Przedawkowanie witaminy D – jakie są objawy i skutki nadmiaru witaminy D w organizmie?

Witamina D pełni szereg ważnych funkcji, dlatego jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania kości, mięśni, nerwów czy układu odpornościowego. Ryzyko przedawkowania witaminy D pojawia się wtedy, gdy stosuje się ją nie przestrzegając zalecanych norm spożycia. Jak objawia nadmiar witaminy D? W jakich okolicznościach witamina D może być toksyczna? Wyjaśniamy!

Czy nadmiar witaminy D szkodzi?

Witamina D wspomaga i reguluje pracę wielu układów w naszym ciele, chroniąc organizm przed rozwojem groźnych chorób. Wyróżniamy jej dwie formy: cholekalcyferol (witamina D3), który powstaje w skórze i pożywieniu oraz ergokalcyferol (witamina D2), obecny wyłącznie w produktach roślinnych w znacznie mniejszych ilościach. Witamina D jest niezbędna do utrzymania prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforanowej i struktury kośćca (to jedna ze składowych witamin na zęby). Ponadto wspomaga również prawidłowe działanie systemu immunologicznego. Awitaminoza może być powodem wystąpienia wielu chorób, demineralizacji kości różnego rodzaju infekcji.

• Nadmiar witaminy D, nazywany hiperwitaminozą lub zatruciem witaminą D, stwierdza się stosunkowo rzadko.
• O wysokim poziomie mówimy wówczas, gdy wartości związku w surowicy krwi osoby dorosłej przekraczają 60 ng/ml.
• Stężenie toksyczne wynosi powyżej 200 ng/ml. Ten stan stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i wymaga natychmiastowego wdrożenia leczenia.
• Za bezpieczną tolerowaną dzienną dawkę uznaje się 2000 IU. Zwiększone spożycie suplementów witaminy D i długotrwałe stosowanie dawek leczniczych bez nadzoru lekarza może skutkować przedawkowaniem.
• Doustna suplementacja witaminy D może prowadzić do wystąpienia działań niepożądanych nawet w sytuacji, kiedy pacjenci stosują ją zgodnie z zaleceniami.
• Negatywne skutki suplementacji dotyczą osób, które borykają się z:

• Zespołem Williamsa- Beurena,
• Pierwotną niedoczynnością przytarczyc,
• Gruźlicą, sarkoidozą i innymi chorobami przewlekłymi prowadzącymi do powstania ziarniniaków,
• Lalcemią,
• Idiopatyczną hiperkalcemią dziecięcą.

Objawy przedawkowania występują wówczas przy dawkach witaminy uznawanych za bezpieczne. Zjawisko może negatywnie wpływać na pracę wielu układów w organizmie. Pojawiają się wówczas zaburzenia wchłaniania i regulacji poziomu wapnia, magnezu i fosforu, a także nieprawidłowości związane ze wzrostem i przebudową komórek.

Nadmiar witaminy D – objawy

Warto dodać, że przedawkowanie witaminy D nie jest możliwe w przypadku długotrwałej ekspozycji na działanie promieniowania słonecznego (nasze ciało dzięki melaninie hamuje nadmierną produkcję witaminy), a także spożywania produktów stanowiących jej naturalne źródło (witamina D w pożywieniu występuje w bardzo małych ilościach). Do przedawkowania dochodzi wyłącznie na skutek przyjmowania wyższych porcji suplementów diety oraz dawek leków, niż zalecane.

Objawy przedawkowania witaminy D są dość niespecyficzne – osoba cierpiąca na hiperwitaminozę może doświadczać permanentnego osłabienia i zmęczenia. Oprócz tego występuje wiele innych symptomów, do których należą:

• Dolegliwości gastryczne: bóle brzucha, zaparcia, nudności, biegunka, wymioty,
• Utrata apetytu,
• Świąd skóry,
• Nadmierna potliwość,
• Odwodnienie,
• Szumy uszne,
• Powiększenie wątroby i śledziony,
• Zwiększone ryzyko rozwoju anoreksji,
• Splątanie emocjonalne, nadpobudliwość i rozdrażnienie,
• Metaliczny posmak w ustach,
• Poliurię – zwiększone wydalanie moczu,
• Polidypsję – nadmierne pragnienie i przyjmowanie dużej ilości płynów w ciągu doby.

U niemowląt i dzieci przedawkowanie może skutkować zahamowaniem ich wzrostu.

Skutki przedawkowania witaminy D

Czym grozi przedawkowanie witaminy D?

