Wirus RSV – diagnostyka, objawy i leczenie

Wirus RSV to jeden z licznych patogenów wywołujących infekcje dróg oddechowych. Choć zazwyczaj objawy zakażenia mają charakter łagodny i samoograniczający się, u części pacjentów jego przebieg może być ciężki. Jedną z takich grup są dzieci do 2. roku życia. Zakażenie wirusem RSV stanowi najczęstszą przyczynę hospitalizacji u niemowląt do 6. miesiąca życia.

Co to jest wirus RSV?

RSV (ang. Respiratory Syncytial Virus), czyli syncytialny wirus oddechowy to patogen stanowiący szczególne zagrożenie dla niemowląt i małych dzieci. Choć atakuje również dorosłych, przebieg zakażenia w tej grupie jest zazwyczaj łagodny i ogranicza się do przeziębienia. Wirus RSV należy do rodzaju pneumowirusów, a jego materiał genetyczny ma formę RNA. Patogen posiada szczególne powinowactwo do nabłonka dróg oddechowych. Zainfekowane nim komórki łączą się ze sobą w większe struktury, tworząc syncytia. A upośledzenie ruchów rzęsek wyścielających nabłonek dróg oddechowych oraz nadprodukcja śluzu sprawiają, że chory może odczuwać duszność i mieć problemy z oddychaniem.

Do zakażenia wirusem RSV najczęściej dochodzi w sezonie jesienno-zimowym. Infekcja tym patogenem stanowi jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji maluchów na oddziałach pulmonologicznych w tym okresie. Może być również niebezpieczna dla seniorów oraz osób z wrodzonymi i nabytymi niedoborami odporności. Syncytialny wirus oddechowy rozprzestrzenia się drogą kropelkową oraz przez bezpośredni kontakt. Wysoka zakaźność sprawia, że nawet krótki kontakt z osobą zakażoną może skutkować infekcją.

Wirus RSV – objawy

Ostre zapalenie dróg oddechowych jest jedną z najczęstszych manifestacji chorób zakaźnych. Jego przyczyną może być zakażenie wirusem RSV. U osób dorosłych bez współistniejących zaburzeń odpornościowych jego objawy najczęściej ograniczają się do górnych dróg oddechowych i są charakterystyczne dla typowego przeziębienia. Należą do nich:

• Katar,
• Kaszel,
• Ból gardła,
• Obrzęk błony śluzowej nosa i zatok,
• Złe samopoczucie,
• Łagodnie podwyższona temperatur ciała,
• Ból głowy.

Dzieci, seniorzy oraz osoby z chorobami współistniejącymi mogą dużo ciężej przechodzi zakażenie wirusem RSV. U tych pacjentów może dojść do rozwoju ostrej niewydolności oddechowej. Nierzadko wymagają leczenia szpitalnego. Do groźnych powikłań należy wtórne bakteryjne zapalenie płuc oraz zapalenie ucha środkowego. W tej grupie pacjentów początkowa infekcja górnych dróg oddechowych często rozprzestrzenia się na ich dolny odcinek, wywołując zapalenie oskrzeli oraz płuc. Zazwyczaj dołączają się wówczas takie objaw jak:

• Gorączka,
• Duszność,
• Ból w klatce piersiowej,
• Świsty oddechowe,
• Fenomeny osłuchowe – świsty, rzężenia oraz trzeszczenia,
• Zwiększona częstość oddychania,
• Produktywny kaszel.

Infekcję wirusem RSV wśród najmłodszych cechuje pewna odrębność. U dzieci w 1. roku życia najczęstszą przyczyną zakażenia dolnych dróg oddechowych są wirusy, spośród których na prowadzenia wysuwa się syncytialny wirus oddechowy. Niemal 100% dzieci do 2. roku życia posiada już przeciwciała skierowane przeciwko temu patogenowi, co oznacza, że mieli już z nim kontakt. Początkowo infekcja obejmuje górne drogi oddechowe. Może dawać objawy przeziębienia u dziecka, a nawet zapalenia trąbki słuchowej. Po kilku dniach pojawiają się objawy ze strony dolnych dróg oddechowych. 

U dzieci do 2. życia najczęstszą manifestacją zakażenia wirusem RSV jest zapalenie oskrzelików. Jego symptomy mogą być niezwykle zróżnicowane – od łagodnego przyspieszania częstości oddechów do rozwoju ostrej niewydolności oddechowej. Na ciężki przebieg zakażenia w szczególny sposób narażone są dzieci z wrodzonymi wadami serca, chorobami płuc, niedoborami odporności, schorzeniami neurologicznymi oraz Zespołem Downa.

Wirus RSV – diagnostyka

Infekcja wirusem RSV, obok rotawirusa u dzieci, stanowi najczęstszą przyczynę chorób zakaźnych do 2. roku życia. Podstawą do jej rozpoznania jest dokładne zbadanie pacjenta w połączeniu z wywiadem chorobowym dotyczącym zgłaszanych dolegliwości. 

