Przerost dziąseł - skąd się bierze?

Przerost dziąseł jest objawem, z którym dość często pacjenci sami zgłaszają się do gabinetu stomatologicznego. Powiększeniu rozmiarów dziąsła może, ale nie musi, towarzyszyć stan zapalny i ma charakter miejscowy lub ogólny. Wszystko zależy od tego, jakie są przyczyny występowania przerośniętych dziąseł. Może dotyczyć każdego pacjenta, zarówno dzieci, jak i dorosłych, niezależnie od płci czy koloru skóry.

Przerost dziąseł − co to jest?

Zazwyczaj dziąsła zauważalnie zmieniają swoja estetykę (tzw. pink esthetic): konsystencję, architekturę i barwę. Powiększenie dziąseł może być całkowicie niebolesne, chociaż w niektórych przypadkach zdarza się ból przy szczotkowaniu, jedzeniu, któremu towarzyszy samoistne bądź wywołane krwawienie ze szczeliny dziąsłowej. Przerośnięte dziąsła stanową doskonałe miejsce zalegania resztek pokarmowych i płytki bakteryjnej, co prowadzi do powstawania kamienia nazębnego czy występowanie przykrego zapachu z ust (tzw. fetor ex ore).

Warto zaznaczyć, że według niektórych autorów należy rozróżniać przerost dziąseł od ich rozrostu. Podkreślę też, że stan zapalny dziąseł to odmienna jednostka chorobowa, której efektem może być powiększenie tych tkanek. Rozrost dziąsła to stan, w którym dochodzi do wzrostu liczby komórek w tkance dziąsłowej (zauważalny np. podczas takich stanów patologicznych jak białaczka czy gruźlica). Z kolei o przeroście mówi się wtedy, gdy sama liczba komórek nie zwiększa się, ale następuje wzrost objętości tkanki w przestrzeni pozakomórkowej − powstaje bardzo unaczyniona tkanka łączna z miejscowymi ogniskami komórek zapalnych i komórek macierzystych.

Sprawdź, skąd się bierze próchnica.

W piśmiennictwie można spotkać jeszcze jedno określenie odnoszące się do powiększenia wymiaru dziąseł - hipertrofia. Jest to przerost dziąsła wzdłuż koron zębów, w kierunku od granicy szkliwno-cementowej do korony zęba. Zmniejsza się tym samym wymiar pionowy zęba. Zaburzeniu ulega estetyka długości koron (white estethic) w stosunku do wysokości widocznego dziąsła (pink esthethic). U pacjentów, którzy suplementują wybrane immunosupresanty, zdarza się, że dziąsło zakrywa całą koronę zębową.

Sprawdź też  objawy zapalenie przyzębia.

Przerośnięte dziąsło − rodzaje

Przerost dziąseł nie zawsze wygląda tak samo. W medycynie wyróżnia się kilka rodzajów tego objawu.

Biorąc pod uwagę lokalizację, przerost dziąsła kwalifikujemy jako zmiany:

• brodawkowe − obejmują tylko brodawkę dziąsłową,
• marginalne − zmiany znajdują się tylko na dziąśle brzeżnym,
• rozlane − oprócz dziąsła brzeżnego i brodawki dziąsłowej zmiany zlokalizowane są także na dziąśle przyczepionym,
• pojedyncze izolowane (uszypułowane lub nieuszypułowane) − zmiany o charakterze guza.

Ciążowy przerost dziąseł

Najbardziej spektakularną formą tego rodzaju  zmiany jest guz ciążowy, inaczej ziarniniak ciężarnych lub choroba Crocker-Hartzella, występujący u ok. 5% ciężarnych w 1. i 2. trymestrze ciąży, najczęściej w szczęce. Pod wpływem zmian w stężeniu estrogenów i progesteronu u kobiet w ciąży powstaje naczyniak − wychodzi on z brodawki międzyzębowej i bardzo łatwo krwawi, choć jest niebolesny. Mimo że rozwija się szybko, ma łagodny przebieg i nie złośliwieje. Kość wyrostka zębodołowego w jego okolicy nie wykazuje cech resorpcji (zniszczenia).

Naczyniak zazwyczaj cofa się samoistnie, a usuwany w trakcie ciąży ma tendencje do wznowy i pojawia się też w kolejnych ciążach. Jeżeli zmiana jest mała, niebolesna i nie powoduje samoistnego krwawienia, to zaleca się tylko obserwację i wyeliminowanie czynników zapalnych czy drażniących oraz zachowanie perfekcyjnej higieny jamy ustnej. Jednak gdy guz utrudnia szczotkowanie, jedzenie, a dodatkowo intensywnie krwawi i jest bolesny, konieczne staje się jego usunięcie (podczas ciąży). Najlepiej zrobić to w 3. trymestrze, przy użyciu lasera CO₂ lub elektrokoagulacji, żeby zminimalizować ryzyko krwawienia. Jeżeli po porodzie guz nie zniknie, trzeba usunąć go całkowicie, chirurgicznie.

