Pierwsza pomoc zimą: jak zabezpieczyć uszkodzoną kończynę?

Znajmość zasad pierwszej pomocy zimą pomoże Ci zabezpieczyć uszkodzoną kończynę do przyjazdu pogotowia lub po prostu ruszyć się z miejsca. Upadłeś na stoku, na lodowisku czy na ośnieżonym chodniku? Oto poradnik, jak poradzić sobie z uszkodzoną ręką i nogą.

Pierwsza pomoc zimą − w jakich sytuacjach się przyda?

W zimie nie tylko występuje zwiększona zachorowalność na przeziębienia i grypę, ale dodatkowo przez lód i śnieg możesz paść ofiarą licznych kontuzji, np. przy zjazdach na nartach czy na snowboardzie. Najczęściej przydarzają się zwichnięcia, złamania, zranienia i rożnego rodzaju kontuzje mięśni i stawów. Podobne zdarzenia mogą spotkać Cię na lodowisku, czy nawet podczas zimowych spacerów po oblodzonym chodniku lub ulicy. Innym bardzo ważnym zagadnieniem są odmrożenia i hipotermia, czyli wychłodzenie organizmu, które mogą powstać po zbyt długim narażeniu na chłód i wiatr. Więcej na ten temat pisałam tu: Wychłodzenie organizmu a odmrożenia − czym się różnią?.

Warto więc znać zasady pierwszej pomocy zimą. Tu skupiam się przede wszystkim na kwestii zwichnięć i złamań rąk oraz nóg. Wiedza ta z pewnością przyda Ci się, zanim zdąży nadejść profesjonalna pomoc lub nim udasz się samodzielnie do lekarza.

Kontuzje zimą – jak się zachować, gdy upadniesz?

Jeśli na stoku, na lodowisku czy na oblodzonym ośnieżonym chodniku upadniesz, zderzysz się z kimś lub czymś, w pierwszej kolejności obejrzyj swoje nogi i ręce i sprawdź, czy nie masz uszkodzeń skóry albo nietypowego wycięcia kończyn. Przez adrenalinę, która towarzyszy tego typu zdarzeniom, bardzo często możesz nawet nie czuć bólu, jaki powinien pojawić się przy takiej kontuzji.

Zanim wstaniesz i ruszysz dalej, daj sobie chwilę. Weź oddech i obejrzyj swoje ciało. Stopniowo i delikatnie poruszaj rękami i nogami, żeby zobaczyć, jak działają stawy. Poruszaj nadgarstkami, łokciami i barkami, a następnie stawami w nogach. Gdy nie czujesz bólu, powoli możesz się podnieś i przekonać, czy jesteś w stanie w pełni stabilnie utrzymać się w pionie. Jeśli po tych oględzinach ocenisz, że masz się dobrze, możesz powoli iść lub jechać dalej. W sytuacji gdy nie czujesz się pewnie, odczuwasz istotny ból w którymś ze stawów lub krwawisz, wezwij pomoc. Dalsza jazda lub spacer mogą pogłębić kontuzję, a osłabienie może spowodować kolejny upadek groźny w skutkach.

Sprawdź też, czy można uniknać kontuzji w sporcie.

Gdy nie jesteś w stanie bez bólu wyprostować kończyny, nie rób tego na siłę. Jeśli po zderzeniu lub upadku stawy działają normalnie, ale czujesz się słabo, również wezwij pomoc. Często mimo braku zewnętrznych oznak mogło dojść do uszkodzeń wewnętrznych takich jak krwotoki czy uszkodzenia narządów. A te mogą zagrażać zdrowiu i życiu, dlatego bezwzględnie wymagają jak najszybszej hospitalizacji.

