Płukanie jamy ustnej − jak wykonać jej poprawnie? Dentysta radzi!

Wydawać by się mogło, że nie ma nic skomplikowanego w płukaniu jamy ustnej czy, jak mówią niektórzy, płukaniu zębów. Jednak nic bardziej mylnego! Wykonując nawet tak prostą czynność, możesz popełnić kilka błędów, które będą przekładać się na brak efektywności płukania ust, a nawet w skrajnych przypadkach, wywoływać takie poważne stany jak kandydoza jamy ustnej. 

Dlaczego płuczemy jamę ustną? Sprawdź, jakie bakterie tam znajdziesz!

Jamę ustną może zasiedlać ponad 1000 gatunków i szczepów bakteryjnych. Drobnoustroje te działają nie tylko na organizm człowieka, ale i oddziałują na siebie wzajemnie. Różne bakterie pozostają względem siebie w homeostazie (równowadze). 

Do najczęściej spotykanych w jamie ustnej drobnoustrojów zalicza się:

• Gram-dodatnie paciorkowce takie jak bakterie z rodzaju Streptococcus, 
• Gram-ujemne ziarenkowce beztlenowe z rodzaju Veilonella, Capnocytophaga, Campylobacter, 
• pałeczki Gram-dodatnie: Lactobacillus acidophilus, L. salivarius, L. fermentum, Bifidobacterium dentium, Actinomyces israelli, A. odontolyticus
• pałeczki Gram-ujemne z rodzaju Actinobacillus, Porphyromonas 

i wiele innych.

Bakterie w jamie ustnej znajdziemy tak naprawdę wszędzie. Dlatego nie wystarczy dokładnie wyszczotkować tylko twardych powierzchni zębów. Warto też dokładnie oczyścić przestrzenie międzyzębowe, błonę śluzową policzków, dziąsła, brodawkowaty grzbiet języka (brodawki smakowe języka) oraz rogowaciejący nabłonek podniebienia. 

O ile zęby trzeba umyć mechaniczne, a do przestrzeni międzyzębowych konieczne jest stosowanie albo nici dentystycznych, albo specjalnych małych szczoteczek jednopęczkowych, to całą resztę możesz spokojnie oczyścić, stosując płukanki. Do czyszczenia języka warto używać specjalnej szczoteczki, jednak mało kto ją wykorzystuje, bo często zabieg ten sprawia pewien dyskomfort. U osób wrażliwych powoduje odruch wymiotny i dodatkowo jest dość czasochłonny.

Płukanie jamy ustnej: czy to skuteczny sposób ochrony przed bakteriami?

Szacuje się, że płucząc jamę ustną, można pozbyć się blisko połowy resztek pokarmowych zalegających w jamie ustnej. Płukanie ok. 15-minutowe może spowodować rozpuszczenie i całkowite usunięcie cukru z jamy ustnej. Już nawet płukanie tylko czystą wodą po posiłku pozwala zredukować florę bakteryjną i zobojętnić kwaśne środowisko w buzi. 

Wyłącznie płukanie zębów nie może jednak zastąpić ich mechanicznego oczyszczania szczoteczką. Jest to tylko dodatkowy, pomocniczy sposób utrzymania prawidłowej higieny jamy ustnej. Jedynie w niektórych przypadkach, np. przy ostrym zapaleniu dziąseł, gdy niemożliwe jest szczotkowanie nawet miękką szczoteczką lub w pierwszym dniu po zabiegu chirurgii periodontologicznej, płukanie jamy ustnej może być polecane jako wyłączna metoda higieniczna.

Czym płukać jamę ustną, by usunąć z niej bakterie?

Rodzajów płynów do płukania ust jest na rynku mnóstwo. Jak się nie pogubić w szerokiej ofercie i wybrać to, co najlepiej sprosta naszym wymaganiom? W sklepach stomatologicznych, drogeriach i aptekach znajdziesz szereg produktów na różnego rodzaju problemy. 

Płyny do płukania jamy ustnej podzielić można ze względu na działanie:

• przeciwpróchnicze,
• antybakteryjne,
• zapobiegające nadwrażliwości zębów,
• odświeżające oddech,
• działające przeciwzapalnie, zmniejszające stan zapalny dziąseł,
• wybielające,
• remineralizujące szkliwo,
• zapobiegające suchości jamy ustnej.