Sprawdź też leki i płyny na zapalenie dziąseł.

Przerost dziąseł − przyczyny

Najczęstszą przyczyną przerostu dziąseł jest zła higiena jamy ustnej, która powoduje zaleganie płytki bakteryjnej i resztek pokarmowych wzdłuż linii dziąseł. Powodem mogą być także czynniki miejscowe, które pojawiają się na skutek nieprawidłowo przeprowadzonych zabiegów stomatologicznych. Są to między innymi: nieszczelne wypełnienia z nawisami, których granica styka się z brzegiem dziąsła, co prowadzi do jego drażnienia i ucisk oraz niewłaściwie dopasowane odbudowy protetyczne, korony i mosty.

Często przerost dziąseł pojawia się u dorosłych i dzieci używających stałych i ruchomych aparatów ortodontycznych. Wynika to z wielu miejsc retencji płytki nazębnej, stłoczenia zębów, dodatkowego drażnienia dziąseł aparatem i utrudnioną higienę czy przepływ śliny. U pacjentów ortodontycznych dochodzi dodatkowo do kumulacji niklu (Ni) w płytce bakteryjnej, który pochodzi z metalowych elementów aparatu. Mówi się, że przerost dziąseł może być związany z alergią na nikiel i wynikającym z tego nadmiernym rozprzestrzenianiem się komórek nabłonka. Z tego względu pacjenci leczeni ortodontycznie powinni bezwzględnie przestrzegać reżimu higienicznego.

Innymi przyczynami przerostu dziąseł mogą być urazy jatrogenne, które powstają na skutek nieprawidłowego szczotkowania (zła technika szczotkowania, wybór nieodpowiedniej twardości szczoteczki) lub niewłaściwego nitkowania zębów. Do przerostu dziąseł mogą doprowadzić też takie nawyki jak naciskanie dziąsła końcówkami długopisów, gumką z ołówka lub oczyszczanie przestrzeni między zębowych, np. wykałaczkami spożywczymi. Sprawdź, jak prawidłowo myć zęby: Nie wszyscy wiedzą jak prawidłowo myć zęby – profilaktyka próchnicy.

Przerost dziąseł wywołują także czynniki ogólnoustrojowe. Mówiąc prościej, może być to objaw licznych chorób takich jak:

• białaczka − zarówno ostra, jak i przewlekła. Przerost dziąseł jest bardzo często pierwszym objawem białaczki u dzieci. W białaczkach ostrych przerostowi dziąseł towarzyszą wybroczyny i nadżerki na błonie śluzowej. Z kolei przy postaci przewlekłej można zaobserwować ciemnoczerwone zabarwienie i przerost rozpoczynający się od brodawki międzyzębowej i zajmujący następnie dziąsło brzeżne. Wtórnie zmiany mogą być zajęte grzybicą (zakażenie grzybami z rodziny Candidia) lub wirusem opryszczki typu I (Herpex Simplex),
• zakażenie wirusem HIV lub AIDS,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• choroba Leśniowskiego-Crohna,
• agranulocytoza (spadek granulocytów we krwi),
• neutropenia (obniżenie liczny neutrofilów we krwi),
• zaburzenia hormonalne takie jak cukrzyca, niedoczynność jajników, przerost dziąseł i ich stan zapalny w okresie dojrzewania wywoływany płytką nazębną. Przerost dziąseł może pojawiać się sportowców, którzy stosują doping (po długotrwałym zażywaniu testosteronu),
• sarkoidoza,
• ziarniniak Wegenera,
• choroba Hashimoto,
• dziedziczna włókniakowatość dziąseł − wrodzony przerost dziąseł. Jest to rzadka jednostka chorobowa najczęściej współtowarzysząca innym zespołom i wadom genetycznym,
• obecnie rzadkimi już przyczynami wywołującymi zmiany w budowie dziąseł są gruźlica pierwotna i gnilec.

Przerost dziąseł spowodowany może być też przez leki:

• na schorzenia układu krążenia i nadciśnienia tętniczego − zmiany powstają przy terapii blokerami kanałów wapniowych, między innymi nifedypiną i jej pochodnymi,
• na depresję − przerost powodują barbiturany stosowane w trakcie leczenia
• podawane u pacjentów po przeszczepach, w trakcie immunosupresji − cyklosporynę A oraz takrolimus,
• na padaczkę − zmiany zachodzące podczas brania fenytoiny.

Jeżeli środki te powodują przerost dziąseł, to zmiany zaczynają się po ok. 2 − 3 miesiącach od rozpoczęcia terapii. Dlatego lekarz prowadzący powinien brać to pod uwagę, planując farmakoterapię.

