Odwodnienie organizmu u osób starszych - przyczyny i zapobieganie

Osoby starsze są szczególnie narażone na odwodnienie. Ta dolegliwość może mieć u seniorów fatalne skutki i prowadzić do zaburzeń neurologicznych, nieprawidłowości rytmu serca, splątania, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci. Jak wcześnie rozpoznać objawy dehydratacji? Jak zapobiegać odwodnieniu u osób starszych?

Odwodnienie - częsty problem seniorów

Odwodnienie może mieć negatywny wpływ na ludzi w każdym wieku, ale szczególnie narażeni są na nie seniorzy i dzieci. Osoby w wieku ponad 65 lat mają najwyższe wskaźniki hospitalizacji spośród wszystkich grup wiekowych z powodu odwodnienia.

• Według danych szacunkowych częstość występowania odwodnienia u osób mających ponad 65 lat wynosi około 20%.
• Ponad ⅓ seniorów przebywających w placówkach opiekuńczych może być odwodnionych.
• Wśród pacjentów przebywających w szpitalu odsetek osób odwodnionych sięga 40%.

Odwodnienie od łagodnego do umiarkowanego jest dość powszechne, szczególnie podczas ciepłej pogody i można je zazwyczaj odwrócić poprzez zwiększenie spożycia płynów w ciągu dnia. Poważne odwodnienie organizmu u osób starszych należy leczyć natychmiast i pod opieką lekarza.

Dowiedz się również, jak rozpoznać odwodnienie u dziecka.

Odwodnienie u osób starszych - jakie są jego przyczyny?

Osoby starsze są podatne na odwodnienie z powodu fizjologicznych zmian w procesie starzenia. Dodatkowo dehydratacja może być nasilona przez wiele stanów chorobowych oraz choroby psychiczne, otępienne czy też niepełnosprawność fizyczną.

Oto główne przyczyny:

• Niewystarczające spożycie płynów jest głównym czynnikiem przyczyniającym się do odwodnienia. Zbyt małe doustne przyjmowanie płynów może być związane z niezdolnością do samodzielnego żywienia oraz ich słabą dostępnością. Może się ono nasilać w placówkach opiekuńczych z powodu nieodpowiedniego przeszkolenia personelu i braku świadomości znaczenia właściwego nawodnienia,
  
  
• Zmiany postępujące wraz z wiekiem obejmują zmniejszone uczucie pragnienia. Jest to związane ze zmniejszeniem wrażliwości receptorów i zmianami hormonalnymi. Oznacza to, że pragnienie u osób starszych nie może być traktowane jako wskaźnik nawodnienia,
  
  
• Niepełnosprawność - Osoby starsze, zarówno te mieszkające w domu, jak i osoby przebywające w instytucjach, często mają różne niepełnosprawności i/lub choroby współistniejące. Może to ograniczać dostęp do płynów i możliwość samodzielnego picia,
  
  
• Problemy z połykaniem, zwłaszcza u osób z chorobami otępiennymi i po udarach. Pacjenci krztuszą się wodą przy połykaniu, co może doprowadzić do zapalenia płuc,
  
  
• Czynnikiem ryzyka jest również upośledzenie czynności nerek, które odgrywają istotną rolę w regulacji ilości spożywanych i wydalanych płynów. Ich funkcja pogarsza się jednak z wiekiem. Odpowiedź hormonalna na odwodnienie u starszej osoby przy udziale wazopresyny może być upośledzona,
  
  
• Prawdopodobieństwo odwodnienia może być również zwiększone przez leki, w tym moczopędne i przeczyszczające. Co ważne, nietrzymanie moczu predysponuje do odwodnienia, ponieważ osoby starsze mogą odruchowo ograniczyć przyjmowanie płynów. Dodatkowo odwodnienie nasilają interakcje między lekami. Wiele farmaceutyków obniża stężenie sodu, przez co zaburza gospodarkę elektrolitową i odczuwanie pragnienia,
  
  
• Przewlekłe biegunki - częste u osób starszych. Ich występowanie może być związane z przyjmowanymi lekami, cukrzycą typu 2 czy z nadmiarem leków na przeczyszczenie. Powinny być zdiagnozowane i leczone.