Pierwsza pomoc zimą: upadki na lodzie

W sezonie zimowym bardzo popularną rozrywką są lodowiska i jazda na łyżwach. Jest to sport, w którym łatwo o upadek i kontuzję. Jednak zazwyczaj podczas jazdy na łyżwach zachowujesz skupienie i większą uwagę, niż podczas spacerów czy załatwiania w biegu codziennych sprawunków. Dlatego to najczęściej przypadkowe upadki i pośliźnięcia na oblodzonej drodze lub chodniku prowadzą częściej do złamań i zwichnięć niż kontuzje na lodowisku.

Upadek na lodzie − zwichnięty nadgarstek. Co robić?

Główne objawy zwichnięcia to ból, opuchlizna i obrzęk. Co ważne, ból poczujesz od razu, a pozostałe symptomy mogą pojawić się po jakimś czasie od upadku. W przypadku silnego bólu w nadgarstku po upadku pierwsza pomoc będzie skupiać się na odciążeniu stawu, unieruchomieniu i zimnych okładach. W związku z tym pamiętaj, żeby nie podnosić niczego uszkodzoną ręką, ani się na niej nie opierać. Dodatkowo możesz unieruchomić staw za pomocą opaski stabilizującej (najlepiej z usztywnieniem) lub chusty trójkątnej. Jeśli pomimo ułożenia ręki w wygodnej pozycji i ustabilizowania jej staw nadal jest narażony na ruch, co przynosi dodatkowy ból, do bandaża przymocuj jakiś patyk, drewnianą łyżkę czy też inny rekwizyt domowy, który go usztywni.

W przypadku tego typu urazów dobrze jest skonsultować się z lekarzem i pokazać uszkodzone miejsce. To dobra praktyka, dlatego że przy zwichnięciach może dojść również do uszkodzenia więzadeł i chrząstek oraz uciskania przemieszczonej kości na nerwy i naczynia krwionośne. Żeby dokładnie zobaczyć, co się stało, specjalista może zlecić badanie RTG. Poza tym często zwichnięcie będzie wymagało odpowiedniego nastawienia. Nie rób tego samodzielnie! Niech zajmie się tym lekarz, który dodatkowo może zdecydować o założeniu szyny lub gipsu, żeby unieruchomić rękę.

Pamiętaj, że w efekcie urazów często z czasem pojawia się obrzęk i opuchlizna. Jeśli więc masz założoną biżuterię na palcach czy nadgarstku i upadając uszkodzisz sobie dłoń, dobrym nawykiem jest od razu delikatne ściągniecie biżuterii, jeśli jest to możliwe. Ręka z czasem może spuchnąć, co sprawi, że pierścionki czy bransoletki będą uciskać tkanki.

Upadek na lodzie − a co ze złamaną ręką?

Jeśli na skutek upadku dojdzie do złamania, od razu wezwij pomoc. W zależności od sytuacji, zadzwoń po pogotowie lub poproś o to kogoś w pobliżu. W czasie oczekiwania na przyjazd ratowników możesz spróbować zminimalizować skutki upadku. Postaraj się usiąść lub ułożyć w pozycji, która nie sprawia dodatkowego bólu. Nie używaj uszkodzonej ręki i staraj się jak najmniej nią poruszać. Spróbuj ustabilizować kończynę w ten sposób, żeby nieruchome pozostawały również stawy sąsiadujące z miejscem złamania.

Zwichnięcie kostki na lodzie

Jeżeli pośliźniesz się i zwichniesz sobie kostkę, najpierw postaraj się ostrożnie usiąść. Następnie, zależnie od sytuacji, możesz poprosić kogoś, żeby pomógł Ci przenieść się na bardziej stabilny grunt. A gdy czujesz się na siłach, samodzielnie delikatnie się przesuń (najlepiej nie wstając) na nieśliski grunt.

