Mononukleoza – przyczyny, objawy i leczenie

Mononukleoza, inaczej nazywana chorobą pocałunków, to zakaźna choroba wirusowa, która jest jedną z manifestacji pierwotnego zakażenia wirusem EBV. Jej objawy – gorączka, powiększenie migdałków podniebiennych z wysiękiem i powiększenie węzłów chłonnych mogą łudząco przypominać anginę paciorkowcową. Leczenie mononukleozy polega w głównej mierze na postępowaniu objawowym. Dowiedz się więcej na temat przyczyny, symptomów oraz metod leczenia choroby pocałunków.

Co to jest mononukleoza?

Mononukleoza to choroba wirusowa spowodowana przez pierwotne zakażenie wirusem Epsteina-Barr (EBV).

• Do typowych objawów schorzenia należą: wysoka gorączka, zapalenie gardła i migdałków podniebiennych oraz powiększenie węzłów chłonnych.
• U osób z prawidłową funkcją układu odpornościowego choroba ma zazwyczaj charakter samoograniczający się i rzadko dochodzi do rozwoju powikłań.
• Po przechorowaniu wirus EBV pozostaje w formie latentnej, czyli uśpionej w zakażonych, krążących limfocytach B oraz komórkach nabłonka jamy ustnej do końca życia.
• Osoby obciążone pierwotnymi lub nabytymi nieprawidłowościami układu immunologicznego są narażone na rozwój powiązanych z EBV chłoniaków lub nowotworów nabłonkowych.
• U części pacjentów możemy mieć do czynienia z zespołem mononukleozopodobnym – wówczas podobne do zakażenia wirusem EBV objawy występują w przebiegu zakażenia innymi patogenami, takimi jak CMV, HIV, HHV-6, HHV-7 lub toksoplazmozą. Zróżnicowanie tych infekcji jest możliwe tylko przy pomocy badań laboratoryjnych oceniających poziom przeciwciał przeciwko tym patogenom w klasie IgM i IgG.

Mononukleoza – przyczyny

Mononukleoza jest manifestacją kliniczną pierwotnego zakażenia wirusem EBV.

• Do zakażenia dochodzi przez kontakt bezpośredni ze śliną osoby chorej lub zakażonej. Z tego powodu mononukleoza nazywana jest chorobą pocałunków.
• Poza tym do zakażenia wirusem EBV może również dojść przez kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi śliną zakażonego – przez używanie tej samej szczoteczki do zębów, czy picie z tej samej butelki lub szklanki.
• Jedynym rezerwuarem wirusa EBV są ludzie.
• Okres wylegania choroby, czyli czas od momentu zakażenia do pojawienia się objawów klinicznych wynosi od 30 do 50 dni.
• Niewielka zakaźność po przechorowaniu utrzymuje się jeszcze przez około 6 miesięcy.

Mononukleoza − objawy

Powoli rozwijające się przez około 1-2 tygodnie objawy grypopodobne są typowe dla początku mononukleozy.

• W tym czasie pacjenci skarżą się na złe samopoczucie, osłabienie, brak apetytu oraz apatię, a także bóle mięśniowo-stawowe.
• Następnie pojawia się wysoka gorączka, nawet powyżej 40 stopni Celsjusza oraz dolegliwości bólowe gardła. Chorzy odczuwają problemy z przełykaniem oraz nierzadko bezsenność, która wynika z utrudnionego oddychania. Przyczyną tych problemów jest nadmierne powiększenie migdałków podniebiennych na skutek ich obrzęku.
• W badaniu jamy ustnej stwierdza się zaczerwienienie gardła oraz powiększone migdałki podniebienne pokryte charakterystycznym, białym nalotem.
• Podwyższona temperatura ciała zazwyczaj ustępuje po 1-2 tygodniach, ale u części pacjentów utrzymuje się dłużej.
• Te objawy mogą do złudzenia przypominać anginę paciorkowcową, a jedynym sposobem, aby rozróżnić te dwie jednostki chorobowe, często jest wykonanie szybkiego testu antygenowego wykrywającego antygen paciorkowca beta-hemolizującego grupy A w wymazie z gardła. W początkowym stadium choroby konieczne jest jej różnicowanie z grypą.
• Do objawów mononukleozy należy również powiększenie węzłów chłonnych – u dzieci zazwyczaj uogólnione, natomiast u młodzieży i dorosłych najczęściej dotyczy węzłów szyjnych tylnych, przednich i podżuchwowych. Powiększone węzły chłonne mogą osiągać znaczne rozmiary, nawet powyżej 3 cm, są tkliwe na dotyk, sprężyste i przesuwalne względem podłoża.
• Nierzadko stwierdza się także powiększenie śledziony i wątroby.
• Część pacjentów może zgłaszać ból brzucha, nudności, wymioty oraz zaoczodołowy ból głowy.
• Do charakterystycznych cech należy również obrzęk powiek, nasady nosa i łuków brwiowych.
• U ok. 5% pacjentów w przebiegu mononukleozy pojawia się drobnoplamista i/lub drobnogrudkowa wysypka, rumień wielopostaciowy, rumień guzowaty lub zespół Gianottiego i Crostiego. Ten ostatni rozpoznajemy w przypadku pojawienia się niezlewających się ze sobą, nieswędzących zmian grudkowych barwy od różowej do ciemnoczerwonej, rozmieszczonych symetrycznie na twarzy, pośladkach i wyprostnych częściach kończyn.
• Dużo częściej wysypka w przebiegu mononukleozy jest powikłaniem po podaniu antybiotyków, zazwyczaj po błędnym rozpoznaniu anginy paciorkowcowej – najczęściej ampicyliny, amoksycyliny lub leków z grupy cefalosporyn. Osutka ma charakter plamistogrudkowy, jest swędząca i podobna do wysypki występującej w przebiegu odry. Pojawia się po około tygodniu od pierwszej dawki antybiotyku.

