Witaminy na zęby: co jeść, aby mieć mocny, biały i zdrowy uśmiech?

Jakie witaminy na zęby warto przyjmować każdego dnia? Pamiętaj, że najlepszym źródłem witamin jest dobrze zbilansowana dieta. Nie mniej jednak dla zdrowia Twojej jamy ustnej kluczowe znaczenie mają witaminy A, C, D oraz kompleks witamin B.

Witaminy na zęby i dziąsła

Witamina A na zęby

Szukasz witamin na zdrowe zęby? Zacznij od witaminy A. Ten związek musi być dostarczony do organizmu wraz z pożywieniem. Ceni się  ją za właściwości przeciwinfekcyjne, wzmacniające układ odpornościowy oraz funkcję przeciwutleniacza. Witamina A często występuje w połączeniu z witaminą E, która chroni ją przed utlenianiem zarówno w przewodzie pokarmowym, jak i po jej wchłonięciu. Dlatego bardzo często możesz kupić syntetyczne witaminy A+E complex w aptece.

Niedobór witaminy A objawia się:

• skłonnością do wysychania błony śluzowej jamy ustnej,
• zmniejszeniem wydzielania śliny,
• zaburzeniem pracy gruczołów śluzowych.

Powoduje to zwiększenie podatności jamy ustnej na działanie szkodliwych czynników, np. dymu papierosowego czy kwaśnego pożywienia. Błona śluzowa staje się ścieńczała, zaczerwieniona, łatwiej ulega podrażnieniom i silniej się złuszcza.

Jeżeli chodzi o wpływ niedoboru witaminy A na zęby, to może on powodować zaburzenie wzrostu zębów, ich niedorozwój, opóźnienie wyrzynania zębów stałych i mlecznych, powstawania ubytków szkliwa w postaci plam hipoplastycznych, a także zaburzenia czynności odontoblastów, czyli komórek odpowiedzialnych za tworzenie zębiny. Zęby, które w czasie swojego rozwoju nie miały dostarczanej odpowiedniej ilości witaminy A, cechują się zmniejszoną mineralizacją twardych tkanek, przez co są mniej odporne np. na powstawanie próchnicy. Niedobór witaminy A może powodować stan zapalny dziąseł.

Niedobory witamin to hipowitaminozy, a długotrwały brak danej witaminy określa się jako awitaminoza. Najczęściej braki te związane są z nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi, np. spożywaniem pokarmów ubogich w dane substancje, nieprawidłowym przygotowaniem posiłków lub wadliwym wchłanianiem z przewodu pokarmowego. Zaburzenie wchłaniania obserwuje się m.in. u pacjentów cierpiących na celiakię, chorobę Leśniowskiego-Crohna, mukowiscydozę czy uszkodzenie trzustki. Nadmiar witamin to hiperwitaminoza.

Przeczytaj także artykuł: Awitaminoza − jak rozpoznać niedobór witamin w organizmie?.

Z kolei nadmiar witaminy A, a nawet zatrucie nią, objawia się zmianami na skórze i błonie śluzowej w postaci jej suchości oraz zmianami w strukturze kości (zgrubienie).

Źródłami witaminy A są następujące produkty spożywcze:

• marchew,
• brokuł,
• jarmuż,
• natka pietruszki,
• szpinak,
• kapusta,
• sałata,
• morele,
• brzoskwinie,
• agrest,
• mango,
• czarna porzeczka
• wątroba zwierząt i ryb,
• jaja,
• nabiał i mleko.

Zapotrzebowanie na tę witaminę zależy od wieku, płci i stanu fizjologicznego. Więcej potrzebują jej kobiety w ciąży i w trakcie laktacji oraz osoby z zaburzonym wchłanianiem, podczas długotrwałego stresu czy infekcji.

Witaminy na zdrowe zęby − kompleks witamin B

Do najbardziej znanych witamin z grupy B, które mają wpływ na Twoje zęby i cały organizm, należą: witamina B1 (tiamina), B2 (ryboflawina), B3 (niacyna lub inaczej nazywana witamina PP), B5 (kwas pantotenowy), B6 (pirydoksyna) B9 lub B 11 (kwas foliowy), B12 (cyjanokobalamina).

