Biegunka u osób starszych - co należy wiedzieć?

Biegunka w każdej grupie wiekowej łączy się z dużym dyskomfortem, ale u seniorów może być szczególnie niebezpieczna i prowadzić do groźnych powikłań. Z czym wiąże się ta choroba? Jaka dieta na biegunkę u osób starszych pomoże złagodzić dolegliwości? Co stosować na biegunkę? Wyjaśniamy!

Specyfika biegunki u seniora

Biegunka, a w szczególności jej przewlekła postać, jest rosnącym problemem osób starszych. Częstość jej występowania zwiększa się po 65. roku życia. Często przyczyniają się do niej dolegliwości związane  z nietrzymaniem kału, które u seniorów  stanowi częste schorzenie, często przemilczane i wstydliwe. Może mieć wiele przyczyn, w tym choroby otępienne, słabość mięśni miednicy, uszkodzenie funkcji zwieraczy czy właśnie biegunkę.  Czynniki te mogą nakładać się na siebie i w części przypadków uniemożliwiać seniorowi życie społeczne. W skrajnych przypadkach starsza osoba boi się oddalić od domu i toalety. 

Dowiedz się więcej na temat biegunki u osób dorosłych.

Biegunka u osoby starszej powoduje nie tylko znaczne obniżenie jakości życia, ale również redukcję objętości płynów w organizmie i zaburzenia elektrolitowe. Wzrasta stężenie mocznika, może dojść do powstania niewydolności nerek lub pogłębienia już tej istniejącej. Odwodnienie organizmu może przyczyniać się do wystąpienia objawów neurologicznych, zaburzeń świadomości i majaczeń.  Biegunka u seniorów prowadzi do zwiększonej śmiertelności. Jakie są jej przyczyny?

Przyczyny biegunki u osób starszych

Przyczyny  biegunki u osób podeszłym wieku są nieco inne niż u młodych dorosłych. Należą do nich:

• Nadużywanie leków przeczyszczających - leki przeczyszczające często stosuje się w nadmiarze u osób starszych. Dawki nie są odpowiednio modyfikowane i dopasowywane do diety i wysiłku fizycznego pacjenta,
  
  
• Infekcje wirusowe wraz z wiekiem dochodzi do upośledzenia funkcji układu odpornościowego. Wirusy wywołujące biegunkę to rotawirusy, norowirusy i adenowirusy. Wysoce zaraźliwy norowirus jest najczęstszą przyczyną epidemii biegunki takich jak te, które występują w domach opieki i placówkach opieki dziennej,
  
  
• Nietolerancja laktozy laktoza to cukier znajdujący się w mleku i innych produktach mlecznych. Wraz z wiekiem aktywność laktazy, enzymu rozkładającego laktozę, maleje,
  
  
• Cukrzyca typu 2 - wywołuje biegunkę w dwóch mechanizmach. Po pierwsze, biegunka w cukrzycy jest skutkiem wysokiego poziomu cukru. Dochodzi do uszkodzenia nerwów i ogólnego pogorszenia funkcjonowania jelit. Po drugie, biegunka w cukrzycy może być też skutkiem ubocznym leczenia. Metformina, lek stosowany w leczeniu cukrzycy typu 2, jest wprawdzie skuteczny, jednak u 10 % osób wywołuje objawy uboczne ze strony przewodu pokarmowego, w tym biegunki,
  
  
• Rak jelita grubego - ryzyko zachorowania rośnie wraz z wiekiem,
  
  
• Radioterapia - powoduje podrażnienie jelit,
  
  
• Niedrożność jelit - stwardniały stolec może utkwić w okrężnicy. Rozwija się u osób z ciężkimi zaparciami, następuje wtórne upłynnienie stolca,
  
  
• Zapalenie uchyłków jelita grubego (zapalenie niewielkich wypustek okrężnicy),
  
  
• Operacja bajpasu żołądka (brak odpowiedniego zmniejszania porcji pokarmu),
  
  
• Marskość wątroby,
  
  
• Leki - antybiotyki, zaburzają naturalną równowagę bakterii jelitowych. Inne leki powodujące biegunkę to leki na raka i zobojętniające sok żołądkowy zawierające magnez,
  
  
• Nadużywanie alkoholu,
  
  
• Inne przyczyny - np. choroba Leśniowskiego Crohna, chociaż rozpoznanie to jest rzadkie u osób starszych, powinno być brane pod uwagę.