Objawy odwodnienia u seniora

Najbardziej oczywisty i najwcześniejszy znak, że Twoje ciało potrzebuje wody, to uczucie pragnienia. Problem w tym, że wielu seniorów zanim poczuje pragnienie, jest już odwodniona. Przyczynę tego stanu stanowi fakt, że mechanizmy regulacyjne zostają upośledzone i mają miejsce z opóźnieniem. Dlatego warto zwrócić uwagę na obecność innych objawów.

Inne, wczesne objawy odwodnienia organizmu u osób starszych obejmują:

• Zmęczenie,
• Zawroty głowy,
• Zamieszanie,
• Bóle głowy,
• Rzadsze oddawanie moczu,
• Mocz o ciemnym zabarwieniu,
• Suchość w ustach i / lub na skórze - można zobaczyć np. po poproszeniu o wystawienie języka,
• Skurcze,
• Brak potu w czasie upałów.

Objawy odwodnienia zwykle nie zostają zidentyfikowane, ponieważ seniorzy często myślą, że dolegliwości, których doświadczają, są niepowiązane lub stanowią część procesu starzenia się albo innych schorzeń. Ważne, aby wiedzieć, że jeśli odczuwasz te objawy, to znak, że Twojemu organizmowi czegoś brakuje. Jeśli nie jesteś pewien, co należy zrobić w tej sytuacji, poradź się personelu medycznego lub opiekunów w placówce opiekuńczej.

Skutki odwodnienia u starszych osób mogą być tragiczne i obejmują niewydolność nerek, zaburzenia rytmu serca, splątanie, zaburzenie świadomości, a nawet śmierć.

Leczenie odwodnienia seniorów - domowe sposoby

Głównym sposobem zapobiegania odwodnieniu jest picie wystarczającej ilości wody. Ile wody powinna pić osoba starsza?

• Mężczyźni: 10 szklanek (2,5 litra)
• Kobiety: 8 szklanek (2 litry)

Ćwiczenia fizyczne, gorąca i wilgotna pogoda oraz niektóre schorzenia mogą wymagać przyjmowania większej ilości płynów.

Kiedy senior powinien pić wodę?

Zaleca się picie wody mineralnej, najlepiej niegazowanej. Nie poleca się przyjmowania dużych ilości napojów gazowanych, zawierających kofeinę, słodkich. Należy być ostrożnym z napojami zawierającymi elektrolity, zazwyczaj mają one w składzie również cukier lub syrop glukozowy. Można je stosować w suplementacji, ale nie jako jedyny napój.

Ważne jest nie tylko to, co się pije, ale też kiedy. Najlepsze praktyki to wypicie:

• jednej lub dwóch szklanek wody po obudzeniu się, aby uaktywnić narządy wewnętrzne,  
• jednej szklanki około 30 minut przed posiłkiem jako pomoc w trawieniu,  
• jednej szklanki przed kąpielą,
• i jednej szklankę przed pójściem spać.

Warto również pamiętać, aby  pić wodę przed i w trakcie sesji ćwiczeń lub zajęć fitness. Dla seniorów, którzy zapominają o piciu wody przez cały dzień, na rynku dostępne są butelki z oznaczeniami czasowymi na zewnętrznej stronie przypominającymi o wypiciu płynów o określonych godzinach.

Leczenie odwodnienia u osób starszych - elektrolity

Zaobserwowano, że podawanie pacjentom doustnego roztworu elektrolitów z dodatkiem glukozy zmniejsza liczbę biegunek. Ma to związek z aktywacją transportu sodowo-glukozowego i ułatwia wchłanianie elektrolitów w jelicie cienkim. Kiedy jony sodu są wchłaniane w jelicie, woda podąża za nimi, wykorzystując zjawisko osmozy.