1. Witamina B1 a naczynia krwionośne w jamie ustnej

Przy niedoborach tej substancji dochodzi w jamie ustnej do nadwrażliwości bony śluzowej, bólu języka czy zapalenia ślinianek. Aby ją uzupełnić, należy spożywać produkty zbożowe takie jak otręby, kiełki i nasiona zbóż. Bogatym źródłem B1 są gruboziarniste kasze, niełuskany ryż, produkty strączkowe, fasola, groch, orzechy pestki dyni i słonecznika oraz suszone śliwki.

Zwiększone zapotrzebowanie na taninę wykazują osoby nadużywające alkoholu. Dowodzi się także, że więcej witaminy B1 przyswajać powinny osoby ze zwiększonym zapotrzebowaniem na energię.

Przy jej niedoborze dochodzi do zaburzenia syntezy witaminy C i protrombiny, co wiąże się z kruchością naczyń krwionośnych i gorszym krzepnięciem krwi. To może mieć wpływ np. na dłuższe krwawienie z rany pozabiegowej przy zabiegach chirurgii stomatologicznej.

2. Witamina B2 a stan jamy ustnej

Odgrywa ona bardzo dużą rolę w prawidłowym procesie rogowacenia zarówno skóry, jak i błony śluzowej. Dlatego jej niedobór powoduje zapalenie warg, które cechujące się: wysuszeniem, pieczeniem, pękaniem kącików ust wraz z maceracją skóry przyległej.

Drugim objawem, występującym w jamie ustnej przy jej niedoborze, jest zapalenie języka, który zmienia kolor na purpurowo czerwony, staje się wysuszony i obrzękły. Po bokach zauważyć można wtedy odciśnięte ślady aż po zęby trzonowe, a brodawki nitkowate zanikają, uwydatniając okrągłe, grube brodawki grzybowate, zlokalizowane z tyłu.

Nie stwierdza się nadmiaru ryboflawiny w organizmie, bo jest ona wydalana z moczem, a Twój organizm nie potrafi jednorazowo wchłonąć jej więcej, niż pewna dawka z jelita cienkiego.

Bogatym źródłem ryboflawiny są zielone warzywa takie jak brokuły, szparagi, brukselka i awokado, mleko, ser, jogurt, rośliny strączkowe oraz ryby.

3. Witamina B3 a zęby i jama ustna

Zwana bywa też kwasem nikotynowym, niacyną lub witaminą PP. Ma właściwości rozszerzania tętnic i naczyń krwionośnych, co ułatwia przepływ krwi. Dlatego w jamie ustnej jej ostry niedobór powoduje przekrwienie błony śluzowej, obrzęk języka, jego pieczenie, a nawet palenie oraz przerost brodawek nitkowatych. Przy długotrwałych niedoborach cała błona śluzowa jamy ustnej i języka jest w pierwszej fazie w stanie zapalnym, a następnie blednie i pęka.

Witaminę B3 znajdziesz w ziarnach, otrębach, orzechach i nasionach oraz produktach bogatych w białko takich jak mięso i ryby.

4. Witamina B5 a jama ustna

Kwas pantotenowy wpływa na prawidłowe funkcjonowanie limfocytów B, przez co wzmacnia układ immunologiczny, wchodzi w skład preparatu stosowanego w leczeniu owrzodzeń i opryszczki wargowej. Niedobór witaminy B5 powoduje zmiany martwicze dziąsła, jego owrzodzenie i nadmierne rogowacenie.

Źródłem kwasu pantotenowego są drożdże, kiełki pszenicy, otręby, płatki owsiane, ryż, figi, orzechy i zielone warzywa.

5. Witamina B6 a zęby

Witamina ta ma bezpośredni wpływ na wzmocnienie zębów, bo utrzymuje równowagę sodowo-potasową, przez co pomaga wykorzystać magnez. Uważa się, że dzięki temu mechanizmowi chroni zęby przed próchnicą. Podaje się ją również przy zapaleniach błony śluzowej i kątów ust.

Znajdziemy ją w takich produktach spożywczych jak drożdże, nasiona pszenicy i żyta, chude mięso, np. drobiowe, banany, rodzynki, suszone śliwki, zielone warzywa, ryby, jaja i orzechy.

