Wszawica (pedikuloza) – przyczyny, objawy i leczenie

Wszawica to przykra przypadłość, która wbrew obiegowej opinii nie musi wynikać z braku higieny i niskiego statusu ekonomicznego. Choroba może przytrafić się każdemu, chociaż najbardziej narażone są na nią dzieci w wieku przedszkolnym. Nieleczona może nieść za sobą nieprzyjemne konsekwencje. Skąd się bierze wszawica, jakie daje objawy oraz w jaki sposób się przed nią chronić? Podpowiadamy!

Co to jest wszawica?

Wszawica to choroba pasożytnicza wywołana przez różne rodzaje wszy, która występuje na całym globie ziemskim. Najczęściej spotykana jest wszawica głowy, zwana też pedikulozą, wywołana przez wesz głowową. Warto podkreślić, że ta choroba nie ma wiele wspólnego z brudem i brakiem higieny – może przytrafić się każdemu. Wszawica głowy najczęściej dotyka dzieci, głównie ze względu na niewykształcone jeszcze nawyki higieniczne. Na człowieku mogą pasożytować również wszy odzieżowe oraz wszy łonowe, jednak te rodzaje wszawic są obecnie spotykane dużo rzadziej.

Wszawica – przyczyny

W jaki sposób dochodzi do zarażenia? Cykl życiowy wszy wynosi ok. 3-4 tygodni – od momentu, gdy samica złoży jaja, do wyklucia się dorosłego osobnika.

• Zakażenie może wystąpić przez bliski kontakt z chorym, np. podczas stykania się głowami i przytulania. 
• Drugą drogą jest korzystanie ze wspólnych ubrań, grzebieni, spinek, czapek czy grzebieni.
• Do zarażenia pasożytami najłatwiej dochodzi w dużych zbiorowiskach ludzkich, takich jak: przedszkola, szkoły, internaty, akademiki, kolonie czy noclegownie.

Wesz to pasożyt zewnętrzny, co oznacza, że bytuje jedynie na skórze i nie wynika w organizm żywiciela. Niemożliwe jest również przeniesienie choroby na zwierzęta i odwrotnie. Warto podkreślić, że wszy nie umieją latać, potrafią jednak doskonale pełzać, osiągając prędkość nawet ok. 33 cm na minutę.

Wszawica – objawy

Pierwszym charakterystycznym objawem wszawicy jest świąd skóryw okolicy skroniowej, ciemieniowej i potylicznej głowy, czyli w miejscach najczęstszego bytowania pasożytów. Uporczywe swędzenie spowodowane jest ukąszeniami insektów.

• Na odsłoniętej skórze karku oraz twarzy widoczne są zaczerwienienia, krosty i przeczosy (linie uszkodzenia skóry). W efekcie ciągłego drapania dochodzi do rozwoju sączących zmian skórnych, które mogą ulegać nadkażeniom bakteryjnym i grzybiczym.
• W skrajnych przypadkach na głowie osoby zarażonej pojawia się tzw. kołtun – włosy zlepione ropno-surowiczą wydzieliną.
• Przy rozległej wszawicy obserwuje się niekiedy powiększenie regionalnych węzłów chłonnych, które są bolesne podczas palpacji.
• Najlepszym sposobem na znalezienie wszy jest dokładne czesanie włosów “pod włos” – wtedy łatwiej ujrzymy pełzające po skórze owady. Przyczepione do nasady włosów jaja wszy (gnidy) są szaro-białe a wyglądem przypominają ziarenko soli lub sezamu.

Wszawica łonowa różni się od wszy, które atakują skórę głowy czy odzież. Wywoływana jest przez odrębny gatunek pasożyta. Chorobą można zarazić się przez kontakt seksualny z osobą chorą, noszenie tej samej bielizny czy spanie w jednej pościeli. Objawia się silnym świądem w okolicy wzgórka łonowego oraz wewnętrznej części ud. Mogą wystąpić również charakterystyczne szaro niebieskie plamy w rejonie miejsc intymnych, które się wynikiem przemiany hemoglobiny będącej składnikiem krwi.

Wszawica – leczenie

Rozpoznanie pedikulozy wymaga natychmiastowego wdrożenia terapii.