Inny podział stosuje się ze względu na zastosowany w płukankach środek czynny, czyli: 

• hydroksyapatyt,
• chlorheksydyna,
• chlorek cetyropirydyny,
• chlorek cynku,
• fluor lub bez zawartości fluoru,
• alkohol lub bez alkoholu,
• olejki eteryczne,
• enzymy takie same, jakie znajdują się w składzie śliny (lizozym, laktoferyna, glukozydaza, laktoperoksydaza),
• wyciąg z naturalnych składników roślin i ziół, kwas hialuronowy.

Wymienione środki powinny spełniać następujące wymagania: 

• szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego, 
• stabilność chemiczna, 
• długie utrzymywanie się w jamie ustnej (środowisko mokre, ciągłe działanie wymywające śliny), 
• oczywiście brak efektów ubocznych.

Codzienne płukanie zębów po ich umyciu

Płukać jamę ustną zaleca się 2 razy dziennie, po porannym i wieczornym ich umyciu. Radziłabym uważać i nie zwiększać liczby „płukań” w ciągu dnia. Szczególnie tyczy się to pacjentów z aparatem ortodontycznym. Osoby takie, chcąc pozbyć się zalegających resztek pokarmowych, płuczą usta dość często. Stosowanie więcej niż 2 razy dziennie płukanek zawierających substancje chemiczne, przede wszystkim alkohol, olejki eteryczne czy chlorheksydynę, mogą spowodować podrażnienie błony śluzowej, jej pieczenie, bolesność i zaczerwienienie. W skrajnych przypadkach może nawet dojść do zachwiania równowagi naturalnej flory jamy ustnej i rozwoju kandydozy. 

Oczywiście płukać czystą wodą w celu wypłukania resztek pokarmowych i rozpuszczenia cukrów zalegających w jamie ustnej, można bez ograniczeń. Płukanie samą wodą, nawet jeżeli użyjemy do tego celu irygatora, nie jest dość skuteczne w zakresie usuwania bakterii. Dlatego działanie mechaniczne strumienia wody powinno być wzmocnione działaniem chemicznym poszczególnych środków, stosowanych właśnie w gotowych płukankach. 

Płukanie jamy ustnej a irygacja

Formą płukania jamy ustnej są irygacje z zastosowaniem irygatora. Jest to urządzenie, które wytwarza podciśnienie w płynie zgromadzonym w jego zbiorniku. Płyn ten wydostaje się pod odpowiednio wysokim ciśnieniem ze specjalnej, wąskiej końcówki, powodując oczyszczenie przede wszystkim przestrzeni międzyzębowych, przestrzeni pod i wokół odbudów protetycznych, takich jak mosty, korony, implanty. Strumień roztworu wody z odpowiednim środkiem chemicznym pozwala zredukować stan zapalny dziąseł oraz masuje dziąsła. Można regulować moc w zależności od osobistych preferencji lub stanu dziąseł i przyzębia.

Płukanie jamy ustnej po wyrwaniu zęba

W zaleceniach po zabiegu usunięcia zęba zaleca się, aby w dniu zabiegu po normalnym umyciu zębów nie płukać energicznie jamy ustnej, a raczej przelewać delikatnie wodę z jednej strony na drugą. Dlaczego? Zbyt intensywne płukanie prowadzi do wypłukania skrzepu z rany pozabiegowej, a w konsekwencji powstaje suchy zębodół. To zjawisko, którego zasadniczym objawem jest ból o charakterze neuralgicznym. Występuje najczęściej na 3. lub 4. dzień po zabiegu. Pusty zębodół nie zawiera skrzepu i jest wypełniony resztkami rozpadających się tkanek. Nie jest to powikłanie groźne dla zdrowia, ale męczące i sprawiające choremu bardzo duży dyskomfort.