Przeczytaj również, jak poradzić sobie z biegunką u dziecka.

Dlaczego biegunka u seniorów jest niebezpieczna?

U osób starszych w trakcie biegunki łatwo może dojść do odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych. Problemem jest nie tylko utrata płynów poprzez jelito, ale również postępujące z wiekiem ogólne zmniejszenie objętości płynów w organizmie, redukcja percepcji pragnienia, pogorszenie pracy nerek i mniejsza wrażliwość na wazopresynę. Odwodnienie może być niebezpieczne dla zdrowia i życia, jeśli senior w porę nie otrzyma pomocy medycznej lub nie uzupełni płynów.

Objawy odwodnienia w przebiegu biegunki u starszej osoby obejmują:

• ciemny mocz,
• zawroty głowy,
• drżenie,
• nadmierne pragnienie,
• zmęczenie
• i gorączkę u seniora.

W późniejszym etapie może dołączyć się do tego zbyt niskie ciśnienie tętnicze, upośledzenie pracy nerek, zaburzenia elektrolitowe, neurologiczne (np. zaburzenia uwagi) lub kardiologiczne (np. arytmie czy niedokrwienie wieńcowe). Celem terapii jest zachowanie lub przywrócenie odpowiedniej proporcji płynów i elektrolitów.

Biegunka u osoby w podeszłym wieku - jak jej zapobiegać?

Biegunka u osoby starszej jest większym problemem niż u pozostałych dorosłych. Z tego powodu lepiej jest jej zapobiegać, zwłaszcza że w przypadku seniorów powinno się unikać podawania wielu leków.

Podstawą jest higiena w celu profilaktykibiegunki bakteryjnej lub wirusowej. Osoby starsze mają osłabiony układ immunologiczny, więc w razie kontaktu z mikroorganizmem szybciej ulegną zakażeniu. Poza tym ważną rolę odgrywają prawidłowe nawyki żywieniowe. Oto najważniejsze z nich:

1. Często myj ręce. Używaj mydła, płynu dezynfekującego. Przy ograniczonej możliwości poruszania się czy przy zmniejszonej sprawności rąk dobrym rozwiązaniem mogą być wilgotne chusteczki nawilżone płynem dezynfekcyjnym,
2. Zjadaj kilka małych posiłków zamiast trzech dużych. Mniejsze posiłki są łatwiejsze do strawienia. Ponadto, więcej płynów  przyjmuje się z wieloma mniejszymi posiłkami niż z trzema większymi,
3. Nie jedz w pośpiechu,
4. Nawodnij się. Zalecane napoje to woda i buliony o niskiej zawartości sodu,
5. Podróżując do krajów rozwijających się, zachowaj następujące środki ostrożności: pij tylko wodę butelkowaną, unikaj lodu z wody z kranu, ulicznych sprzedawców, surowego lub niedogotowanego mięsa i owoców morza. Owoce lepiej obierać przed spożyciem.

Biegunka u osób starszych a dieta

Dieta jest najlepszym sposobem na biegunkę w przypadku osób starszych. Oto lista pokarmów zapierających i niezalecane produkty.

Biegunka u seniora - co jeść?

• Banany
• Ryż (biały)
• Sos jabłkowy
• Gotowane ziemniaki
• Gotowane płatki owsiane
• Probiotyki (np. jogurt, miso lub kiszona kapusta)
• Woda
• Czarne jagody
• Białe pieczywo/tosty

Biegunka u osób starszych - czego unikać?

• Smażone i pikantne dania
• Słodycze i sztuczne słodziki
• Napoje zawierające kofeinę
• Napoje gazowane

Poznaj również dietę lekkostrawną dla osoby starszej.

Pokarmy bogate w potas

Potas ulega utracie z organizmu czasie biegunki. Nektar morelowy lub brzoskwiniowy, banany i tłuczone lub pieczone ziemniaki zawierają dużo tego makroelementu. W przypadku biegunki u osób starszych przedyskutuj podawanie tych pokarmów z lekarzem, są one czasem przeciwwskazane przy niewydolności nerek czy podczas przyjmowania niektórych leków na nadciśnienie.