• Jednym z najbardziej niebezpiecznych skutków ubocznych nadmiernej kumulacji witaminy D w organizmie są hiperkalciuria (zwiększone wydalanie wapnia z moczem) i hiperkalcemia (wysokie stężenie wapnia we krwi). Hiperkalcemia prowadzi do odkładania się wapnia w tkankach m.in. w sercu, tętnicach i nerkach, co w konsekwencji prowadzi do zaburzenia pracy serca i ośrodkowego układu nerwowego. Zwiększona częstotliwość oddawania moczu nasila ryzyko wystąpienia odwodnienia, a odkładanie się złogów wapnia może doprowadzić do uaktywnienia się objawów kamicy nerkowej i niewydolności nerek. Podobny przypadek został opisany w literaturze medycznej: 54-letni mężczyzna przez okres ok. 2 lat zażywał 8000-12000 IU witaminy D dziennie. Kuracja doprowadziła do wyniszczenia i niewydolności nerek.
• Groźnym skutkiem przedawkowania witaminy D może być także zwapnienie naczyń krwionośnych, występowanie zaburzeń rytmu serca oraz nadciśnienie.
• Przyjmowanie zbyt wysokich dawek witaminy D prowadzi również do spadku poziomu witaminy K2, która odpowiada za utrzymywanie właściwego poziomu wapnia w kościach.

• Groźnym skutkiem hiperkalcemii może być więc obniżona gęstość kości, co prowadzi do zwiększonej podatności na ich złamania.
• Przewlekła hiperkalcemia skutkuje również występowaniem licznych objawów ze strony układu pokarmowego – występują nawracające bóle brzucha, zaparcia, biegunki i wymioty.

Jak leczyć przedawkowanie witaminy D?

W przypadku występowania objawów, które mogą świadczyć o przedawkowaniu witaminy D, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Przed wizytą warto również zrobić spis przyjmowanych suplementów diety i leków.

• W przypadku podejrzenia, że dolegliwości mogą być powiązane z toksycznym działaniem witaminy D, specjalista w pierwszej kolejności zleci testy laboratoryjne, aby określić jej stężenie w surowicy krwi. Wartości referencyjne zaopatrzenia w witaminę D u osób dorosłych na podstawie stężenia 25 (OH)D w jednostkach [ng/ml]/[nmol/l] przedstawiają się następująco:

• Deficyt: 0-20 ng/ml lub 0-50 nmol/l,
• Poziom niewystarczający: 20-30 ng/ml lub 50-75 nmol/l,
• Stężenie optymalne: 30-50 ng/ml lub 75-125 nmol/l,
• Ilość wysoka: 50-100 ng/ml lub 125-250 nmol/l,
• Potencjał toksyczny: powyżej 100 ng/ml lub powyżej 250 nmol/l.

• Dodatkowo możliwe, że lekarz zleci badania określające poziom fosforanów oraz wapnia we krwi i moczu.
• Diagnostykę może także uzupełnić prześwietlenie wykonane w celu sprawdzenia stanu kości pacjenta.

Rozpoznanie przedawkowania witaminy D wymaga przede wszystkim ograniczenia spożywania wapnia oraz fosforu – zarówno w suplementach diety, jak i w pożywieniu. W przypadku wysokich wartości stosuje się diuretyki, które wspomagają wydalanie wapnia. Niekiedy konieczne jest wdrożenie kortykosteroidów lub bisfosforanów. W skrajnych przypadkach lekarz może podjąć decyzję o zastosowaniu hemodializy, która polega na oczyszczaniu krwi.

Jakie witaminy suplementować? Należy przede wszystkim suplementować te związki, których faktycznie w naszym organizmie brakuje. To, które witaminy na odporność będą najlepsze, sprawdza się, wykonując badania kontrolne.

Posumowanie

Zarówno niedobór witaminy D jak i jej nadmiar jest niebezpieczny dla zdrowia. Stan ten może skutkować nadmiarem wapnia we krwi, powodując objawy fizyczne, takie jak nudności i wymioty oraz prowadzić do problemów z nerkami i kośćmi. Dlatego suplementację w każdym przypadku warto poprzedzić zbadaniem jej metabolizmu wątrobowego 25-(OH)D w surowicy krwi. Kontrola stanu zdrowia oraz stosowanie się do zaleceń lekarskich pozwoli uniknąć przykrych konsekwencji przedawkowania witaminy D.

Źródła:

1. Rusińska, P. Płudowski, M. Walczak i in., Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018, Standardy Medyczne/Pediatria, 2018
2. Wnęk, Witaminę D – skutki jej niedoboru i nadmiaru oraz źródła pokarmowe, Medycyna Praktyczna [dostęp 3.08.2023 r.]
3. Kmieć, K. Sworczak, Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D, Forum Medycyny Rodzinnej 2017