Badania kliniczne wykazały, że podawanie doustne elektrolitów zawierających mieszaninę jonów i glukozy powoduje zmniejszenie biegunki i szybkie nawodnienie. Czynniki, które należy wziąć pod uwagę przy wyborze elektrolitów w leczeniu odwodnienia seniora, to: poziom sodu, osmolarność i smak. Zły smak może zniechęcać seniorów do przyjmowania elektrolitów, warto więc to rozważyć przy wyborze preparatu.

Dowiedz się więcej na temat elektrolitów do picia.

Odwodnienie - zadbaj skórę

Odwodnienie może przekładać się również na stan Twojej skóry. Cechą charakterystyczną dehydratacji jest to, że po uszczypnięciu i złapaniu fałdu skórnego powraca on do stanu wyjściowego z opóźnieniem. Oczywiście najważniejsze jest uzupełnienie elektrolitów. A kondycję skóry można poprawić, stosując nawilżające kremy z alantoiną i witaminami.

Sprawdź, jak rozpoznać odwodnioną skórę.

Leczenie odwodnienia seniorów w szpitalu

Polega często na podawaniu elektrolitów dożylnie, nawet przez kilka dni. U osób z zaburzeniami połykania, np. po udarze, rozwiązaniem może być sonda żołądkowa. W szpitalu przeprowadza się bilans płynów, a elektrolity dobiera lekarz na podstawie wyników badania krwi. W skrajnie silnym odwodnienia nerki przestają odpowiednio funkcjonować. Wtedy niezbędna może okazać się dializa.

Jak długo trwa leczenie odwodnienia?

Czas potrzebny do leczenia odwodnienia u osób starszych zależy od ciężkości dolegliwości.

• Przy lekkim odwodnieniu poprawa następuje w przeciągu 10 do 15 minut po wypicia wody.
• W przypadku umiarkowanego odwodnienia zwykle konieczne jest dożylne nawadnianiem w szpitalu. Leczenie trwa od kilku godzin do kilku dni.
• Poważne odwodnienie wymaga dodatkowej interwencji w celu wsparcia nerek, a nawet konieczne może być poddanie się krótkotrwałej dializie.

Sprawdź, jak wygląda dieta w chorobach nerek.

Odwodnienie organizmu osób starszych - podsumowanie

Odwodnienie u osób starszych często przez długi czas przebiega niezauważone. Do nasilenia się dolegliwości  przyczyniają się problemy związane z wiekiem: upośledzenie funkcji nerek, zmiany hormonalne, mniejsze odczuwanie pragnienia i ogólne zmniejszenie ilości wody w organizmie. Z tego powodu subiektywna chęć sięgnięcia po napój nie jest dobrym wyznacznikiem zapotrzebowania płynów, dlatego warto prowadzić bilans płynów. Leczenie odwodnienia opiera się na podawaniu odpowiedniej ilości płynów i elektrolitów. Przy dehydratacji średniego stopnia konieczne może być podawanie wody dożylnie, przy ciężkim odwodnieniu - nawet dializa. Roztwory elektrolitów dostępne w aptece mogą pomóc uzupełnić niedobory jonów, zwłaszcza jeśli odwodnieniu towarzyszy biegunka.

Źródła:

1. Schols J.M, i wsp., Preventing and treating dehydration in the elderly during periods of illness and warm weather, J Nutr Health Aging. 2009; 13(2):150-7.
2. Jośko-Ochojska J.  i wsp., Odwodnienie osób w podeszłym wieku jako problem zdrowia publicznego, Hygeia Public Health 2014, 49(4): 712-717.
3. Zadák .Z i wsp., Electrolyte and water disorders in old age, Vnitr Lek. 2018; 64 (11): 1059-1066.
4. Hooper L. i wsp., Water-loss dehydration and aging, Mech Ageing Dev. 2014; 136-137:50-8.