Zerwanie ścięgna Achillesa – przyczyny, objawy, leczenie i rehabilitacja

Ścięgno Achillesa to najbardziej wytrzymała struktura w naszym organizmie, która z racji pełnionej funkcji narażona jest na liczne przeciążenia i urazy. Zerwanie ścięgna Achillesa, czyli przerwanie jego ciągłości, to jedna z najpoważniejszych kontuzji w obrębie stopy. Uraz wymaga wdrożenia specjalistycznego leczenia i rehabilitacji. Jak szybko wrócić do zdrowia po zerwaniu ścięgna Achillesa? Sprawdź! 

Czym jest ścięgno Achillesa? 

Ścięgno Achillesa(łac. tendo Achillis, tendo calcaneus) znajduje się w tylnej części podudzia. Tworzą go ścięgna mięśnia brzuchatego łydki i płaszczkowatego. Jego podstawową funkcją jest zginanie podeszwowe stopy oraz jej unoszenie podczas chodu. Znajdujące się wewnątrz struktury receptory proprioceptywne (czucia głębokiego) zapewniają płynność ruchu stopy i odpowiednie ułożenie w stosunku do podłoża. Dzięki tej strukturze możemy chodzić, biegać, skakać, a także stawać na palcach.  

Przyczyny zerwania ścięgna Achillesa 

Zerwanie ścięgna Achillesa aż w 96% przypadków dotyczy strefy zlokalizowanej od 2 do 5 cm powyżej guza piętowego. Bardzo rzadko natomiast dochodzi do uszkodzeń awulsyjnych (oderwania przyczepu piętowego ścięgna Achillesa z fragmentem guza piętowego). 

W jaki sposób dochodzi do zerwania ścięgna Achillesa? Do kontuzji może dojść na skutek: 

• Urazu zamkniętego – bezpośrednie uderzenie w mocno napięte ścięgno, 
• Urazu otwartego o charakterze mechanicznym – przecięcie ścięgna ostrym przedmiotem, 
• Urazu pośredniego – powstałego podczas nagłego skurczu mięśnia na skutek wcześniejszych zmian degeneracyjnych, zapalnych i naczyniowych związanych z przeciążeniami. 

Kontuzję powodują czynniki mechaniczne. Do urazu bardzo często dochodzi w trakcie aktywności sportowych związanych z szybkimi zmianami kierunku ruchui szybkimi przyspieszeniami np. koszykówki, w trakcie gry w tenisa, squasha, czy piłki nożnej. Sprzyja temu brak lub nieumiejętnie przeprowadzona rozgrzewka.  

Urazy w obrębie ścięgna mogą wynikać również z toczących się procesów patologicznych, np. nawarstwiających się mikrourazów, stanów zapalnych i zmian naczyniowych. Istnieje wiele chorób ogólnoustrojowych, w których przebiegu dochodzi do osłabienia struktur budujących ścięgno Achillesa. Należą do nich: zapalenia stawów, dna moczanowa, cukrzyca, czy przewlekłe zapalenie ścięgna piętowego. 

Zerwanie ścięgna Achillesa – objawy 

W trakcie zerwania ścięgna pojawia się charakterystyczny trzask, po którym następuje ostry, nagły i przeszywający ból. Osoba kontuzjowana nie jest w stanie stanąć na palcach i obciążać kończyny. Zerwaniu Achillesa często towarzyszą uszkodzenia chrząstki stawowej lub więzadeł stawowych. Do innych objawów należą: 

• Uczucie sztywności w podudziu, 
• Osłabienie mięśni podudzia, 
• Tkliwość dotykowa ścięgna,
• Krwiak i obrzęk w okolicy łydki,
• Sztywność stawu o poranku, 
• Ból piszczeli,
• Dźwięki trzaskania w obrębie ścięgna,
• Wyczuwalne przerwanie ciągłości ścięgna oraz obszar guzkowaty w badaniu palpacyjnym. 

Zerwanie ścięgna Achillesa – leczenie 

Leczenie zerwanego Achillesa poprzedzone jest diagnostyką, na którą składają się wywiad z pacjentem, badanie kliniczne oraz badania dodatkowe – USG ścięgna Achillesa lub rezonans magnetyczny. Diagnostyka obrazowa uwidacznia rozległość uszkodzenia i pozwala określić, na jakiej wysokości doszło do zerwania oraz jak daleko od siebie znajdują się końce ścięgna. Lekarz wyklucza także inne schorzenia, które w ostrej fazie dają podobne objawy, np. naderwanie mięśnia łydki. W przypadku zerwania ścięgna piętowego stosuje się leczenie zachowawcze (nieoperacyjne) oraz postępowanie operacyjne. Metody zachowawcze stosuje się najczęściej wśród pacjentów w podeszłym wieku, którzy ze względu na wiele schorzeń współistniejących nie kwalifikują się do zabiegu operacyjnego. 

Zerwanie ścięgna Achillesa – operacja 

Podstawowa metoda leczenia zerwania Achillesa to leczenie operacyjne.  