6. Witamina B9 a wady podniebienia płodu

Kwas foliowy najczęściej pojawia się w kontekście ciąży. Jeżeli chodzi o jamę ustną, to jej niedobór może spowodować urodzenie się dziecka z rozszczepem podniebienia, a co za tym idzie, powstaniem wielu wad ortodontycznych i ortognatycznych.

7. Witamina B12 a język

Przy jej niedoborze występuje tzw. język Huntera, który jest wygładzony, zaczerwieniony, atroficzny, jakby polakierowany. Utrzymuje się uczucie pieczenia, zaburzenia smaku i plamy rumieniowe na błonie śluzowej. Zauważa się związek niedoboru witaminy B12 z zwiększonym występowaniem RAS, czyli nawracającym aftowym zapaleniem jamy ustnej.

Źródła witaminy B12 to produkty mięsne, ryby, jajka, przetwory mleczne, płatki kukurydziane. Witamina ta może być syntezowana przez organizm człowieka, a dokładniej florę bakteryjną.

Sprawdź też, w jaki sposób witamina B12 wpływa na układ nerwowy.

Jakie witaminy na zęby? Witamina C

Witamina C to silny przeciwutleniacz. Ma też istotne znaczenie w wytwarzaniu kolagenu, co sprawia, że wpływa bezpośredno na wzmocnienie zębów. Przy jej niedoborze dochodzi do zaburzenia czynności odontoblastów (komórek wytwarzających zębinę), a przez to do zaburzeń wzrostu zębów oraz procesu wytwarzania jego twardych tkanek. Jeżeli chodzi o wpływ witaminy C na dziąsła, to jej niedobór może doprowadzić do wylewów krwawych i krwotoczno-martwiczych zapaleń dziąseł.

Zapotrzebowanie na witaminę C, podobnie jak wszystkich innych witamin, jest różne w zależności od wieku, płci i stanu fizjologicznego. Wzrasta u kobiet w ciąży i podczas karmienia piersią, u osób cierpiących na takie jednostki chorobowe jak nadciśnienie tętnicze czy u diabetyków. Zauważa się także bardzo duża korelację wzrostu zapotrzebowania na witaminę C u osób palących tytoń − badania mówią, że powinny przyjmować jej dziennie nawet o 40% więcej, niż osoby niepalące.

Produkty bogate w kwas askorbinowy to owoce cytrusowe, czarna porzeczka, dzika róża, zielona natka pietruszki, papryka, pomidory, brokuły, kiwi.

Witamina D − dlaczego jest kluczowa dla zdrowia zębów?

Od pewnego czasu cieszy się ona bardzo dużą popularnością i zarówno lekarze, jak i pacjenci przykładają dużą wagę do jej prawidłowej suplementacji. Twój organizm ma zdolność do samodzielnej syntezy witaminy D w skórze, jednak w szerokości geograficznej, w której mieszkamy, nie zawsze udaje się wyprodukować odpowiedni jej poziom. 

Witamina D jest niezbędna w utrzymaniu prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforanowej (wchłanianie, wykorzystanie i regulacja jonów wapnia i fosforanów) oraz odpowiada za mineralizację i resorpcję tkanki kostnej. Dlatego wpływ odpowiedniego poziomu witaminy D na zdrowe zęby jest tak kluczowy. Odpowiada również za tak istotne czynniki jak prawidłowe kształtowanie kości i zębów. Ponadto ułatwia wchłanianie witaminy A, reguluje stężenie glukozy we krwi, wzmacnia układ odpornościowy i reguluje prawidłową przepuszczalność błon komórkowych.

Kiedyś dość powszechnym zespołem chorobowym, który występował przy niedoborze witaminy D, była krzywica − szczególnie krzywica wczesna u dzieci do 2. roku życia. Dzisiaj tak naprawdę tej choroby się nie spotyka, bo dzieciom od 1. dnia życia zaleca się suplementację witaminą D.

Niedobór witaminy D w jamie ustnej objawia się nieprawidłowym wyrzynaniem zębów, opóźnieniem ich wyrzynania, zatrzymaniem niektórych zębów oraz niedorozwojem szkliwa w postaci liniowych zmian, obecnych na wielu zębach. 