Mononukleoza – leczenie

Leczenie mononukleozy polega na postępowaniu objawowym.

• Chorzy powinni odpoczywać i z uwagi na gorączkę, dbać o prawidłowy poziom nawodnienia.
• Przeciwwskazany jest nadmierny wysiłek ze względu na ryzyko pęknięcia powiększonej śledziony.
• W zależności od dolegliwości zgłaszanych przez pacjenta wskazane może być stosowanie leków przeciwgorączkowych takich jak paracetamol, czy ibuprofen, a także tabletek na ból gardła oraz leków na chrypkę.
• W przypadku narastających problemów z oddychaniem lub nasilonej osutce skórnej po podaniu antybiotyków konieczne może być podanie sterydów.
• Poza tym w przypadku wysypki zalecone bywa stosowanie leków na problemy skórne.
• Stosowanie suplementów lub leków na zmęczenie, leków na odporność, tabletek na pamięć i koncentrację, czy tabletek na bezsenność w okresie trwania choroby nie jest wskazane.

Mononukleoza – powikłania

Do możliwych powikłań mononukleozy należą:

• Wtórne, bakteryjne zakażenie gardła, zatok, ucha środkowego lub płuc – mogą one wystąpić również jako powikłania po grypie,
• Upośledzona drożność, a nawet niedrożność dróg oddechowych,
• Pęknięcie śledziony, najczęściej występuje w 2. i 3. tygodniu choroby, objawia się silnym bólem śledziony i może wymagać leczenia operacyjnego,
• Osutka skórna po zastosowaniu antybiotyków,
• Zapalenie wątroby.

Mononukleoza – czy jest groźna?

U większości pacjentów chorujących na mononukleozę rokowania są dobre, a choroba ustępuje samoistnie. Głównym celem leczenia jest złagodzenie objawów i niedopuszczenie do rozwoju groźnych dla zdrowia, a nawet życia powikłań – niedrożności dróg oddechowych, pęknięcia śledziony. Jedynym sposobem profilaktyki przed zachowaniem, podobnie jak w przypadku zapobiegania grypie, jest unikanie bezpośredniego kontaktu z osobami chorymi. Niestety, w przeciwieństwie do grypy, obecnie nie dysponujemy szczepionką przeciwko EBV.

Podsumowanie

Mononukleoza to jedna z pierwotnych manifestacji zakażenia wirusem EBV. Do zakażenia dochodzi w wyniku kontaktu ze śliną osoby zakaźnej – chorej lub takiej, która niedawno przechorowała mononukleozę. Do typowych objawów choroby należy wysoka gorączka, ból gardła z jego zaczerwienieniem i powiększeniem migdałków podniebiennych oraz powiększenie węzłów chłonnych. W przypadku pojawienia się opisanych symptomów koniecznie zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu.

Źródła:

1. Gajewski, Interna Szczeklika. Mały Podręcznik 2019/2020, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019
2. E. Ołdak, Mononukleoza zakaźna, https://podyplomie.pl/pediatria/12157,mononukleoza-zakazna, [dostęp 11.09.2023 r.]
3. Szczepańska-Putz, Wysypki w przebiegu chorób zakaźnych, Pediatria, PZWL, Warszawa 2013:962-7