• Celem operacji jest odtworzenie odpowiedniej długości i prawidłowego napięcia ścięgna.  
• Medycyna wyodrębnia dwie metody szycia Achillesa – otwartą i przezskórną (małoinwazyjną). Sposób konkretnej ścieżki zależy przede wszystkim od rodzaju uszkodzenia ścięgna.  
• Dużą zaletą technik małoinwazyjnych jest mniejszy ból po zabiegu, niższe ryzyko powstawania zrostów tkankowych oraz znacznie szybsza możliwość obciążania kończyny.  
• W przypadku oderwania fragmentu ścięgna lekarz przytwierdza jego przyczep końcowy do kości piętowej za pomocą specjalnych kotwic.  
• W niektórych przypadkach konieczna jest rekonstrukcja ścięgna z wykorzystaniem przeszczepu np. ze ścięgna mięśnia podeszwowego. 

Rehabilitacja po zerwaniu ścięgna Achillesa 

Nieodłącznym elementem powrotu do sprawności po zerwaniu ścięgna Achillesa jest rehabilitacja pooperacyjna. Jej plan zależy głównie od metody przeprowadzonej operacji, wieku oraz poziomu aktywności. Pacjenci w trakcie rehabilitacji bardzo często odczuwają ból w obrębie Achillesa oraz mięśni. Ulgę przyniesie doraźne stosowanie leków przeciwbólowych oraz maści na stawy i ból mięśni. Powrót do sprawności podzielony jest na kilka etapów. 

• Etap I (wczesnooperacyjny) - 0-14 dni po zabiegu. W początkowym okresie lekarz zaleca odpoczynek i odciążenie (naukę prawidłowego chodu z użyciem dwóch kul łokciowych). Operowana noga zostaje zabezpieczona specjalną ortezą stopowo-goleniową. Postępowanie rehabilitacyjne w pierwszym okresie ukierunkowane jest na wygojenie blizny. Wspomagająco stosuje się kompresy ciepło-zimne, a także wdraża zabiegi z zakresu fizykoterapii: krioterapię miejscową, laseroterapię oraz magnetoterapię. Mają one działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne oraz przeciwobrzękowe. 
• Etap II – trwa do momentu uzyskania zrostu, 2-6 tygodni po zabiegu. Podczas etapu II dochodzi do intensywnego gojenia rany pooperacyjnej. Kluczową rolą jest zapobieganie zrostom, dlatego fizjoterapeuta stosuje wiele manualnych technik mobilizacyjnych blizny i tkanek w obrębie ścięgna. Do planu rehabilitacji zostaje wprowadzony stretching mięśnia trójgłowego łydki, mięśni kulszowo-goleniowych oraz mięśni stopy. Oprócz tego wdrożone zostają ćwiczenia bierne stopy na szynie CPM w odciążeniu. Na tym etapie rozpoczynamy naukę chodu o dwóch kulach z częściowym odciążeniem kończyny operowanej. 
• Etap III (funkcjonalny) – przywrócenie prawidłowej funkcji operowanego ścięgna Achillesa, 6-14 tygodni po zabiegu. W tym okresie dochodzi do pełnego obciążania operowanej kończyny, początkowo na miękkim podłożu, a następnie twardym. Pacjent wykonuje ćwiczenia propriocepcji (czucia głębokiego, których celem jest stabilizacja mięśni kończyny). Ważnym elementem tego procesu jest zapobieganie przykurczom mięśni tworzących ścięgno Achillesa, które powodują upośledzenie pracy kończyny dolnej. Wpływa to na kondycję całego układu ruchu, doprowadzając w przyszłości między innymi do bólu śródstopia przy chodzeniu na obcasach. 
• Etap IV – dążenie do osiągnięcia pełnej aktywności rekreacyjnej oraz sportowej sprzed urazu, powyżej 14 tygodni od zabiegu. Czwarta faza rehabilitacji składa się z wdrożenia ćwiczeń, które mają za zadanie jak najlepiej przygotować pacjenta do pełnego powrotu do aktywności zawodowej oraz sportowej. Wprowadzony zostaje trening na nierównym podłożu oraz ćwiczenia czynne stopy z oporem w otwartym łańcuchu kinematycznym. 

Podsumowanie 

Standardem leczenia zerwanego ścięgna Achillesa jest zabieg operacyjny oraz długofalowa rehabilitacja. Warto mieć świadomość, że powrót do pełnej sprawności po całkowitym zerwaniu ścięgna Achillesa jest procesem długotrwałym. Pełną sprawność ruchową w obrębie stopy uzyskuje się po około 6 miesiącach leczenia. 

Źródła:

1. A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka, Tom I, Anatomia ogólna. Kości, stawy i więzadła, mięśnie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2019
2. A.M. Pogorzała, K. Wysokińska, Zerwanie ścięgna Achillesa – przyczyny, objawy kliniczne, metody leczenia i profilaktyka zapobiegająca urazom, [dostęp: 30.06.2023]
3. M. Głuszek, J. Ucieklak, Metody diagnostyczno-terapeutyczne stosowane w ostrych uszkodzeniach ścięgna Achillesa, http://bc.wydawnictwo-tygiel.pl/public/assets/253/ZSRQ73~K.PDF#page=31, [dostęp: 30.06.2023]