• Charakterystyczny przebieg infekcji – początkowo łagodne objawy zakażenia górnych dróg oddechowych z dołączającymi się po 2 – 3 dniach symptomami z ich dolnego odcinka oraz charakterystyczny wiek pacjenta z dużym prawdopodobieństwem sugerują zakażenie wirusem RSV. 
• W badaniu fizykalnym stwierdza się przyspieszenie częstości oddechów, pracę dodatkowych mięśni oddechowych – wciąganie międzyżebrzy, stękanie i poruszanie skrzydełkami nosa, oraz podwyższoną temperaturę ciała. 
• Obecność świstów sugeruje obturację wynikającą ze zwężenia drobnych dróg oddechowych.

W celu potwierdzenia zakażenia możliwe jest wykonanie szybkiego testu na obecność antygenu RSV w wydzielinie pobranej z tylnej ściany gardła. Badanie to służy głównie do celów epidemiologicznych, gdyż jego dodatni wynik u dziecka mającego objawy zapalenia oskrzelików nie zmienia postępowania terapeutycznego. Hospitalizowani pacjenci z dodatnim wynikiem są izolowani, żeby ograniczyć możliwość zakażenia innych osób. W niektórych przypadkach, w celu zróżnicowania prezentowanych objawów z zapaleniem płuc lekarz może zlecić wykonanie zdjęcia RTG klatki piersiowej.

Wirus RSV – leczenie

Leczenie zakażenia wirusem RSV, podobnie jak w przypadku innych ostrych chorób wirusowych dróg oddechowych jest objawowe. Ze względu na to, że infekcja ma charakter samoograniczający, najważniejsze jest dbanie o prawidłowe nawodnienie oraz odżywienie chorego. W leczeniu domowym można stosować:

• Paracetamol lub ibuprofen – polecane w przypadku gorączki. Ibuprofen ma dodatkowe działanie przeciwzapalne,
• Leki na katar u dzieci i niemowląt, w postaci kropli do nosa dla dzieci lub wody morskiej dla dzieci, w przypadku kataru i upośledzonej drożności przewodów nosowych,
• Syrop na kaszel dla dzieci – w przypadku kaszlu mokrego, preparatów o działaniu mukolitycznym nie wolno podawać przed snem,
• Inhalator dla dzieci – inhalacje solą fizjologiczną są bezpieczne i mogą złagodzić dolegliwości.

Antybiotykoterapia oraz sterydoterapia są nieuzasadnione. Wskazanie do hospitalizacji stanowią:

• Epizody bezdechu,
• Saturacja, czyli wysycenie hemoglobiny tlenem poniżej 92%,
• Wiek dziecka poniżej 6. miesięcy,
• Trudność w pojeniu i karmieniu dziecka,
• Obecność chorób współistniejących – dysplazji oskrzelowo-płucnej, mukowiscydozy, wad serca.

W warunkach szpitalnych, gdy saturacja spada poniżej 90%, konieczne jest zastosowanie tlenoterapii.

Wirus RSV – rokowania

Rokowanie w przebiegu jednego z najcięższych schorzeń wywołanych przez wirus RSV – zapalenia oskrzelików - jest dobre. Śmiertelność u dzieci wymagających hospitalizacji jest niska, jednak wzrasta w przypadku pacjentów z ciężkimi schorzeniami współistniejącymi. W tej ostatniej grupie wynosi aż 4%. Szacuje się, że 1 na 1000 dzieci hospitalizowanych z powodu zakażenia RSV trafia na oddział intensywnej terapii z powodu objawów ostrej niewydolności oddechowej. Pomimo to większość niemowląt przechodzi infekcję łagodnie i zdrowieje w przeciągu 2 do 3 tygodni. Jednak są one nadal narażone na kolejne zakażenie wirusem RSV, co ma związek z brakiem trwałej pamięci immunologicznej po tej infekcji.

Czy wirus RSV jest groźny?

Objawy infekcji spowodowanej przez RSV mają najczęściej samoograniczający się charakter. W ramach profilaktyki zaleca się karmienie piersią przez co najmniej 6 miesięcy, a także brak kontaktu dziecka z dymem tytoniowym oraz osobami prezentującymi objawy zakażenia dróg oddechowych. U niemowląt z grup ryzyka ciężkiego przebiegu zakażenia dodatkowo zaleca się podawanie paliwizumabu – przeciwciała monoklonalnego przeciwko RSV. Przybycie zakażenia wirusem RSV we wczesnym dzieciństwie jest jednym z czynników ryzyka rozwoju astmy dziecięcej.

Podsumowanie

Zakażenie wirusem RSV może mieć zróżnicowany przebieg – od łagodnej infekcji górnych dróg oddechowych, do ciężkiej, zagrażającej życiu ostrej niewydolności oddechowej. Powyższy artykuł ma charakter poglądowy i nie zastąpi konsultacji lekarskiej.

Źródła:

1. Kawalec, Pediatria, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018,
2. Wagner, Zapalenie oskrzelików, https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/316/original/21-30.pdf?1473153220, [dostęp 06.09.2022 r.],
3. Z. Doniec, A. Mastalerz-Migas, K. Krenke, H. Mazurek, P. Bieńkowski, Rekomendacje postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci dla lekarzy POZ, https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2020/09/Rekomendacje-postepowania-diagnostyczno-terapeutycznego-w-kaszlu-u-dzieci-dla-lekarzy-POZ-2016.pdf, [dostęp 06.09.2022 r.]