W razie bardzo dokuczliwego bólu, zadzwoń po pomoc. A jeśli dasz radę, spróbuj wrócić do domu, opatrzyć nogę i udać się do lekarza samodzielnie. Zwichniętą kostkę trzeba odciążyć i ustabilizować za pomocą bandaża elastycznego lub opaski. Opuchnięty staw dobrze jest smarować kwaśną wodą w żelu i razie potrzeby żelami czy maściami na stawy i ból mieśni. Zaleca się również odpoczywanie z nogą uniesioną lekko powyżej poziomu ciała. Pomoże to szybciej pozbyć się opuchliźny.

Co zrobić, gdy zwichniesz kolano na lodzie?

Gdy ofiarą upadku na lodzie jest Twoje kolano, wezwij pomoc i ułóż się w miarę wygodnej i stabilnej pozycji. Bolący staw ustaw tak, żeby sprawiał jak najmniej bólu. Nie prostuj go na siłę, ani nie zginaj. Niestabilny staw kolanowy to duże utrudnienie w chodzeniu i, co gorsza, ryzyko kolejnych upadków. Dlatego najlepiej zaczekaj na wezwaną pomoc bez próby wstawania.

Złamanie nogi na lodzie − wezwij pomoc!

Postępuj podobnie, jak w przypadku podejrzenia złamania ręki. Zacznij od wezwania pomocy i następnie ułóż się w wygodnej pozycji, która nie sprawia dodatkowego bólu. Postaraj się odciążyć uszkodzoną kończynę i ustabilizować miejsce złamania wraz z najbliższymi stawami.

Upadek na stoku − jak sobie poradzić z kontuzją?

Nieco inne kontuzje i urazy mogą przydarzyć się Ci się na stoku. A to dlatego, że nogi przypięte są do nart lub snowboardu, a Ty poruszasz się pod kątem i zwykle z większą prędkością. Co więcej, statystyki pokazują, że inne uszkodzenia ciała dotyczą narciarzy, a inne snowboardzistów. Podczas jazdy snowboardem obie nogi przypięte są do jednej deski, a jadący najczęściej upada na pośladki lub rzadziej na przód ciała. Jeśli natomiast jesteś narciarzem, to rodzaj urazu zależy w dużej mierze od tego, czy w trakcie upadku buty wypną się z nart, czy też nie.

Zanim wyjedziesz w góry... Jeśli planujesz zimowy wypad w góry, uzupełnij swoją apteczkę o parę przydatnych produktów takich jak chusta trójkątna, leki przeciwbólowe w tabletkach i maści oraz przybory do opatrzenia ran i bandaże. Chusta pomoże w razie urazu stworzyć tymczasowe unieruchomienie kończyny. Za pomocą opasek elastycznych z powodzeniem stworzysz opatrunek lekko uciskający obrzęk stawów po zwichnięciu.

Kiedy jedziesz z przeciętą prędkością, a narty same się odepną i masz wolne nogi, upadek zwykle skończy się na ogólnym poturbowaniu lub ewentualnie urazie ręki, którą odruchowo się asekurujesz. Kiedy natomiast narty się nie odepną, może dość do poważniejszej kontuzji. Istnieje wiele możliwości nieprawidłowego lądowania i ułożenia kończyn przy zderzeniu ze stokiem czy inną przeszkodą. Dlatego z reguły wypadki z nieodpiętymi nartami kończą się bardziej złożonymi urazami stawów kolanowych. 

Zobacz, jak zachowywać się w konkretnych przypadkach: 

Zwichnięte kolano na nartach − jak sobie poradzić?

Urazy kolan wiążą się raczej z jazdą na nartach niż na snowboardzie. Przymocowanie obu nóg do jednej deski zdecydowanie zmniejsza prawdopodobieństwo takich kontuzji. W przypadku narciarzy nogi często po prostu „plączą” się podczas upadku. Dodatkowo narty nie zawsze się wypinają lub robią to tylko częściowo, co łatwo może uszkodzić staw kolanowy. Po takiej kontuzji wezwij pomoc i nie próbuj samodzielnie zjechać ze stoku, bo brak stabilności w stawie może kosztować Cię kolejny upadek lub jeszcze większe uszkodzenie stawu.