Po upływie około doby od zabiegu (niektórzy klinicyści radzą wstrzymać się z płukaniem nawet do 48 godzin), płukanie jamy ustnej jest wręcz wskazane. I tak najczęściej stosowanym preparatem po wszelkiego rodzaju zabiegach chirurgicznych, nie tylko po ekstrakcjach zębów, są preparaty zawierające w swym składzie glukonianu chlorheksydyny. Ma ona silne działanie przeciwbakteryjne. Badania ponadto wykazały znaczną zdolność wiązania się chlorheksydyny z płytką nazębna. Przez to dochodzi do oddzielania się jej od powierzchni zęba i hamowania wzrostu paciorkowców. Chlorheksydyna utrzymuje się dość długo w jamie ustnej dzięki interakcji z błoną śluzową. Mówi się, że nawet do 6-8 godzin po jednorazowej aplikacji ciągle zauważalne jest jej antybakteryjne działanie. 

Na półkach sklepowych znajdziemy 0,2% roztwór chlorheksydyny lub 0,1% o działaniu przeciwbakteryjnym. Pamiętaj, że preparaty na bazie tej substancji przy stosowaniu dłuższym niż 14 dni mogą powodować przebarwianie się zębów i wypełnień na kolor żółtobrązowy. 

Płukanie zębów na fotelu dentystycznym

Pozostaje do omówienia jeszcze jeden temat. A mianowicie płukanie jamy ustnej u dentysty. Powinno się zalecać pacjentowi płukanie jamy ustnej za każdym razem, kiedy siada na fotel stomatologiczny, nawet na zwykły przegląd i badanie stanu uzębienia. Stomatolog powinien szczególnie zwrócić na to uwagę przed zabiegami z użyciem skalera ultradźwiękowego, piaskarki czy turbiny szybkoobrotowej. Przy ich użyciu dochodzi do znacznego rozprysku sprayu w gabinecie stomatologicznym, a płukanie jamy ustnej wodą ze środkiem antyseptycznym powoduje zmniejszenie szkodliwego dla zespołu stomatologicznego rozsiewu bakterii w pomieszczeniu. 

W czasach pandemii koronawirusa zalecenia płukania jamy ustnej przed rozpoczęciem leczenia czy badania powinno być złotym standardem stosowanym przez lekarzy stomatologów.

Płukanie jamy ustnej − co powinieneś zapamiętać z tej lekcji?

Podsumowując: jeżeli będziesz przestrzegać pewnych reguł, to płucząc jamę ustną, możesz pozbyć się nawet połowy zalegających resztek pokarmowych i zminimalizować nawet o połowę liczbę bakterii kolonizujących jamę ustną. Jednak nie można traktować płukania jako wyłączny zabieg higieniczny! Wciąż najważniejszym elementem higieny zębów jest szczotkowanie. Ze względu na mnogość gotowych środków służących do płukania zębów, warto przed dokonaniem wyboru skonsultować się z lekarzem stomatologiem, jaki płyn przyniesie najwięcej korzyści w Twoim przypadku i pomoże rozwiązać problemy stomatologiczne, takie jak np. stan zapalny dziąseł czy nadwrażliwość. 

Źródła:

1. red. Jańczuk Z.: Stomatologia zachowawcza. Zarys kliniczny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008, s. 175
2. red. Piątowska D.: Kariologia współczesna. Postępowanie kliniczne, W: Med Tour Press International, 2009, s. 132-133 
3. Perkowski K., Zawadzki P.J., Starościak B., Dybicz M., M., Marczyńska-Stolarek M., Chomicz L.: Składniki mikrobiomu jamy ustnej jako czynniki ryzyka zakażeń lokalnych i uogólnionych u pacjentów bez oraz z wadami wrodzonymi narządu żucia. W: POST. MIKROBIOL., 2016, 55, 1, 57–67 [online] Dostępny w Internecie: http://www.pm.microbiology.pl/web/archiwum/vol5512016057.pdf. [Dostęp 15.03.2021]
4. Janas A., Grzesiak-Janas G., Sikorska I.: Własne obserwacje w leczeniu suchego zębodołu lekiem izopatycznym, W: Notakehl D5, Dent. Med. Probl. 2005, 42, 3, 437–441.  [online] Dostępny w Internecie: https://dbc.wroc.pl/Content/2092/PDF/DMP_2005423437_Jana3.pdf [Dostęp 15.03.2021]