Utrata węchu − co może oznaczać?

Utrata węchu i jego zaburzenia mogą mieć wiele przyczyn. Najczęstsze z nich to choroby nosa i gardła, uszkodzenie nabłonka węchowego przez tytoń i urazy głowy. Upośledzenie węchu może być jednostronne lub obustronne, przejściowe i przemijające lub trwałe. O czym może świadczyć zanik węchu, jak go diagnozować i w jaki sposób leczyć?

Zmysł węchu przez wiele osób jest nieco lekceważony − w końcu ciężko porównać jego wagę i użyteczność do zmysłu wzroku czy dotyku. Tymczasem węch odgrywa istotną rolę w codziennym funkcjonowaniu człowieka − ostrzega przed niebezpieczeństwem (np. drażniące zapachy toksycznych substancji, zepsute jedzenie), wspomaga zmysł smaku, bierze udział w wydzielaniu śliny i soku żołądkowego, wpływa na emocje, pociąg seksualny, odbiór wrażeń estetycznych czy ułatwia dbanie o własną higienę. U noworodków pomaga rozpoznać matkę i bierze udział w inicjacji odruchu ssania, a w niektórych zawodach stanowi podstawę konieczną do pracy − np. u kucharzy.

Droga węchowa rozpoczyna się od komórek w jamie nosowej, które odbierają bodźce chemiczne z zewnątrz. Przetwarzanie informacji następuje w mózgu, w strukturach, które odpowiedzialne są także za analizę wspomnień i emocji.

Utrata węchu − przyczyny

Całkowita utrata węchu zwana jest anosmią. Zaburzenie węchu może przebiegać także pod innymi postaciami − osłabieniem węchu, wzmożoną wrażliwością na bodźce węchowe czy odczuwaniem fałszywych wrażeń węchowych.

Jedną z najprostszych przyczyn, które spowodować mogą tymczasowy zanik węchu jest upośledzenie drożności przewodów nosowych. Takie osłabienie lub utrata węchu po przeziębieniu to częsty skutek „zapchanego” nosa i obrzękniętej śluzówki i towarzyszą mu zwykle subiektywne odczucia zaburzenia smaku.

Niedrożne przewody nosowe mogą być także spowodowane deformacjami (wrodzonymi czy też w wyniku urazów nosa), alergią, występowaniem polipów czy przewlekłym zapaleniem zatok. Zobacz też artykuł: Krzywa przegroda nosowa: przyczyna wiecznego kataru?

Nie tylko urazy samego nosa mogą doprowadzić do zaburzeń węchu, ale także urazy czaszki − szczególnie złamanie podstawy czaszki skutkować może przerwaniem drogi węchowej na którymś z jej etapów.

Toksyczne substancje czy narkotyki (np. przewlekły nikotynizm, wciąganie nosem kokainy) mogą uszkodzić nabłonek węchowy i sprawić, że nie będzie zdolny do odbierania bodźców.

Kolejną ważną i niebezpieczną grupą nieprawidłowości, które upośledzają węch, są guzy jamy nosowej i guzy mózgu. Mogą być zlokalizowane w różnych miejscach, np. w płatach czołowych, przysadce czy w okolicy rynienki węchowej. Również zmiany naczyniowe, takie jak tętniaki, ropień mózgu czy wzmożone ciśnienie śródczaszkowe mogą upośledzić zmysł węchu.

W przypadku zaburzeń powonienia, warto pamiętać także o chorobach neurodegeneracyjnych takich jak choroba Parkinsona czy choroba Alzheimera. Zobacz, jak rozpoznać pierwsze objawy demencji starczej: Demencja starcza: objawy, leczenie i profilaktyka choroby.

Utrata węchu może być jednym z pierwszych objawów i wyprzedzać w czasie nawet o miesiące czy lata bardziej typowe symptomy tych schorzeń.

Fałszywe wrażenia węchowe mogą natomiast towarzyszyć napadom padaczkowym czy też zwiastować atak migreny. Sprawdź też artykułu: Padaczka: leczenie farmakologiczne - jak wygląda? A także: Migrena z aurą – jak zapobiegać?

Inne przyczyny utraty węchu obejmują zmiany naczyniowe i demielinizacyjne w mózgu, choroby ogólnoustrojowe takie jak cukrzyca czy choroby nerek lub choroby genetyczne (np. choroba Gauchera, zespół Kallmanna).

Utrata węchu może być jednostronna lub obustronna. W przypadku jednostronnego upośledzenia węchu, najczęściej pozostaje to niezauważone.

Utrata węchu − diagnostyka

Badanie węchu nie jest zwykle badaniem rutynowym. W najprostszej postaci polega na subiektywnej ocenie przez pacjenta, charakterystycznego zapachu, jaki podkłada mu się pod nos. Pacjent w czasie badania powinien mieć zasłonięte jedno nozdrze i zamknięte oczy. W przypadku nieprawidłowości, można pogłębić diagnostykę o bardziej skomplikowane i obiektywne testy.

Warto pamiętać o szczegółowym wywiadzie (przed rozmową z lekarzem zanotuj od kiedy odczuwasz zaburzenia węchu i czym się charakteryzują, przypomnij sobie, jak było wcześniej, czy doznałeś jakiegoś urazu, na co chorujesz przewlekle i ewentualne objawy towarzyszące).

Ważna jest też dokładna ocena uszu, nosa i gardła. W niektórych przypadkach konieczne może okazać się pełne badanie neurologiczne i laryngologiczne, a także wykonanie badań obrazowych zatok obocznych nosa i mózgu.

Brak węchu − leczenie

Leczenie zaburzeń węchu zależy od ich przyczyny i źródła. W części przypadków węch wraca do normy − po skutecznym wyleczeniu infekcji, usunięciu przeszkody w nosie, stosowaniu leków przeciwalergicznych czy prawidłowym leczeniu innej choroby podstawowej.

Niestety, jeśli uszkodzenia receptorów lub dalszych fragmentów drogi węchowej są trwałe, zmysł węchu już na zawsze może pozostać zaburzony.