Nadmiar witaminy D może dawać objawy zatrucia. Dochodzi do odwapnienia kości z pojawiającymi się zwapnieniami w zakresie tkanek miękkich. U dzieci nadmierna podaż witaminy D może skutkować niedorozwojem żuchwy, zębów zarówno mlecznych, jak i stałych, zmian ich kształtu, hipoplazji szkliwa i zwapnień w zakresie miazgi zębowej.

Charakterystycznym zespołem chorobowym związanym z zaburzeniem przemiany witaminy D jest zespół Fanconiego-Schlesingera − wada warunkowana genetycznie. Dochodzi w nim do nadmiernego odkładania wapnia w kościach i nerkach, a twarz osoby chorującej wygląda jak twarz elfa z wypukłym czołem, spłaszczonym nosem, dużymi uszami oraz małą i cofniętą żuchwą. 

Witaminę D, jak wspomniałam, należy suplementować już od 1. dnia życia u wszystkich dzieci niezależnie od sposobu ich karmienia (naturalnie czy sztucznie).

Najnowsze zalecenia suplementacji witaminy D są następujące:

• noworodki i niemowlęta do 6. miesiąca życia − 400 IU/dobę,
• pomiędzy 6.-12. miesiąca życia − 400 − 600 IU/dobę,
• dzieci i młodzież od 1. do 18. roku życia − 600 − 1000 IU/dobę,
• dorośli, w zależności od masy ciała, w miesiącach wrzesień − kwiecień − 800 − 2000 IU/dobę,
• osoby po 65 roku życia, w zależności od masy ciała przez cały rok − 800 − 2000 IU/dobę,
• dorosłe osoby otyłe, w zależności od masy ciała − 1600 − 4000IU/dobę,
• osoby pracujące przez cały rok na nocna zmianę, z wyraźnie ograniczoną aktywnościom dzienną, powinny przyjmować 1000 − 2000 IU/dobę.

Zapotrzebowanie na witaminę D wzrasta w ciąży i podczas karmienia piersią, w okresie wzrostu u dzieci i nastolatków (szczególnie skoków wzrostowych) oraz u osób starszych. U seniorów wiąże się to ze zmniejszonymi możliwościami syntezy skórnej oraz częstszym przebywaniem tych osób w zamkniętych pomieszczeniach. Na ryzyko niedoboru narażone są również osoby cierpiące na nieprawidłowe wchłanianie lipidów z układu pokarmowego, np. chorzy na chorobę Leśniowskiego-Crohna, colitis ulcerosa czy celiakię. Oczywiście jakakolwiek suplementacja powinna być poprzedzona badaniami laboratoryjnymi i konsultacją z lekarzem.

Więcej o wpływie witaminy D na zęby pisałam w artykule: Niedobór witaminy D, groźny także dla zębów!.

Jakie witaminy na zęby? Podsumujmy!

Jak widać witaminy mają ogromny wpływ na zdrowe zęby. Ich odpowiednia podaż lub suplementacja pozwala utrzymać zęby i dziąsła w odpowiedniej kondycji i zapobiegać powstawaniu stanów zapalnych i innych jednostek chorobowych. Dlatego tak ważne jest, aby dbać o zbilansowaną, różnorodną dietę oraz wykonywać kontrolne badania poziomu witamin i w razie potrzeby, po konsultacji z lekarzem, stosować odpowiednie suplementy. Do prawidłowego funkcjonowania jamy ustnej potrzebne Ci są w szczególności witaminy: A, B, C i D.

Źródła:

1. red. Szpringer-Nodzak M., Wochna-Sobańska M.: Stomatologia wieku rozwojowego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010, s. 186-195
2. red. Jarosz M.: Normy żywienia dla populacji w Polsce. [online]. Dostępny w Internecie: https://ncez.pl/upload/normy-net-1.pdf. [Dostęp: 15.03.2021].
3. Krawiecka E.: Występowanie nawracającego aftowego zapalenia jamy ustnej w aspekcie chorób ogólnoustrojowych oraz niedoborów żelaza, witaminy B12 i witaminy D. Rozprawa doktorska. [online]. Dostępny w Internecie: http://www.wbc.poznan.pl/Content/447775/index.pdf .[Dostęp: 15.03.2021].