Sprawdź też, jakie są przyczyny obrzęku dziąseł.

Przerost dziąseł − leczenie

Leczenie zmienionych dziąseł powinno opierać się na przeprowadzonych standardowo 3 fazach: wstępnej, korekcyjnej i podtrzymującej.

W fazie wstępnej wdraża się odpowiednie zabiegi higienizacyjne w postaci skalingu nad- i poddziąsłowego wraz z polishingiem (wygładzeniem) powierzchni zębów i korzeni. Jamę ustną płucze się 3-procentowym roztworem wody utlenionej. Na tym etapie konieczne jest wyleczenie wszystkich ognisk próchniczych, eliminacja nawisających wypełnień, wymiana nieprawidłowo wykonanych uzupełnień protetycznych i innych miejsc powodujących retencje (uszkodzenie) płytki nazębnej. Lekarz powinie pokazać Ci, jak poprawnie myć zęby, jaką szczoteczkę i pastę wybrać. Dentysta może zalecić Ci także stosowanie nici i płukanek. Takie działanie w pierwszej fazie leczenia zmniejszy stan zapalny dziąseł, dzięki czemu być może unikniesz chirurgicznej korekty przerośniętych dziąseł.

Kiedy to nie przyniesie jednak poprawy, a dodatkowo podejrzewana jest możliwość współistnienia innych czynników ogólnoustrojowych lub dodatkowych przyczyn przerostu dziąseł, wtedy lekarz wprowadza fazę korekcyjną. Tu wykonuje się zabiegi resekcyjne, takie jak gingiwoplastyka, gingiwektomia i bardziej skomplikowane zabiegi chirurgii periodontologicznej. Metody te mają poprawić stan miejscowy i estetykę biało-czerwoną. Wyeliminują też krwawienie, rzekome kieszenie przyzębne, które stanową miejsce retencji i zalegania resztek pokarmowych oraz przykry zapach z ust. Nowoczesne zabiegi stosowane w periodontologii pozwalają na wykorzystanie mikrochirurgii, laserów CO₂ i elektokoagulacji. Wyższość tych technik nad tradycyjnym postepowaniem polega na mniejszej ich inwazyjności, zmniejszeniu nieprzyjemnych odczuć pacjenta, łatwiejszym i szybszym gojeniu rany pooperacyjnej (po zabiegu warto jeszcze zastosować laser biostymulacyjny w tym celu).

Po zabiegu pacjent powinien oczyszczać zęby w okolicy rany miękka szczoteczką, przez kilka dni stosować płynna dietę i używać płukanek na bazie preparatów z 0,12-procentowym lub 0,2-procentowym roztworem chlorheksydyny. W razie krwawienia zalecane są leki ziołowe, które zawierają garbniki o działaniu ściągającym, takie jak napary z kory dębu, krwawnika, dziurawca lub pięciornika. Więcej o korze dębu i jej właściwościach możesz przeczytać tu: Kora dębu − właściwości kosmetyczne. Czy pomoże w leczeniu łupieżu?. Regeneracyjnie działają preparaty takie jak koenzym Q10, witamina C i witamina E − mają właściwości antyoksydacyjne, czyli hamują powstawanie wolnych rodników.

Jeżeli musisz na stałe przyjmować leki, które wpływają na przerost dziąseł i nie masz możliwości zastąpienia ich innym środkiem, to niestety stan ten może nawracać lub utrzymywać się nawet po przeprowadzonej odpowiednio korekcie chirurgicznej.

Przerośnięte dziąsła − co warto pamiętać?

Powodzenie leczenia i potrzymanie prawidłowej kondycji śluzówki jest przede wszystkim uwarunkowane codzienną odpowiednia higieną przeprowadzaną przez pacjenta samodzielnie w domu oraz pojawianiem się regularnie na wizytach kontrolnych w gabinecie stomatologicznym.

Źródła:

1. J. Banach, E. Dembowska, R. Górska, Z. Jańczuk, Praktyczna periodontologia kliniczna, Wyd. Kwintesencja, Warszawa 2004
2. R. Górska, Diagnostyka i leczenie chorób błony śluzowej jamy ustnej. Med. Tour Press International, Otwock 2011
3. M. Bylińska, J. Sokalski, Ciążowe zapalenie dziąseł ze szczególnym uwzględnieniem guzów ciążowych, Ginekol Pol. 2016, 4 (87), 310-313
4. M. Miszczek, M. Czerniuk, Przerost dziąseł- wybrane zagadnienia terapeutyczne, Magazyn Stomatologiczny 9/2013, 12-20
5. W. Leśniak, A. Doboszyńska, Objawy stomatologiczne chorób ogólnych, Forum Medycyny Rodzinnej 2014, tom 8, nr 1, 9-13