• Leczeniem należy objąć nie tylko pacjenta, u którego stwierdzono wszawicę, ale również osoby z najbliższego otoczenia.
• Na szczęście leczenie wszawicy obecnie nie wymaga ścinania włosów na krótko. Problem można zlikwidować w ciągu kilku dni. Wszy nie pozbędziemy się jednak przez zwykłe umycie głowy. Nawet jeśli wypłuczemy w ten sposób część insektów, nie uda nam się usunąć przytwierdzonych do nasady włosa gnid.
• Do zwalczania wszawicy w pierwszej kolejności stosuje się miejscowe preparaty na wszy na owłosioną skórę głowy lub na okolicę łonową. Środki skutecznie likwidują bytujące na głowie pasożyty. Są dostępne bez recepty w formie żeli, kremów lub szamponów na wszy. Wyróżniamy kilka rodzajów produktów. Należą do nich:
• Preparaty silikonowe (cyklometikon-5 lub dimetikon) – przeznaczone do miejscowego stosowania u dorosłych i dzieci od 2. roku życia. Eliminują wszy we wszystkich fazach rozwoju (jaja, larwy i dorosłe osobniki),
• Preparaty chemiczne (benzoesan benzylu lub permetryna) – lek stosowany zarówno u dorosłych, jak i dzieci od 2 miesięcy życia. Działa neurotoksycznie na wszy, paraliżując ich układ nerwowy. Cechuje się dużym bezpieczeństwem i skutecznością terapii. Preparat stosuje się na umyte szamponem wilgotne włosy bez odżywki. Następnie zawija się w ręcznik i utrzymuje kilka minut, a później dokładnie spłukuje.
• Po użyciu kosmetyków należy wyczesać włosy gęstym grzebieniem (zabieg ten usuwa martwe wszy oraz odklejone gnidy). Preparaty na wszy można stosować także zapobiegawczo, chroniąc się przed niechcianymi intruzami. 
• Specjalnym czynnościom należy poddać również przedmioty osobiste osoby zarażonej. Tyczy się to przede wszystkim wszelkich ozdób do włosów, grzebieni, szczotek, czapek i szalików. Rzeczy te należy wygotować w wysokiej temperaturze lub po prostu wyrzucić. 
• Pościel i ubrania należy wyprać chemicznie lub w temperaturze przynajmniej 60 stopni Celsjusza i wyprasować żelazkiem z funkcją pary.
• Rzeczy, których nie można wyprać, warto przetrzymać w zamrażalniku ok. 34-48 godzin.
• Poza tym miejsce przebywania zakażonej osoby trzeba dokładnie posprzątać i odkurzyć.

Wszawica – domowe sposoby

Czy da się walczyć z wszawicą domowymi sposobami? Owszem – istnieje szereg skutecznych metod, które można wdrożyć w domowym zaciszu z wykorzystaniem substancji znajdujących się w każdej kuchni, jednak należy je stosować jedynie jako terapia wspomagające leczenie oparte na sprawdzonych preparatach aptecznych.

• W walce z pasożytami bardzo dobrą skuteczność wykazuje ocet jabłkowy. Zawarte w nim naturalne składniki wysuszają gnidy i uśmiercają żywe owady. Jednak warto mieć na uwadze fakt, że ocet może działać drażniąco, dlatego dla bezpieczeństwa, warto rozrobić preparat z wodą, osiągając proporcje 1:1. Tak przygotowaną wcierkę aplikujemy na skórę głowy.
• Równie skuteczną alternatywą może okazać się również oliwa z oliwek. Wystarczy lekko ją podgrzać, a następnie wetrzeć w skórę głowy i we włosy. Po kilku godzinach należy dokładnie rozczesać włosy i umyć je delikatnym szamponem.
• Wspomagająco można zastosować również olejki eteryczne. Ich silna woń jest w stanie odstraszyć dorosłe pasożyty. W tym celu najlepiej sprawdzi się olejek lawendowy, z drzewa herbacianego lub eukaliptusowy. Nie wolno ich nakładać na skórę głowy w formie nierozcieńczonej. Najlepiej dodać kilka kropel wybranego olejku do szamponu. Kurację należy stosować przez okres ok. 7 dni.

Wszawica powoduje nadmierne wypadanie włosów, dlatego podczas kuracji warto wdrożyć dietę na wypadanie włosów.

Wszawica – zapobieganie

Wszawicy zdecydowanie najlepiej zapobiegać niż ją leczyć. W jaki sposób za pomocą działań profilaktycznych ustrzec się przed chorobą?

• Jako że w grupie ryzyka są szczególnie dzieci, warto już od najmłodszych lat uczyć je zasad higieny, in: używania wyłącznie osobistych przyborów do pielęgnacji włosów, czapek itp.
• Należy także regularnie kontrolować skórę głowy oraz włosy. Kluczem do zapobiegania wszawicy jest odpowiednia pielęgnacja poprzez mycie włosów (nie rzadziej niż raz w tygodniu), stosowanie odżywek ułatwiających rozczesywanie, a także codzienne czesanie i szczotkowanie włosów.
• Pojawienie się wszy u dzieci nie powinno być w żadnym wypadku powodem do wstydu. W takiej sytuacji najszybciej należy poinformować żłobek, przedszkole lub szkołę o podejrzeniu wszawicy.

Nieleczona wszawica może zaburzać cykl wzrostu włosa, powodując w konsekwencji wypadanie włosów u kobiet, wypadanie włosów u mężczyzn oraz wypadanie włosów u dzieci. Ciągłe drapanie sprawia, że większość włosów przechodzi w fazę telogenu, czyli spoczynku, przez co rozpoczyna się ich masowa utrata. Dochodzi wówczas do tzw. łysienia telogenowego. Schorzenie po wyeliminowaniu czynnika jest możliwe do całkowitego wyleczenia.

Podsumowanie

Leczenie wszawicy jest koniecznością. Ryzyko rozwoju choroby minimalizują prawidłowe nawyki higieniczne i niekorzystanie z osobistych przedmiotów należących do innych osób.

Źródła:

1. N. Izdebska, Wszy? Poznaj i pokonaj problem, PWN, Warszawa 2014
2. Pomorska-Wesołowska, Pasożyty jako czynniki etiologiczne zakażeń szpitalnych, Korlab Laboratoria Medyczne, 2019 https://web.archive.org/web/20200305182526id_/http://mavipuro.pl/jourarch/Z2019015.pdf, [dostęp: 19.05.2023 r.]
3. Kawalec, Pediatria, Warszawa 2018