Więcej o kontuzjach na nartach przeczytasz tu: Najczęściej występujące urazy u narciarzy.

Zwichnięty bark na nartach czy snowboardzie − pierwsza pomoc

Staw barkowy możesz uszkodzić, kiedy asekurujesz się ręką przy upadku lub podczas uderzenia w inną osobę czy przeszkodę. Jeśli po wypadku czujesz ból w barku, postaraj się go unieruchomić i zaczekaj na pomoc.

W bardzo nielicznych sytuacjach po takim urazie można podjąć próbę zajadu ze stoku, ale… Żeby to zrobić, nie może Cię za bardzo boleć i musisz mieć czym przywiązać sobie rękę pod kurtką do ciała tak, aby unieruchomić staw. Dużo zależy jednak od tego, jak dobrym narciarzem jesteś. Zastanów się, czy na pewno dasz radę zjechać, nie posiłkując się uszkodzonym barkiem, czy ból Cię nie osłabi i nie doprowadzi do kolejnego upadku. W większości przypadków bezpieczniej jest jednak zaczekać na profesjonalna pomoc na stoku.

Zwichnięta kostka na snowboardzie − co robić?

Zwichnięcie stawu skokowego, czyli uraz kostki, to jedna z częstych kontuzji, które mogą spotkać snowboardzistę. To zwykle niegroźny uraz, jednak zawsze dobrze skonsultować go z lekarzem − pod zwichnięciem może kryć się poważniejsza sprawa, np. złamie kości skokowej.

Przy zwichnięciu, jak i złamaniu kostki na stoku lepiej wezwać pomoc, unieruchomić staw i udać się do ortopedy. Samodzielny zjazd może tylko pogorszyć Twój stan. Lekarz zadecyduje, czy zlecić zdjęcie RTG lub rezonans magnetyczny, żeby dowiedzieć się, co dokładnie stało się w stawie.

Sprawdź też inne typy kontuzji, które dotyczą snowboardzistów: Urazy snowboardowe − na co uważać na desce?.

Pierwsza pomoc po uszkodzeniu kończyny − następne godziny po urazie

Dobrą praktyką jest obserwowanie swojego organizmu przez jakiś czas po każdym groźniejszym wypadku. Zarówno dolegliwości bólowe, jak i obrzęki często pojawiają się dopiero po paru chwilach. Dlatego też warto zrobić sobie w takiej sytuacji przerwę, usiąść w cieple, w komfortowych warunkach. Kiedy będziesz odpoczywać, zwrócić uwagę na to, czy nie pojawiły się jakieś objawy. Jeśli po chwili wszystko gra, możesz iść dalej.W przypadku wystąpienia rosnącego bólu czy obrzęku, zabezpiecz odpowiednio staw lub mięsień i skonsultuj się z lekarzem.

Unieruchom palec czy kończynę w odcinku, gdzie pojawia się ból − to najważniejsza sprawa. Nie zaszkodzą Ci chłodzące kompresy na potłuczone miejsce lub obrzęk. Nieuszkodzoną skórę możesz posmarować maścią lub spryskać aerozolem chłodzącym. Domowym sposobem na zimny okład jest owinięcie lodu lub mrożonki w woreczek i materiał. Przykładaj go do kontuzjowanej części ciała. Staraj się maksymalnie odciążyć bolące miejsca.

Źródła:

1. Czukowska-Milanova L., Gucwa J., Madej T., Cebula G., Byrska-Maciejasz E., Łabuz K., Guła P.: Zaawansowane zabiegi resuscytacyjne. 2013.
2. Wytyczne 2015 resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Europejska Rada Resuscytacji, Polska Rada Resuscytacji. Kraków, 2015
3. Interna Szczeklika, Andrzej Szczeklik , 2013