Leczenie biegunki u osób starszych - suplementy diety i leki

Probiotyki to żywe mikroorganizmy znajdujące się w produktach spożywczych lub w suplementach diety, które kupimy nie tylko w  aptece, ale również w postaci jogurtów w supermarkecie. Są zalecane w leczeniu niektórych typów biegunki, zwłaszcza tej spowodowanej przyjmowaniem antybiotyków. Z kolei prebiotyki zawierają substancje będące pokarmem dla korzystnych bakterii w jelicie i wspierające ich rozwój. Połączenie probiotyku i prebiotyku nazywane jest synbiotykiem.

W aptekach można też kupić np. w saszetkach i tabletkach produkty zawierające właściwe proporcje jonów, które przywracają równowagę elektrolitową. Inne suplementy na biegunkę mają w składzie substancje uszczelniające ściany jelita. Węgiel aktywowany to produkt na biegunkę mający silne właściwości adsorpcyjne, dzięki którym może wiązać i usuwać toksyny bakteryjne z organizmu. 

Najczęściej stosowanym lekiem na biegunkę jest loperamid. Zwalnia on ruchy jelit i zatrzymuje w nich wodę. Przy zakażeniu bakteryjnym zatrzymuje również szkodliwe bakterie i ich toksyny w organizmie. Oktreotyd używa się często w biegunce w przebiegu chemioterapii. W przypadku biegunki poantybiotykowej u osób starszych nie należy stosować leków zapierających, wskazana jest konsultacja z lekarzem.

Biegunka u starszej osoby - diagnostyka

Częstym błędem jest bagatelizowanie biegunki po części przez samych seniorów, a po części przez personel medyczny i opiekunów. Osoby starsze dodatkowo zmagają się z problemem nietrzymania moczu, muszą nosić pieluchomajtki lub specjalne wkładki. Nie usprawiedliwia to jednak pominięcia tej dolegliwości i przyjęcia, że  tak już musi być. 

Biegunka u osoby starszej, tak jak u dorosłych, wymaga diagnostyki. Kluczową rolę odgrywa wywiad lekarski, zwłaszcza dotyczący przyjmowanych leków i ich interakcji. Poza tym należy wykonać badania krwi, takie jak stężenie mocznika i jonów. W badaniu fizykalnym ważne jest napięcie mięśni brzucha, ból, perystaltyka lub jej brak. Czasami należy wykonać badanie USG lub tomografii komputerowej. Biegunka u osoby starszej często wygląda niewinnie, ale w rzeczywistości może kryć się za nią nowotwór lub zapalenie jelit. Nie lekceważ jej!

Biegunka u seniora - podsumowanie

Biegunka u starszych osób różni się nieco o od tej u osób dorosłych. Przede wszystkim inne są jej przyczyny, główne należą do nich nadużywanie środków przeczyszczających, ale również przyjmowane leki i ich interakcje. U seniorów biegunka często ma związek z nietolerancją laktozy, cukrzycą typu 2 i nowotworami. Ryzyko odwodnienia u osób starszych jest znacznie wyższe;  może prowadzić do spadku ciśnienia i niewydolności nerek oraz do majaczenia. U seniorów leki na biegunkę należy stosować ostrożnie, dużą rolę odgrywa wprowadzenie odpowiedniej diety.

Źródła:

1. Kołodziejczaj M. i wsp, Dolegliwości i choroby proktologiczne  w wieku podeszłym, przyczyny, następstwa, podejście terapeutyczne. Medycyna rodzinna 2003; 6: 190-192. Geriatria 2013; 7: 24-32.
2. Jośko-Ochojska J. i wsp., Odwodnienie osób w podeszłym wieku jako problem zdrowia publicznego, Hygeia Public Health 2014, 49(4): 712-717.
3. Crooks B. i wsp., How to manage chronic diarrhoea in the elderly?, Frontline Gastroenterol. 2019;10(4):427-433.
4. Truninger K., Diarrhoe beim älteren Patienten [Diarrhea in the elderly], Ther Umsch. 2014; 71(9):545-50.