętych padaczką epilepsja u seniora rzadko objawia się jako napady padaczkowe uogólnione, które są związane z utratą przytomności, skurczami i drganiami całego ciała. Objawami epilepsji u osób starszych mogą być również tymczasowy paraliż lub nieprawidłowe czucie, a także niespecyficzne objawy, tj. ból głowy i ból mięśni. 

Sami seniorzy często nie są nawet świadomi okresu krótkich nieobecności, o ile nie upadną i nie zranią się. Napady padaczkowe wiążą się z wysokim ryzykiem obrażeń, szczególnie u osób starszych. Ze względu na niższą gęstość kości w starszym wieku, upadek może prowadzić do złamań. Ryzyko krwawienia do mózgu (np. z powodu urazowego uszkodzenia mózgu) po upadku również wzrasta wraz z wiekiem. Częste upadki mogą, ale nie muszą, być objawem padaczki. Jeśli pacjent wielokrotnie skarży się na potykanie się, brak równowagi, przyczynę należy w każdym przypadku wyjaśnić. Upadki mogą być spowodowane wieloma chorobami, np. zaburzeniami rytmu serca lub zawrotami głowy.

Padaczka w starszym wieku - trudności diagnostyczne

Ze względu na często mniej typowe objawy istnieje ryzyko, że u osoby starszej napad padaczkowy nie zostanie rozpoznany. Napady często są błędnie interpretowane jako zmiany psychiczne, splątanie, omdlenia, zaburzenia pamięci lub zawroty głowy. Ponadto osoby dotknięte chorobą mogą nie być świadome przejścia krótkiego napadu, któremu towarzyszyła utrata przytomności. Tylko jedna czwarta starszych pacjentów prawidłowo odtwarza napady. W rezultacie padaczki starcze są często pomijane i niewłaściwie leczone.

Pomyłki są możliwe, na przykład, jeśli padaczce towarzyszą inne choroby, takie jak zaburzenia rytmu serca lub cukrzyca. Również one mogą objawiać się jako zaburzenia zachowania, omdlenia, zawroty głowy lub problemy z pamięcią. Ponadto wiele osób starszych ma demencję, zaburzenia mowy lub inne ograniczenia, które utrudniają rozpoznanie napadu padaczki. Kiedy żyją samotnie, brakuje osoby, która mogłyby opisać przebieg i częstość występowania napadów.

W starszym wieku istnieje wiele różnych przyczyn, które mogą prowadzić do napadu padaczkowego. Występowanie padaczki u seniora wymaga pełnej diagnostyki. Na przykład należy wykluczyć inne przyczyny czasowej dysfunkcji mózgu, w szczególności krótkotrwałe zaburzenia krążenia mózgowego, przyczyny zawrotów głowy, migreny lub skutki uboczne działania leków. 

Leczenie padaczki u seniora

Prawidłowo zdiagnozowana padaczka u seniora może być skutecznie leczona, a tym samym umożliwiać osobom starszym samodzielne życie przez dłuższy czas. Przeważnie nie ma powodu, aby pacjenci dotknięci chorobą rezygnowali z dotychczasowego aktywnego i niezależnego życia. Seniorom mającym problemy z pamięcią należy zagwarantować regularne przyjmowanie leków.

Kiedy padaczka u osoby starszej zostanie rozpoznana, prognozy leczenia są zwykle dobre pod warunkiem, że przypisany lek nie będzie wywoływał działań ubocznych. Niestety, wiele preparatów przeciwpadaczkowych jest gorzej tolerowanych w starszym wieku. Ważne, aby leczenie zaczynać od niskich dawek i powoli je zwiększać. Często dawki o połowę mniejsze niż u młodszych dorosłych są w zupełności wystarczające.

Ze względu na liczne leki przyjmowane przez seniorów należy liczyć się z ryzykiem interakcji. Powinno się zwrócić uwagę na objawy przedawkowania, a także osłabione efekty działania leków przeciwpadaczkowych. Niektóre farmaceutyki, tj. lamotrygina i gabapentyna, są dobrze tolerowane przez osoby starsze.

Dowiedz się więcej na temat leczenia padaczki.

Epilepsja w starszym wieku – podsumowanie

Padaczka u osób starszych to trzecia co do częstości choroba układu nerwowego, po udarach i otępieniu.  Zazwyczaj objawia się jako napady ogniskowe, często z zachowaniem świadomości. Faza ponapadowa może trwać u seniora nawet kilka dni, a w tym czasie obecne są objawy neurologiczne lub splątanie. Epilepsja u osób starszych nie stanowi powodu do zaprzestania samodzielnego życia. Ważne jest prawidłowe leczenie, sprawdzenie interakcji leków przeciwpadaczkowych i rozpoczęcie terapii od małych dawek, ponieważ leki przeciwpadaczkowe w starszym wieku mogą być gorzej tolerowane.

Źródła:

1. Sanya EO. Peculiarity of epilepsy in elderly people: a review. West Afr J Med. 2010; 29(6):365-72.
2. Vu LC i wsp. New-onset epilepsy in the elderly. Br J Clin Pharmacol. 2018; 84(10):2208-2217.
3. Siebenbrodt K i wsp.Epilepsie im Alter [Epilepsy in old age]. Nervenarzt. 2020; 91(4):353-36.